Tablo 1: Seyahat ile iliflkili baz› ateflli hastal›klar›n inkübasyon süreleri (4)
<10 gün 7-28 gün >4 hafta Hafta-y›l
fiarbon Bartonelloz Bruselloz AIDS
Boutonneuse atefli Bruselloz Hepatit A, B, C, E Melioidoz
Crimean-Congo HA Chagas hastal›¤› Leiflmaniyaz Tüberküloz
Chikungunya atefli Erlihiyoz Loa loa infeksiyonu Ekstraintestinal amebiyaz
Kolorado kene atefli Hepatit A, C, E Lenfatik filaryaz Schistosomiyaz
Dang Renal sendromlu HA S›tma (P. malariae) Kuduz
Histoplazmoz Lassa atefli Tripanosomiyaz
(T. gambiense)
Lejyonelloz Leptospiroz
Marburg/Ebola HA Lyme hastal›¤›
Veba S›tma (P.falciparum, P.ovale, P.vivax)
Psittakoz Q atefli
Fare ›s›r›¤› atefli Kayal›k da¤lar benekli hummas›
Tekrarlayan atefl Güney Amerika HA
Kayal›k da¤lar benekli hummas› Toksoplazmoz
Tularemi Triflinelloz
Sar› humma Tripanosomiyaz
(T.rhodesiense)
Yersinyoz Tifo
Tifüs HA: Hemorajik atefl
30 Mart - 03 Nisan 2003
Seyahatin tipi ve amac›? Birçok turist iyi otellerde kal›p, has- tal›k riskinin az oldu¤u turistik yerlerde bulunur. Ancak son y›llar- da birçok kiflinin kat›ld›¤› macera turizmi yayg›nlaflm›flt›r. Bu tür seyahatlerde infeksiyon riski tafl›yan ortamlarda bulunulmakta ve eylemler yap›lmaktad›r.
fiüpheli böcek ›s›r›¤› var m›? Birçok kimse sivrisinek ›s›r›¤›n› tan›mlayabilmekle birlikte, di¤er böcekleri tan›mamaktad›r. Bu ›s›- r›klarla ilgili ip uçlar› elde edilmeye çal›fl›lmal›d›r.
fiüpheli cinsel iliflki? K›sa süreli seyahate ç›kanlar›n en az %5’inin, uzun süreli kalanlar›n yaklafl›k %50’sinin flüpheli cinsel iliflkide bulundu¤u ve birço¤unun koruyucu önlemler almad›¤› bil- dirilmektedir. (5) HIV, Treponema pallidum, sitomegalovirus gibi cinsel temasla bulaflan baz› mikroorganizmalar atefl nedeni olabilir.
Varsa seyahat öncesi afl›lar ve koruyucu afl›lar? Baz› afl›lar (örne¤in: sar› humma) oldukça etkin iken, baz›lar›n›n (örne¤in: ti-
fo ve kolera) etkinli¤i düflüktür. Koruyucu olarak al›nan ilaçlar, özellikle s›tma için, sorgulanmal›d›r. ‹laçlar›n tam kullan›l›p kulla- n›lmad›¤› ö¤renilmelidir. S›tma proflaksisi için kullan›lan ilaçlara uyumun düflük oldu¤u bildirilmektedir. (6)
Seyahatten dönen kiflilerde s›tma en s›k saptanan atefl nedeni ola- rak bildirilmektedir. (7) Bir çal›flmada s›tma yine en s›k etken ola- rak belirlenmifl, bunu solunum yolu infeksiyonlar›, gastroenterit, dang ve bakteriyel pnömoni takip etti¤i bildirilmifltir (Tablo 2) (8). Son y›llarda seyahat edebilme imkanlar›n›n artmas› ile yurt d›fl›- na giden kiflilerin say›s›nda büyük bir art›fl olmufltur. Özellikle in- feksiyon hastal›klar›n›n yo¤un olarak görüldü¤ü ülkelere seyahat- ler risk tafl›maktad›r. Ateflli bir hastay› de¤erlendirirken seyahat sorgulamas› mutlaka yap›lmal›d›r. Bu ülkelerden dönen ve atefl ge- liflen hastalar›n ay›r›c› tan›lar›n› do¤ru olarak yapabilmek için, ül- kemizde görülmeyen infeksiyonlar›n da epidemiyolojisini ve kli- nik tablolar›n› ak›lda tutmak gereklidir.
KAYNAKLAR
1. Steffen R, Rickenbach M, Wilhelm U, Helminger A, Schar M. Health
problems after travel to developing countries. J ‹nfect Dis 1987; 156: 84-91.
2. Ryan ET, Kain KC. Health advice and immunizations for travelers. N
Engl J Med 2000; 342: 1716-25.
3. Alan JM. Fever in the returned traveler. ‹nfect Dis Clin North Am
1998; 12 (2): 445-69.
4. Isacson M, Frean JA. Diagnostic and management approaches in re-
turning travelers. In: DuPont HL, Steffen R, eds. Textbook of Travel Medicine and health. Ontario: B.C.Decker Inc, 1997: 339-50.
5. Matteelli A, Carosi G. Sexually transmitted diseases in travelers. Clin
Infect Dis 2001; 32: 1063-7.
6. Cunha BA. The diagnosis of imported malaria. Arch Intern Med 2001;
161:1926-8.
7. Ryan ET, Wilson ME, Kain KC. Illness after international travel. N
Engl J Med 2002; 347: 505-16.
8. O’Brien D, Tobin S, Brown GV, Torresi J. Fever in returned travelers:
Review of hospital admissions for a 3-year period. Clin Infect Dis 2001; 33: 603-9.
T
Taabblloo 22:: SSeeyyaahhaatt iillee iilliiflflkkiillii aatteeflfl oollaann hhaassttaallaarrddaa eettkkeennlleerr vvee s
s››kkll››kkllaarr›› ((88))
T
Taann›› HHaassttaa ssaayy››ss›› ((%%))
S›tma 62 (27)
Solunum yolu infeksiyonu 56 (24)
Gastroenterit 33 (14) Tan› konulamayan 22 (9) Dang 18 (8) Tifo 8 (3) Hepatit A 6 (3) Riketsiyal infeksiyon 5 (2) Di¤er 34 (15)
Ulafl›m olanaklar›n›n ve h›z›n›n art›fl›yla uluslararas› seyahatler ko- laylaflm›fl, dünya üzerinde ifl ve turistik amaçl› geziler ile yard›m veya askeri amaçl› hareketlilik artm›fl, ülkeleraras› s›n›rlar da teorik olarak ortadan kalkm›flt›r. Bu durum, bulafl›c› infeksiyon hastal›klar›n›n dün- ya üzerinde binlerce kilometre uzaklara kolayca tafl›nmas› aç›s›ndan çok önemlidir. Her ne sebeple olursa olsun yabanc› ülkelere ve bölge- lere seyahat edenler, buralardaki infeksiyon hastal›klar› aç›s›ndan risk alt›na girmektedir. Global olarak de¤erlendirildi¤inde, seyahat edenle- rin %30-60’› s›kl›kla diyare ya da sistemik baz› infeksiyon hastal›kla- r›na yakalanmaktad›r. Ço¤u tedavi gerektirmeyen, ancak baz›lar› ha- yat› tehtid edecek derecede a¤›r olabilen bu infeksiyon hastal›klar›, o bölgeyi ziyaret s›ras›nda ortaya ç›kabilece¤i gibi, seyahatten döndük- ten sonra da ortaya ç›kabilmektedir. Bu nedenle, seyahat öncesi al›na- cak profilaktik tedbirler, hastal›ks›z bir seyahat ve/veya dönüfl için esas teflkil eder. Bu amaçla, seyahat edilecek yer/ler-gezi plan› dikkat- lice incelenerek, hem gidilen bölgedeki infeksiyöz hastal›klar›n ve et- kenlerinin göz önüne al›nmas›, hem de bunlar›n ilaçlara direnç patern- lerinin bilinerek profilaktik yaklafl›mlar›n belirlenmesi gereklidir.
Seyahate ç›kanlar için profilaksinin ço¤u kez seyahatten önce yap›l- mas›, bazen seyahat süresince uygulanmas› ve sonras›nda da sürdürül- mesi önerilmektedir. Seyahate ç›kacaklar›n profilaksisi flu bafll›klar al- t›nda toplanabilir:
A) Kiflisel hijyen-beslenme tedbirleri B) Kemoprofilaksi
C) ‹mmunoprofilaksi
A)Kiflisel hijyen-beslenme tedbirleri
Seyahat edenler, gidecekleri bölge/ülkenin infeksiyöz risklerini, hijyen-sanitasyon flartlar›n› göz önünde bulundurmal›d›r. Ço¤u seha- yat infeksiyonu, insan d›flk›s› ile kontamine olmufl g›da ve sular›n tü- ketimi ile ortaya ç›kmaktad›r. Az geliflmifl ya da geliflmekte olan ül- kelerde, bu tür infeksiyonlar aç›s›ndan g›da ve sular genellikle gü- venli kabul edilmemektedir. Aç›kta sat›lan g›dalar, çi¤ tüketilen, pi- flirilmemifl ya da az piflirilmifl g›dalar, klorlanmam›fl musluk sular›, bu tür sulardan elde edilmifl buz kal›plar› güvenli de¤ildir. Bira, fla- rap gibi alkollü içecekler, kaynar suyla haz›rlanan çay-kahve gibi içecekler, kapa¤› aç›lmam›fl pet flise sular›, kutu içinde sat›lan özel- likle karbonatl› içecekler içmek için güvenlidir. El de¤meyecek de- recede s›cak musluk sular›, difl f›rçalama için güvenli say›l›rken, iç- mek için yeterince güvenilir de¤ildir; buz katmadan ya da so¤uk su katmadan so¤utularak kullan›labilir. ‹çilecek suyun 65°C ›s›t›lmas› ile tüm enterik patojenler ekarte edilebilir; 15-20dk. 100°C’de kay- nat›lmas›yla dezenfeksiyonu sa¤lanabilir. Elektrik kayna¤› varsa kü- çük su ›s›t›c› halkalar bu amaçla kullan›labilir. Klor ve iyot içeren dezenfektan damlalar (örn. %2’lik solusyon, berrak su için 5 dam- la/litre, bulan›k su için 10 damla/litre) ve potasyum permanganat tabletleri (örn. 5 litreye 1-2 tab.) su dezenfeksiyonunda kullan›labi- lir; etkinlik için en az 30 dk. beklenmelidir.
Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün (WHO) güvenli g›da tüketimi için önerileri: ‹yi piflmifl ve s›cak servis yap›lan yiyecekleri seçin (çorba, pilav,
makarna),
Meyve, f›nd›k ve kal›n kabuklu sebzeleri yiyin, kendiniz soyun, Konserve yiyecekleri tercih edin,
Her f›rsatta ellerinizi y›kay›n,
E¤er öneriliyorsa proflaktik ilaç kullan›n, Lifli, çi¤ sebze ve salatalardan kaç›n›n, ‹nce kabuklu meyvelerden kaç›n›n,
Piflmemifl-çi¤, az piflmifl et ve et ürünlerinden, krema, mayonezli salatalardan kaç›n›n,
Kirletilmifl bölgelerde yakalanan ve az piflmifl deniz ürünlerinden kaç›n›n,
Pastörize edilmemifl süt ürünleri kullanmay›n, yumuflak peynirle- ri yemeyin,
Rus salatas› gibi çi¤ materyal içeren ve elle haz›rlanan yiyecekler- den kaç›n›n,
Sokakta sat›lan yiyecekleri kullanmay›n. “Kaynat, kabu¤unu soy, bunlar› yapam›yorsan yeme-içme,unut gitsin”
Seyahat edenler, yanlar›nda en az›ndan küçük bir sa¤l›k çantas› bu- lundurmal›d›r; içinde antiseptik veya bakterisidal sabun solüsyonu, as- pirin, termometre, elastik bandaj, gazl› bez, flaster, tek kullan›ml›k en- jektör, serum fizyolojik burun damlas›, su temizleme damla veya tab- letleri, sinek-böcek kovucular, hekimin tavsiye etti¤i profilakside kul- lan›lacak antibiyotikler olmal›d›r.
Seyahate ç›kmadan önce, difl problemleri tedavi edilmelidir. Kifli, mevcut hastal›klar› yönünden hekim kontrolünden geçmelidir.
B) Kemoprofilaksi
Malarya: Seyahat edenlerin ilaçla korunmas› için endikasyon yara- tan ve geliflmekte olan ülkelerin bir ço¤unda en önemli risklerden biri olan infeksiyon hastal›¤› malaryad›r. Malarya’n›n görüldü¤ü yörelere seyahat ederken antimalaryal ilaçlarla profilaksi yap›lmal› ve sivrisinek- lere karfl› önlemler al›nmal›d›r. Malarya profilaksisi yafl veya kal›nma süresine bak›lmaks›z›n, s›tman›n endemik oldu¤u bölgelere giden bütün yolcularda uygulanmal›d›r; kemoprofilaksi gitmeden 2 hafta önce baflla- mal›, ziyaret edilen yerde devam etmeli ve döndükten sonra 4 hafta da- ha devam etmelidir. Hangi ilaç kullan›l›rsa kullan›ls›n, istenilen etkinin sa¤lanmas› ancak, ilaç düzenli olarak al›nd›¤› takdirde mümkündür. Bir tek dozun al›nmamas› bile, koruyucu etkinin yok olmas›na yol açabilir. Plasmodium falciparum malaryas› en ciddi hastal›kla sonlan›r, ay- r›ca klorokin direnci önemli sorundur. Klorokine direnç olmayan Orta Do¤u’nun bir k›sm›, Orta Amerika, Haiti ve Dominik Cumhuriyeti bölgelerinde haftal›k 500mg Klorokin fosfat (300mg baz) kullan›la-