FAAL‹YET TABANLI MAL‹YETLEME (FTM)

FTM, ürün maliyetlerinin hesaplanmas› ve sürekli olarak iyilefl- tirilmesine yönelik, dinamik bir maliyetleme yöntemidir.Gelenek- sel muhasebe sistemlerinde ürün maliyeti, sabit ve de¤iflken maliyet- lerde genel üretim giderleri toplam›n›n, ürün say›s›na bölünmesiyle bulunur. FTM’de ise, tüm kaynaklar›n üretim sürecinde kullan›ld›¤› düflünülerek, maliyetlerin tamam› faaliyetlere yüklenir. Faaliyet maliyetleri de ürün veya hizmet ile iliflkilendirilir.

FTM yönteminde, kaynaklar› kullanan birimlerin herbiri birer verimlilik merkezi olarak düflünülmelidir. Bir iflletmede her birim bir art› de¤er yaratmal›, bunu sa¤layamayan süreçler kalite zinci- rinden çikarilmalidir. Örnegin bir laboratuvarda PCR yat›r›m› ve ça- l›flmalar› bir art›de¤er yaratm›yor ve zarar ediyorsa, bu bölümün de- vam ettirilmemesi ve yeterli örnek toplayarak daha verimli çalisan baflka bir ünitede yapt›r›lmas› ak›lc› bir yöntemdir. Yine örnegin IGF- 1, IGFBP-3 ve Down Sendromu dörtlü test, Legionella pneumop- hila üriner antijen, HEV IgM gibi seyrek istenilen birtak›m testlerin yap›lmas› bir art›de¤er oluflturmuyor ise, bunlar›n resmi ya da özel ku- rulufl ayr›m› yap›lmaks›z›n, bu testler yönünden daha verimli çalisan bir baflka merkeze gönderilerek yapt›r›lmas› FTM yaklaflim›na uyan bir yöntemdir.

Toplam Kalite Yönetimi (TKY)’nde tüm üretim süreçleri, ürün sa¤lay›c›,tüketici zinciri fleklinde düflünülmektedir. Son ürün ya da hizmet tüketiciye sunulurken, son müflteriden bafllayarak, üretim süre- ci üzerinde yer alan her birim, “bir önceki süreç ürün sa¤lay›c›m(te- darikçi), bir sonraki süreç tüketicim(müflteri)’dir” mant›¤› ile ha- reket etmelidir. Her birim kendisinden önceki birimi daha verimli ve kaliteli ürün sa¤lamaya zorlamal›, kendisinden sonraki birime de daha kaliteli ürün sunmal›d›r. Bu zincir üzerindeki faaliyetler iyilefltirilerek, kalite maliyetleri de iyilefltirilmelidir. Böylelikle kalite maliyetleri, bir kontrol kriteri olarak da önem kazanmaktad›r.

Buna bir örnek vermek gerekirse, bir iflletmede e¤er laboratuvar uzmanlar› yeterli kaliteyi sa¤lamak kofluluyla, rekabet ve genifl kat›- l›m› da teflvik eden bir flartname haz›rlamazlarsa, sat›nalma birimi baflar›l› bir ihale gerçeklefltiremeyecektir. Kat›l›m› s›n›rl› tutulan bir ihalede de fiyatlar yüksek kalacakt›r. Yüksek birim fiyatlar tüketiciye yans›t›l›rsa, hasta kayb›na neden olunacakt›r. Tüketici tepkilerini öl- çen birimler ve çesitli klinikler, bu durumu hastane yönetimine, muhasebe birimine iletmek durumundad›rlar. Hastane yönetimi ve maliyet-muhasebe birimleri, laboratuvar› daha ekonomik ürün ve ma-

liyetlerin sa¤lanmas› yönünde uyarmal›d›r. E¤er ihale ile yüksek ma- liyetle al›nan ürünün bedeli test fiyatlar›na yans›t›lmaz ise, bu defa bu üründen laboratuvar nedeniyle iflletme zarar edecektir. Bu durum ma- liyet-muhasebe birimlerince izlenmeli, hastane yönetimine ve labora- tuvara bildirilmelidir. Laboratuvar, gelen tepki ve talepler nedeniy-

le daha standart, genel ve kat›l›ma teflvik edecek bir flartname ko- flullar› haz›rlayarak, sat›nalma biriminin daha baflar›l› bir ihale gerçeklefltirmesine zemin haz›rlamak durumundad›r.

Görüldü¤ü gibi, her birimin faaliyeti bir di¤erini etkilemektedir.

Her birim, kendisinden önceki birimi daha kaliteli faaliyete zorla- mal›, bir sonraki birime de daha kaliteli ürün veya hizmet sunma- l›d›r. Zincirin bir halkas›ndaki kalitesizlik, tüm birimlerdeki kali- te maliyetlerini art›rmaktad›r. Hedef, zincirin tüm birimlerindeki

faaliyetlerin iyilefltirilmesi olmal›d›r.

TKY’de geçmifl masraflardan çok, gelece¤e yönelik faaliyetler önemlidir. Bu faaliyetler sorgulanmal›d›r.

. Faaliyetlerin maliyeti ve yaratt›¤› de¤er nedir ? . Hangi faaliyetler beklentileri karflilar niteliktedir ? . De¤er yaratmayan faaliyetler var m›d›r ?

Geleneksel muhasebe sistemlerinde bu sorular›n yan›t›n› bulmak, bu sistemler hacim temelli maliyetlere yönelik oldu¤u için, zordur.

FTM’de ise önemli olan hacim de¤il, faaliyetin kalitesidir. Faaliyet Tabanl› Maliyetlemenin Amac›

1. Üretim hacminden çok, üretim süreçlerinin yap›s› ve faaliyetleri- nin kalitesi ile ilgili bilgi sa¤lamak

2. De¤er yaratmayan faaliyetleri belirlemek ve sistemden çikarmak 3. De¤er yaratan faaliyetleri daha da iyilefltirmek

4. Sorunlar›n temel nedenlerini saptamak ve iyilefltirmek

5. Do¤rudan baflar›s›zl›k maliyetlerine yüklenerek “s›f›r hata”ya ulaflmak

6. “S›f›r hata” için önleyici faaliyetlerde bulunmak, bunu gerçeklefl-

tirecek yat›r›mlar yapmak

7. ‹flletmenin baflar›s› üzerinde önemli etkisi olan faaliyetlere dikka- ti çekmek

8. ‹flletmede kalite bölümünün ifllerlik ve verimlili¤ini art›rmak

Faaliyet Tabanl› Maliyetlemenin Uygulama Ad›mlar›

‹lk ad›mda, faaliyetlerin ne oldu¤u belirlenmelidir.

‹kinci ad›m ise, her bir faaliyetin giderlerinin belirlenmesidir. Daha sonra tüm maliyetler para cinsinden hesaplan›p toplanarak, üretim veya hizmet sürecinin toplam kalite maliyeti ortaya çikarilmak- tadir.

Faaliyet Tabanl› Maliyetlemenin Yararlar›

1. ‹flletme yönetiminin baflar›s›n› ölçmede yararl› bir yöntemdir.

2. Giderlerin hangi faaliyetlerde olufltu¤unu gösterir.

3. Yönetim kararlar›na yard›mc› olur.

4. De¤er yaratmayan faaliyetlerin kald›r›larak, maliyetin azalmas›na yard›mc› olur.

5. Katma de¤eri yüksek faaliyetlerin belirlenerek öne çikarilmasini ve verimlili¤in art›fl›n› sa¤lar..

6. Problemlerin temel nedenlerinin bulunmas›n› sa¤lar.

7. Hata yerlerini göstererek, süreç iyilefltirme çal›flmalar›n›n etkin ol- mas›na olanak verir.

8. Kalite gelifltirme çabalarinin yeterlili¤inin ve maliyetinin belirlen- mesini sa¤lar.

9. Müflteri tatmini, kârl›l›k gibi sistemin temel amac›na hizmet eden

faaliyetlerin ne derece katk› sa¤lad›¤›n› belirler.

10. Maliyet bilgilerinin haz›rlanmas›na yaln›zca muhasebe bölümü-

nün de¤il, bizzat ifli yapanlar›n kat›lmas›n› sa¤lar. KAL‹TE-VER‹ML‹L‹K ‹L‹fiK‹S‹

Kalite, iflletmelerin ekonomisini iki flekilde etkilemektedir : 1. Kalite maliyetleri azal›r.

2. Verimlilik (gelir) artar.

‹flletmelerde baflar›s›zl›k maliyetleri, ekonomik kay›p olarak en önemli kategoridir. Önleme maliyetleri art›r›l›r ise, baflar›s›zl›k ma-

liyetlerinde azalma görülmektedir. Genelde uygulamalar da bu yön-

dedir. Baflar›s›zl›k maliyetlerinde azalma, toplamdaki tüm kalite

maliyetinin de düflürülebilmesi olana¤›n› ortaya çikarmaktadir.

Araflt›rmalar, önleme yöntemleriyle 1-2 y›ll›k çal›flma sonucu, kalite

30 Mart - 03 Nisan 2003

Tablo 3 :Kalite Maliyetleme Modeli

Girdiler ‹fllemler Çiktilar

Malzeme 1.ifllem 2.ifllem 3.ifllem

Ürün ‹flçilik

Hizmet Enerji

Bilgi

Para . Önleme maliyetleri

Tablo 4 : Faaliyetlere Göre Gider Gruplar› Tablosu

Girdiler Faaliyetler Önleme Maliyetleri De¤erlendirme Maliyetleri ‹ç Baflar›s›zl›k D›fl Baflar›s›zl›k Toplam Maliyetler

Malzeme F1 F2 F3 ‹flçilik F1 F2 F3 Enerji F1

maliyetlerinin 1/4, 1/3 hatta daha fazla düflürülebilece¤ini göstermek- tedir. Bu miktar da ortalama olarak cironun % 1.5-5’i aras›nda hat›r› say›l›r bir miktard›r ki, direkt olarak gelire yans›d›¤› için, önem kazan- maktad›r.

Kalite maliyetleri, farkl› ifl alanlar›nda ürün ya da hizmet mali- yetinin % 10-20’ sini oluflturmaktad›r. Basit ve düflük toleransl› ifl-

letmeler ve ifl alanlar›nda bu oran daha da düflmekte, elektronik ve ha- vac›l›k sanayi gibi yüksek teknoloji alanlar›nda % 25’ lere yükselmek- tedir.

Maliyet kategorilerinin toplam kalite maliyeti içerisindeki paylar› da ortalama olarak flöyledir.

Maliyet Kategorisi Toplam Kalite Maliyeti ‹çindeki Pay

Önleme % 0.5-15

De¤erlendirme % 10-50

Baflar›s›zl›k % 50-90

‹ç Baflar›s›zl›k % 25-60

D›fl Baflar›s›zl›k % 20-40

Kalite için yap›lan yat›r›mlar›n, di¤er tüm yat›r›mlardan daha verimli oldu¤unu ortaya koyan pek çok örnek vard›r.