LABORATUVARLARDA KAL‹TE MAL‹YETLER‹ Pafla GÖKTAfi
B. Faaliyet Maliyetler
Bunlar› da üç bafll›k halinde toplamak mümkündür 1. Önleme maliyetleri
2. De¤erlendirme maliyetleri
3. Kusurlu ürün (baflar›s›zl›k) maliyetleri
a. ‹flletme içi kusurlu ürün (iç baflar›s›zl›k) maliyetleri b. ‹flletme d›fl› kusurlu ürün (d›fl baflar›s›zl›k) maliyetleri
1. ÖNLEME MAL‹YETLER‹
Ürün veya hizmetin, tüketiciye sunulmas›ndan önceki evrede uy- gunsuzluklar› önleme için sürdürülen çal›flmalar›n maliyetleridir. Bu grupta tasar›mdan ürün gelifltirmeye, sat›nalmadan kalite iyilefltirme çal›flmalar›na, tüketici e¤ilimi araflt›rmalar›ndan teknolojik yeterlilik araflt›rmalar›na ve kalite e¤itimi maliyet çal›flmalar›na kadar çesitli ça- l›flmalar›n maliyeti bulunmaktad›r. Bunlar› biraz daha açabiliriz:
1.1.Pazarlama Maliyetleri
Tüketicilerin kalite talep, gereksinim, alg›lama ve e¤ilimleri ile, kuruluflun ürün ve hizmetleri konusundaki memnuniyet düzeyle- rini araflt›rmak amac›yla yürütülen çal›flmalar›n maliyetleridir.
Tüketicilerin kalite gereksinimlerinin belirlenmesi amac›yla yap›lan tüm pazar araflt›rma çal›flmalar› bu gruba girmektedir. Kalite imaj›
araflt›rma çal›flmalar› bu gruptad›r.
Örne¤in bir hastanede retikülosit de sayan bir cihaza veya eozinofil ve bazofil de sayan bir cihaza talebin ne durumda oldu¤u, 18 veya 22 parametre kan say›m cihaz› konusunda e¤ilim ve 18 parametre bir kan say›m cihaz›n›n talebi ne ölçüde karflilad›¤›n›n belirlenmesi için, tet-
kiki isteyen doktorlar aras›nda yap›lacak anket çal›flmalar› bu
gruptad›r. Yeni uygulamaya konulmas› planlanan örnegin bir PCR tes-
ti, Toksoplazma IgA testi, Helicobacter pylori antijen arama, HIV 1+2
antijen saptama testi gibi testlere ne ölçüde talep olabilece¤i ve rasyo- nel olup olmayaca¤› konusunda yap›lacak çal›flmalar›n maliyeti bu gruptad›r. Yine test, yöntem ya da laboratuvara ait kalite imaj› çal›fl- malar›n›n maliyeti bu gruba girmektedir.
1.2. Kalite Planlama ve Tasar›m› Gelifltirme Maliyetleri Yeni ürün veya hizmet gelifltirme çal›flmalar›nda, ürün veya hiz- metin kalitesinin belirlenmesi ve yönlendirilmesi için sürdürülen çal›flmalar›n maliyetleridir.
Yeni ürün veya hizmetin tüketici için uygunlu¤unu belirlemeye ve sa¤lamaya yönelik planlama ve tasar›m maliyetleri bu gruptad›r.Pi- lot çal›flmalar, kuruluflun yeni ürün veya hizmet için yapt›¤› risk ana- lizleri, nitelik testleri, ürün veya hizmetin deneme çal›flmalar› bu gruptad›r.
1.3.Sat›nalma Maliyetleri
Ürün ya da hizmet sa¤lay›c› kaynaklardan (tafleron) al›nan malze- me, cihaz, kit gibi ürünlerin kalitesinin uygunlu¤unu sa¤lamak ve ta- fleron uygunsuzluklar›n›n etkisini en aza indirmek için yap›lan çal›fl- malar›n maliyetidir.
Örne¤in yeni al›nacak bir cihaz›n yerinde incelenmesi, yeni baflla- nacak kitler ile ilgili yap›lan deneme çal›flmalar›, üretici firmaya yap›- lan denetim ve teftifl çal›flmalar›, ürün veya hizmetin gözlem ve per- formans çal›flmalar› gibi faaliyetlere harcanan maliyetler bunlara ör- nektir.
1.4. Üretim veya Hizmet Operasyonlar›n›n Maliyeti
Üretim veya hizmetin sa¤l›kl› flekilde hayata geçirilmesi için yap›- lan kalite kontrol planlar› ve iflletme personelinin kalite e¤itiminin ma- liyetidir.
Yeni veya özel birtak›m kontrol teknikleri, ölçü aletlerinin gelifltiril- mesi ve tasarlanmas›n›n maliyeti bu gruptad›r. Test ekipman uzmanla- r›, planlay›c›lar›, tasar›mc›lar›, ölçüm ve cihaz kontrol uzmanlar›n›n maliyetleri bu gruptad›r.Bu amaçla kullan›c›lara verilen e¤itim prog- ramlar›n›n maliyeti yine bu kategoriye dahildir.
1.5. Kalite Yönetimi Maliyetleri
Kurulufl bünyesinde oluflturulan Kalite Güvence biriminin çal›fl- malar›na ait maliyetlerdir.
Kalite yönetiminde çalisan müdür, yöneticiler, denetçiler ve yaz› iflleri personelinin ücretleri bu gruba dahildir.
Bu birimin yapt›¤› ve di¤er herhangi bir kalemde gösterilmeyen tüm idari harcamalar bu gruptad›r.
Kalite kay›tlar›n›n tutulmas›, stratejik planlama ve bütçe kontrol, kalite el kitab› gelifltirme ve güncelleme çal›flmalar› gibi kalite prog- ram planlamas› ile ilgili çal›flmalar›n maliyeti yine bu gruba dahildir.
Kalite performans verilerinin toplanmas›, derlenmesi, analizi ve ta- sarlanm›fl rapor fleklinde yay›nlanmas› çal›flmalar›n›n maliyeti de bu gruptad›r.
Tüketicilere sunulan hizmet veya ürünlerin kalitesini art›rmaya yö- nelik, kuruluflun bütün birimlerine uygulanan e¤itimlerin maliyeti bu gruba dahildir.
Kalite iyilefltirme çal›flmalar›n›n maliyeti yine bu gruptad›r. Kalite yönetim sistemi ve prosedürlerin etkinli¤inin de¤erlendiril- mesi için yap›lan kalite denetimleri ile ilgili maliyetler yine bu kate- goride de¤erlendirilir. Bilindi¤i gibi bu denetimler, kurulufl içinde e¤i- timli görevliler taraf›ndan, düzenli bir program çerçevesinde ve peri- yodik olarak yürütülmek zorundad›r.
1.6. Di¤er Önleme Maliyetleri
Kalite sistemi için harcanan tüm kira, seyahat, telefon, k›rtasiye ve genel giderler bu grupta de¤erlendirilir.
2. DE⁄ERLEND‹RME MAL‹YETLER‹
Sunulan ürün veya hizmetlerin, tüketicilerin gereksinimlerine uygunlu¤unun belirlenmesi için yap›lan ölçme, denetleme ve de- ¤erlendirme giderleridir.
Mükemmel bir kontrol sistemi olmad›kça, de¤erlendirme mali- yetleri her zaman olacakt›r.
De¤erlendirme maliyetleri de alt gruplara ayr›labilir:
2.1. Sat›nalma de¤erlendirme maliyetleri
Sat›n al›nan ürün veya hizmetlerin, kullan›m için kabul edilebi- lirli¤i ve uygunlu¤unu belirlemek amac›yla, testlerde ve muayene- lerde harcanan giderlerdir.
Girdi muayene ve kontrolleri bu gruptad›r.Sat›n al›nm›fl ürünler ve
kitlerin günlük veya normal kontrollerine harcamalar yap›lmaktad›r. Sat›n al›nan ürünlerin de¤erlendirilmesinde kullan›lan ölçüm alet-
lerinin amortisman, bak›m ve kalibrasyon giderleri de bu maliyet
grubundad›r.
Tafleron ürünlerinin de¤erlendirilmesi periyodik olarak yap›lmakta- d›r. Bu ölçüm, test ve de¤erlendirmeler hem ilk al›nan ürüne, hem
kullan›lmakta olan ürüne performans ölçümü için, hem de daha ön- ce al›nm›fl olan ürünlerin sat›lmas› durumunda yap›lmal›d›r. Tüm
bu çal›flmalar›n bir maliyeti vard›r ve bunlar de¤erlendirme maliyetle- ri kapsam›ndad›r.
2.2.Gerçekleme ve Do¤rulama Teknikleri De¤erlendirme Maliyetleri
Ürün veya hizmet üretim sürecinde, iflin istenilen özelliklere uy-
gunlu¤unu garanti alt›na alabilmek amac›yla yap›lan, ço¤unlukla
planlanm›fl muayene, test ve denetimlerin maliyetidir.
Test kontrolleri bu gruptad›r. Bir laboratuvarda bu duruma somut
örnekler verilebilir :
- Tüm patolojik de¤erlerin tekrardan çalisilmasi,
- HBeAg istenilen bir kiflide destek olarak HBsAg de çalisilmasi,
- Tüm HAV IgM, HBc IgM, anti-HCV istenilen olgularda destek
olarak ALT düzeyine de bak›lmas›,
- HCV-RNA istenilen olgularda destek olarak anti-HCV de çalisil-
masi,
- T3 ve T4’ü yüksek veya düflük bir kiflide Free T3 ve Free T4 de
çalisilmasi,
- Bütün pozitif DOWN Sendromu tarama testi sonuçlar›n›n tekrar-
dan çalisilmasi,
- EBV IgM istenilen bir kiflide monotest de bak›lmas›,
- ENA istenilen bir kiflide ANA da bak›lmas›,
- ASO yüksek bulunan kiflide CRP de bak›lmas›,
gibi pek çok test için, do¤rulama ya da destekleme amac›yla, iste- nilmemifl olsa da , sonucun güvenilirli¤ini art›rmak amac›yla, baz› la- boratuvarlarda ek testler yap›lmaktad›r
Kalite sistemi uygulayan, s›f›r hata ve yüksek güvenirli¤i hedefle- yen bu tür laboratuvarlarda, kontrol ve destek testlerinin maliyeti bü- yük miktarlara ulaflmaktad›r.
Bu tür kontrollerde, ek olarak fazladan tüketilen kit ve malzeme
maliyeti yan›nda, fazladan iflçilik maliyeti ve cihazlar›n kullan›m, bak›m, kalibrasyon ve amortisman maliyetleri de göz önüne al›n- mal›d›r. Bunun d›fl›nda, ek denetim giderleri de söz konusudur.
2.3. Cihazlar›n bak›m, teknik servis ve kalibrasyon giderleri
Cihazlar, periyodik olarak bak›mdan geçirilmek durumundad›r. Ka- lite kontrol ölçüm ekipman› da ayn› flekilde bak›m, teknik servis ve ka- librasyondan periyodik olarak geçirilmek durumundad›r.
2.4. ‹nternal Kalibrasyon Giderleri
Test güvenli¤i için, belirlenmifl ve önerilen internal kalibrasyon uy- gulamalar› ve prosedürü vard›r. Bunlar›n do¤rulu¤unu art›rmak üzere, eklenen ilave kalibrasyonlar ve destek sistemlerinin getirdi¤i fazladan kalibrasyon harcamalar›, kalite maliyetlerini art›r›c› faktörlerdir.
2.5. D›fl De¤erlendirme (Eksternal Kalite Kontrol) Maliyetleri
için harcanan maliyetlerdir. Bu amaçla, laboratuvarlar›n kat›ld›- ¤› eksternal kalite kontrol programlar› mevcuttur. Her laboratuvar
tüm panellerde bu programlara kat›labildi¤i gibi, seçilmifl test grupla- r› ya da paketlere de kat›labilmektedir. Hemogram ölçümünden, de¤i- flik düzeylerde biyokimya ve hormon paket programlar›na, BOS tetki- kinden parazitoloji incelemelerine, immunoloji panelinden flow cyto- metri programlar›na kadar bu flekilde düzenlenmifl pek çok eksternal kalite kontrol programlar› mevcuttur. Bu programlara kat›l›m›n mali- yetinin az olmad›¤›n›. örnegin College of American Pathologists
(CAP)’ in en az temelde laboratuvar yeterlilik kalite kontrol program›-
na kat›l›m için y›lda yaklaflik 5500 USD ücret ödemek gerekti¤ini be- lirtmek gerekir. Panellere kat›l›m daha geniflletilir ya da s›kl›k periyo- du art›r›l›r ise, bu miktarlar çok daha yükselecektir.
2.5. Muayene ve Deney Verilerinin De¤erlendirilmesi
Ürün veya hizmetin sunumundan önce, mevcut verilerin gereksi- nimleri karflilay›p karflilamad›¤›n›n belirlenmesi amac›yla, yap›lan dü- zenli kontrollerin maliyetidir.
2.6. Muhtelif Kalite De¤erlendirmeleri
Üretim sürecini desteklemek amac›yla, destekleyici bölgelerdeki kalite de¤erlendirmeleri (denetimlerin) maliyetidir.
3. ‹Ç BAfiARISIZLIK MAL‹YETLER‹
Ürün veya hizmetin tüketiciye ulaflmas›ndan önceki evrede orta-
ya çikan hatal› üretim, iflçilik ve yönetim hatalar› nedeniyle orta- ya çikan maliyetlerdir.
Bu grupta yer alabilecek örnekler afla¤›da verilmektedir.
3.1. Ürün Veya Hizmet Tasar›m› ‹ç Baflar›s›zl›k Maliyetleri
Bunu, genel olarak planlanmam›fl maliyetler olarak da nitelemek
mümkündür. Bunlar, ço¤unlukla planlama ve tasar›m yetersizlikle-
rinden kaynaklan›rlar.
Eksik ya da yanl›fl bir planlama ve tasar›mdan sonra, planlama
de¤iflikli¤i yap›ld›¤› zaman, ortaya çikan hurda, israf, fire ve art›k-
lar bu gruptad›r.
Tasar›m ve planlama de¤iflikli¤i, ortaya ek bir malzeme ve iflçilik
maliyeti de ortaya çikaracaktir.
Tekrardan kullan›lan cihazlar›n kullan›m, amortisman, bak›m, teknik servis, kalibrasyon maliyetleri de bu gruptad›r.
Eksik veya yanl›fl planlamadan kaynaklanan stoklar da bir iç ba-
flar›s›zl›k maliyeti oluflturmaktad›r.
Bir örnek vermek gerekirse, laboratuvarda toplu olarak çal›flma se- çene¤i var iken, örnegin 300 olguluk bir ELISA testi araflt›rmas›n› tek tek hastalar› çagirarak, ya da 20 defada çal›flmak bir planlama hatas› ve maliyetidir. Tekrar çal›flmalar fazladan kit ve malzeme sarfiyat›, ci- hazlar›n y›pranma ve bak›m maliyeti, iflçilik ve de¤erlendirme mali- yetleri gibi çesitli giderler oluflturacakt›r. Bunlar›n tümü, eksik tasa-
r›mdan kaynaklanan iç baflar›s›zl›k maliyetleridir.
Ayn› zamanda, yönetim hatalar› da söz konusudur.
3.2. Sat›nalma ‹ç Baflar›s›zl›k Maliyetleri
Sat›nal›nm›fl malzeme, ürün ya da hizmetin reddedilmeleri so- nucu ortaya çikan maliyetlerdir.
Muayene sonucu kabul edilmeyen sat›nal›nm›fl malzeme, kit, ci-
haz, hizmetin elden çikarilmasi da bir maliyet oluflturmaktad›r.
Bu amaçla yap›lan inceleme ve de¤erlendirme, dökümantasyon, tafli- ma ve ulaflt›rma, personel giderleri de ek maliyetlerdir. (Ürün sa¤lay›- c›ya yüklenebilenler hariç).
Laboratuvara al›nm›fl kitlerin bozuk çikmasi, miad›n›n geçmifl
30 Mart - 03 Nisan 2003
Sat›nal›nm›fl malzemeler reddedildikten sonra, bunlar›n yenilen-
meleri ya da yerlerine eflde¤erinin konulmas› da ulaflt›rma, perso- nel, de¤erlendirme gibi ek maliyetler oluflturacakt›r (Ürün sa¤lay›c›
ödemedigi takdirde).
Zarar, h›rs›zl›k ve di¤er çesitli nedenlerle oluflan malzeme aç›klar› da bir maliyet oluflturmaktad›r.
3.3. Ürün Veya Hizmet Üretim Sürecinde Ortaya Çikan ‹ç Ba- flar›s›zl›k Maliyetleri
Hatal› ürünler nedeniyle yap›lan düzeltici faaliyetlerden kaynak-
lanan maliyetler bu gruptad›r.
Hatal› ürünün tamiri ve düzeltilmesi nedeniyle ortaya ç›kacak
malzeme, kit, iflçilik ve genel giderler bu gruba dahildir.
Hatal› üretim nedeniyle ortaya ç›kacak yeniden de¤erlendirme, in-
celeme ve muayene de bir gider oluflturacakt›r.
Kay›plar nedeniyle konulacak fazla mesailer, üretim sürecinde
ve organizasyonda yap›lacak düzenlemeler de baflar›s›zl›k maliyeti
oluflturabilecektir.
Hatal› ürün nedeniyle ortaya çikan hurda ve at›klar da bir maliyet oluflturmaktad›r.
Hatal› ürün veya hizmetin düzeltilmesi amac›yla ortaya çikan ileti-
flim giderleri de bir iç baflar›s›zl›k maliyetidir.
Örne¤in Chlamydia Ag olarak yap›lan bir laboratuvar iste¤i e¤er
Chlamydia antikoru olarak alg›lanarak çalisilmis ise, bu sonuç kabul edilmeyecektir. Chlamydia antijeni çal›flmas› yap›lacak ve sonuç veri- lecektir. Bu arada Chlamydia antikoru için yap›lacak kit, malzeme, ifl- çilik giderleri bir iç baflar›s›zl›k maliyeti oluflturacakt›r. ayr›ca testle- rin bir ek de¤erlendirme maliyeti ortaya ç›kacak, haz›rlanan rapor ve dökümanlar da çöp haline gelecek ve at›k maliyeti oluflacakt›r. Bunun d›fl›nda ilgili kifli ya da kurulufllarla iletiflim giderleri olacak- t›r. Ayr›ca, böyle bir hata için düzeltici ve önleyici faaliyet düzenlene- cek, bu arada da DÖF’e ait malzeme, iflçilik, zaman, dökümantas- yon kay›plar›ndan oluflan bir maliyet ortaya ç›kacakt›r.
4. DIfi BAfiARISIZLIK MAL‹YETLER‹
Ürün veya hizmetin tüketiciye ulaflmas›ndan sonra ortaya çikan maliyetlerdir. Bu maliyetler, ürün veya hizmet tüketicinin gereksinim- lerini karflilamad›¤› için oluflurlar. Bunlar bafll›ca :
4.1. fiikayet Araflt›rmalar›
Özelli¤i olan tüketici flikayetlerinin araflt›r›lmas›, de¤erlendirilmesi, çözülmesi ve yan›tlanmas›n›n maliyetidir.
4.2. ‹ade Edilen Ürünler
Tüketici taraf›ndan kabul edilmeyen, iade edilen, tamir ya da yeni- lenmeye u¤rayan ürün ya da hizmet için ortaya çikan maliyetlerdir. Örnegin, laboratuvarda do¤rulama ve irdelemesi yap›lmadan bir ya- lanc› pozitif HBsAg sonucu raporlanarak hastaya verilmifl ise, bu so- nuç genellikle kabul görmeyecek ve tekrar› istenecektir. Bu durumda bir dizi maliyetler zinciri oluflacakt›r.
4.3. Düzeltici Faaliyetlerin Maliyeti
Kalite problemleri nedeni ile yap›lan düzeltici faaliyetlerin maliyetidir. 4.4. Garanti Talepleri
Ürün veya hizmet ile ilgili sözleflmeler ya da yasalardan do¤an hiz- metlerin maliyetidir. Hatal› yap›lan testin tekrarlanmas›, bir cihaz›n hatal› parçalar›n›n de¤ifltirilmesi gibi.
4.5. Taahhüt Maliyetleri 4.6. Cezalar
Ürün veya hizmetin istenilen özellikler veya performansta ger- çekleflmemesi nedeniyle ortaya çikan cezalar›n maliyetidir. Örne- gin hatal› olarak verilen bir kan grubu ya da HBsAg sonucu nedeniy- le oluflan cezai maliyetler gibi.
4.7. ‹tibar Kayb›
Tüketici memnuniyetinin sa¤lanamamas›ndan kaynaklan›r. 4.8. Tüketici ve Pazar Kayb› Maliyetleri
Kalite problemlerinden kaynaklanan tüketici tercihinde azalma sonucu oluflan kâr kay›plar›n›n maliyetidir.