Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkez Baflkanl›¤› Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji
(Salg›n Hastal›klar Araflt›rma Müdürlü¤ü), Ankara
s›d›r. Ancak burada en önemli nokta öncelikle durumun klinis- yen taraf›ndan fark edilerek laboratuvar testlerini istemesi ve durumu ilgililere bildirmesidir. Bunun için ise flüpheli olgular›n
h›zl› ve sistematik bir flekilde örneklerinin al›narak testlerin
uygulanmas›d›r. ‹yi bir ekip çal›flmas› için rollerin çok iyi ta- n›mlanmas› gerekmektedir. Amaç, do¤rulama için geçen süre- nin k›salt›larak gerekli hareket planlar›n›n bir an önce oluflturul- mas›d›r. Yeni metodlar›n kullan›lmas› enfeksiyon h›zlar›n›n saptanmas›nda algoritmlerin kullan›lmas›, moleküler tiplendir- me yöntemleri salg›nlar›n h›zl› tan›s› için gereklidir (10). Labo- ratuvara dayal› surveyans ile spesifik etkenlerin lokalizasyonu ve s›kl›¤› hakk›nda veriler elde edilerek etkenin beklenmedik bir zamanda ve beklenmedik bir fleklide art›fl gösredi¤inin izle- nebilmesi ve küme (cluster) oluflturu¤unun h›zl› tan›s› müm- kündür (11).
Hastane enfeksiyonlar›n›n kontrolü ve yay›l›m›n›n önlenmesi konusunda da laboratuvara dayal› sürveyans çok önemlidir. Ör- ne¤in MRSA enfeksiyonlar›nda kolonize hastadan etkenin la- boratuvardan izolasyonu ile kontrol önlemlerinin bir an önce al›nmas›, kolonizasyon için yüksek risk tafl›yan hastalar›n ve/veya hastane çal›flanlar›n›n kültürlerinin takibinde laboratu- vara oldukça önemli görevler düflmektedir (12).
Endemik hastal›klar›n sürveyans›: Özellikle baz› hastal›k-
lar›n sürveyans›nda laboratuvarlar›n daha özel önemleri vard›r. Bunlar; cinsel yolla bulaflan hastal›klar, kuduz, menenjit, s›tma, besin zehirlenmesi, tüberküloz, HIV/AIDS vb. Laboratuvara dayal› surveyans, hastal›klar›n epidemiyolojik özelliklerinin ka- rakterizasyonu ile ilgili pek çok verinin toplanmas› ve izlenme- sinde kullan›l›r (13,14).
Hastal›k eliminasyonu ve eradikasyonu: Global Polio era-
dikasyon program›ndaki deneyimlerden de bilindi¤i gibi bir hastal›¤›n eliminasyonu söz konusu oldu¤unda tüm flüpheli ol- gular›n laboratuvar taraf›ndan do¤rulanmas› son derecede önem kazan›r. Eliminasyon faz›nda ise laboratuvarlar, flüpheli olgu- lardan hastal›¤›n labororatuvar tan›s›n› sa¤layacak uygun ör- neklerin/örne¤in do¤rulamas ve daha sonra bu olgu ile epidemi- yolojik ba¤lant›s› olan olgulara klinik olarak tan› konulmas›n› kolaylaflt›raca¤› gibi böylece salg›n›n do¤rulanms›na da olanak sa¤lar. Bununla beraber laboratuvara dayal› surveyans, kolayca ulafl›labilir veri taban› ile baz› hastal›klara karfl› gelifltirilmifl kontrol programlar›n›n gerçekçi bir flekilde de¤erlendirilebil- mesini de sa¤lar (15,16).
Yeni enfeksiyon etkenlerinin saptanmas›: Mikroorganiz-
malar sürekli olarak bulunduklar› yere adaptasyon gösterirler. Bu özellikleriyle bazen bilinen mikroorganizmalar›n de¤iflik kökenleri olarak bazen de yeni enfeksiyon etkenleri olarak kar- fl›m›za ç›karlar. Asl›nda bu etkenler daha önce var olduklar› hal- de tan›mlanamam›fl mikroorganizmalar olup ya daha önceden konakç›s› hayvan olan etkenler ya da çevrenin rezervuar oldu- ¤u etkenlerdir. Laboratuvar›n bu çeflit etkenlerin tan›mlanma- s›ndaki rolü hayati önemde olup halk sa¤l›¤›n› tehdit eden bilin- meyen etkenlerin ortaya ç›kart›lmas›n› sa¤lamalar› aç›s›ndan da ayr›ca önem tafl›rlar.
Antimikrobiyal direnç surveyans›: Antibiyotiklerin yay-
g›n ve yanl›fl kullan›mlar› sonucu geliflen antibiyotik direnci bugün enfeksiyon hastal›klar› ile savaflta en önemli sorundur. Dünyada ve ülkemizde çeflitli mikroorganizmalar›n farkl› an-
tiyotiklere karfl› gelifltirdikleri dirence ait pek çok çal›flma me- cuttur. Laboratuvara dayal› sürveyans›n belki de en belirgin olarak öneminin ortaya konulabildi¤i durumdur.
Özellikjle spesifik etkenlerin laboratuvara dayal› sürve-
yans› ile bu hastal›klar›n insidans›n›n beklenenden daha az ya
da daha yüksek oldu¤u sonucuna var›labilir ki bunun yan›nda insidans› etkileyebilecek faktörler de ortaya ç›kart›larak bu fak- törlerin gerçek durumu de¤ifltirmemesi için önlemlere baflvuru- lur (17). Dünyadada bu konuda en çok üzerinde durulan ve ge- liflmifl laboratuvara dayal› surveyans› yap›lan etkenler g›da kay- nakl› enfeksiyon etkenleridir. Yap›lan çal›flmalar hem g›da kay- nakl› enfeksiyon etkenlerinin y›llara göre da¤›l›m›n› göster- mekte hem de elde edilen veriler etiyolojik ajan›, bulaflma araç- lar›n› ve hastal›k ile ilgili faktörleri ortaya ç›kararak direkt halk sa¤l›¤›n› korumaya yönelik stratejilerin gelifltirilmesini sa¤lad›- ¤›n› ortaya koymaktad›r (18,19).
Bugün dünyada birçok enfeksiyon etkeni için spesifik net- workler kurulmufl ve s›n›rlar›n kalkt›¤› dünyada her ülke kendi- sini d›flar›dan gelebilecek enfeksiyon hastal›klar›na karfl› koru- maya çal›flmaktad›r (10,20,21). Bu nedenle hem ulusal hem de ulslarars› oluflturulnufl networkler ile h›zl› iletiflim, bilgi al›flve- rifli, erken uyar› sistemlerinin kullan›lmas› sa¤lanmaktad›r. Ha- len ülkemizde ulusal düzeyde laboratuvarlar aras›nda böyle bir alt yap› bulunmamakla beraber bu konunun öneminin giderek daha iyi anlafl›lmas› ve sorgulanmaya bafllamas› umut vericidir. Ulusal iflbirli¤i kadar uluslarars› iflbirli¤inin de önemi kaç›n›l- maz olup ülemizde Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›n bu konu ile ilgili bafl- latt›¤› çal›flmalar›n devaml›l›¤› için sistemin parçalar›n›n iflle- mesi çok önemlidir.
KAYNAKLAR
1. Valenciano M, Columbier D, Helynck B, Rodier G. Principles of Surveillance; National Laboratory Capacity Course Cohort III; WHO-Lyon EPIET; October 2002.
2. Choi BC, Pak AW.Lessons for surveillance in the 21 st Century:a historical perspective from the past five millennia. Soz Praventivmed 2001; 46(6):361-8.
3. Spitalny KC. Learning to design new systems:communicable diseases surveillance. Public Health Manag Pract 1996 Fall; 2(4):40-1.
4. Oshiro H, Kawamoto K, Nose T. Surveillance system of infectious diseases in Japan. J Epidemiol 1996 Aug;6(Suppl1):S81-5. 5. Communicable Diseases 2000; Highlights of activities in 1999 and
major challenges for the future: WHO/CDS/2000.1.
6. Consensus meeting on the surveillance of Infectious Diseases: WHO/CSR April 2000.
7. Meeting on Natural and International Epidemic Risks in the European Region: Strengthening Alert Mechanisms: WHO/CSR, February 2002.
8. World Health Assembly Resolution WHA54.14; Training courses for Laboratory Strengthening for the Detection of Epidemic- prone Diseases.
9. Chungong S. The role of the Laboratory in Epidemiological Surveillance, National Laboratory Capacity Course Cohort III; WHO-CSR-Lyon, October 2002.
10. Wallace DJ, Van Gilder T, Shallow S et al. Incidence of food-borne illness reported by the food-borne diseases active surveillance network (FoodNet)-1997. J Food Prot 2000 Jun; 63(6):807-9. 11. Hutwagner LC, Maloney EK, Bean NH, Sl›tsker L, Martin SM.
Using Laboratory-based Surveillance data for prevention: An algorithm for detecting Salmonella Outbreaks. Emerg Infect Diseaes. 1997 July-September; 3(3):395-400.
12. Boyce JM. MRSA patients: proven methods to treat colonization
30 Mart - 03 Nisan 2003
and infection. J Hosp Infect 2001 Aug; 48 Suppl A: S9-14. 13. Walckiers D, Stroobant A, Yourassowsky E, Lion J, Cornelis R. A
sentinel network of microbiological laboratories as a tool for surveillance of infectious diseases in Belgium. Epidemiol Infect 1991 Apr; 106(2):297-303.
14. Robinson P, Griffith J, Taylor K, Carnie J, Jolley D, Hogg G, Nolan T. Laboratory enhanced surveillance for meningococcal diseases in Victoria. J Pediatr Child Health 2001 Oct; 37(5):S7-12. 15. Plouin-Gaudon I, Vanhems P, Allard R, Sahajan F, Fabry J. Surveillance of laboratory based infections by biological and medical analyses: review of the literature.[Abstract]. Sante Publique 2000 Jun; 12 (2): 149-59.
16. Mc Nicholas AM, Turley ML, Bennett SN. C. trachomatis and N. gonorrhoeae surveillance in New Zealand: comparison of laboratory and clinical data. Aust N Z J Public Health 2001 Aug; 25 (4):368-70.
17. Van Duynhoven YT, De Jager CM, Heuvelink AE, Van Der Zwaluw
WK, Maas hm, Van Pelt W, Wannet WJ. Enhanced laboratory based surveillance of Shiga-toxin-producing Esherichia coli O157 in Netherlands. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2002 Jul; 21 (7):513-22.
18. Bean NH, Goulding JS, Lao C, Angulo FJ. Surveillance for foodborne-diseaes outbreaks-United States, 1988-1992. MMWR CDC Surveill Summ 1996 Oct 25; 45 (5):1-66.
19. Sobel J, Griffin PM, Slutsker L, Swerdlow DL, Tauxe RV. Investigation of multistate foodborne diseases outbreaks. Public Health Rep 2002 Jan-Feb; 117 (1):8-19.
20. Bean NH, Martin SM. Implementing a network for electronic surveillance reporting from public health reference laboratories: an international perspective. Emerg Infect Dis 2001 Sep- Oct;7(5):773-9.
21. Overhage JM, Suico J, Mc Donald CJ.Electronic laboratory reporting: barriers, solutions and findings. Public Health Manag Pract 2001 Nov;7(6):60-6.