Pay sahiplerinin müzakerelere katılma hakkı da, GK’a katılma hakkına bağlı olarak, vazgeçilemez ve bertaraf edilemez nitelikte bir haktır. Ancak hakkın bu özelliği, pay sahibine sınırsız olarak tanındığı anlamına gelmez, aksine bu hak pek çok sınırlandırmaya tâbidir505.
1) Konuşma Süresinin Sınırlandırılması
Günümüzde özellikle HAAŞ’de pay sahiplerinin ve buna paralel olarak GK’da konuşmak isteyenlerin sayısının hızla artması, GK toplantılarında konuşma sürelerinin kısıtlanmasını kaçınılmaz bir duruma getirmiştir506. Çevrim içi katılımlı GK’larda, farklı
504
Alman hukukunda ise çevrim içi katılımcılar, hukuki anlamda toplantıya katılan kişiler olarak nitelendirilmediklerinden, onların konuşma ve soru sorma hakları yoktur. Ancak çevrim içi katılımcının yapacağı konuşma metninin e-posta yoluyla toplantıda hazır bulunan temsilcisine gönderilmesi ve temsilci tarafından herkese okunması hukuken mümkündür. Bkz. Kayıhan, s. 625-626; Bilgili, s. 580.
505
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 544–545.
506
Teoman, Ömer: Anonim Ortaklık Genel Kurul Toplantılarında Pay Sahiplerinin Konuşma Süresinin Sınırlandırılması, Otuz Yıl Ticaret Hukuku -Tüm Makalelerim-, C. I, (1971–1982), Đstanbul 2000, s. 467.
illerde ya da ülkelerde bulunan veya zamanları bulunmaması nedeniyle GK toplantısına katılma olanakları bulunmayan pay sahipleri de GK’a elektronik ortamda katılma imkânı bulacaklarından bu sorunun ciddiyeti daha da artmaktadır.
Pay sahiplerinin konuşma sürelerinin esas sözleşme ile belirlenmesi halinde GK başkanı, pay sahiplerine bu sürelere uygun olarak konuşma hakkı verir507. Esas sözleşmede hüküm bulunmaması halinde ise, konuşma sürelerini sınırlandırmaya GK yetkilidir508. GK sınırlandırma kararını, toplantının başında veya bir zorunluluk gereği (örneğin, söz alan pay sahiplerinin konuşmalarını uzatmaları halinde) görüşmelerin başlamasından sonra da alabilir. Bu karar, alınması bir zorunluluğa dayandığı ve alınmasından sonra bütün pay sahipleri hakkında geçerli olacağı için eşit işlem ilkesine aykırılık teşkil etmez509.
Belirli bir süre konuşan ve uyarılara karşın gereksiz yinelemelerle GK toplantısının yürütülmesini engelleyen bir pay sahibinin geri kalan konuşma süresinin sınırlandırılması ise, GK başkanının yetkisi dâhilindedir510.
Konuşma süreleri sınırlandırılırken, pay sahibinin görüşlerini açıklaması ve bilgi alma hakkının (TTK m. 363/3) ortadan kaldırılmamasına dikkat edilmelidir. Bu süre belirlenirken, müzakere hakkı ile toplantının gereği gibi yürütülmesi arasında bir denge sağlanması gerekir. Bununla birlikte eşit işlem ilkesi uyarınca, konuşma süresinin değişik pay sahipleri ya da pay sahibi grupları açısından farklı bir biçimde belirlenmesi de mümkün değildir511.
507
Teoman, Konuşma Süresi, s. 463.
508
Arslanlı, C. II, s. 39; Teoman, Konuşma Süresi, s. 469–470; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 157. Konuşma süresinin sınırlandırılmasına GK’un karar vermesi, pay sahibini daha etkin bir biçimde korur. GK’un aldığı bu karar usule ilişkin bir karardır. Usule ilişkin bu kararın uygulanması, esas kararın alınmasını etkilemiş ise ilgili olduğu esas ve nihai GK kararının iptali yoluna gidilebilir. Bkz. Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 128–129; Teoman, Konuşma Süresi, s. 469.
509
Teoman, Konuşma Süresi, s. 471–472. GK’un alacağı bu karar için gündeme bağlılık ilkesi uygulanmaz. Çünkü toplantının düzenle yürütülmesine ilişkin kararların alınması, zaten gündemin içeriğinde yer alır. Bkz. Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 546–547.
510
GK başkanı bu durumda GK’un onayına da başvurabilir. Bu durumda verilen karar, usule ilişkin bir karar olduğu için esas karar ile birlikte iptali dava edilebilir. Bkz. Teoman, Konuşma Süresi, s. 472.
511
2) Gündeme Bağlılık Đlkesine Tâbi Olma
GK’da, ancak gündemde bulunan hususlar hakkında müzakere açılmasına ve karar verilmesine gündeme bağlılık ilkesi denir512. TTK m. 364/1’e göre olağan GK toplantısında, TTK m. 369/1 uyarınca gündeme konulması gereken hususlar müzakere olunur. TTK m. 369/2 gereğince de, gündemde gösterilmeyen hususlar müzakere edilemez. Komiserin toplantı sırasındaki görevlerini düzenleyen Kom. Yön. m. 32/2/b. a ve b’ye göre ise komiser, müzakereleri kanun, esas sözleşme ve gündem dahilinde yürütmek üzere toplantı başkanlığının seçilmesine nezaret etmek ve görüşmelerin gündem dahilinde yapılmasına dikkat ederek gündem dışına çıkılması halinde başkanı uyarmakla görevlidir.
Gündeme bağlılık ilkesi, pay sahiplerinin, GK toplantısında görüşülecek ve karar alınacak konularda bilgi sahibi olmalarına imkân sağlar ve gündemi kendisini ilgilendirmediği için toplantıya katılmayan pay sahiplerinin gündemde gösterilmeyen konuların görüşülmesi ve karara bağlanması nedeniyle istemedikleri sonuçlarla karşılaşmalarını önler513.
GK gündeminde bulunmayan bir konu hakkında müzakere açılmayacağına göre, pay sahiplerinin gündem dışında konuşmak hakları da yoktur514. Ancak GK’un gündeminde yer alan bir maddenin kapsamına hangi konuların gireceği veya hangi konuların girmeyeceği toplantı sırasında bir sorun olarak ortaya çıkabilir515. Bunu önleyebilmek için, gündem, pay sahiplerinin o gündem maddesi hakkında hangi konuların görüşüleceğini ve karar alınacağını anlayabilecekleri şekilde açıkça düzenlenmiş olmalıdır516. GK başkanı da bu gündem maddesi ile neyin kastedildiğini tespit etmek ve müzakerelerin bu kapsam dâhilinde yapılmasını sağlamak zorundadır (Kom. Yön. m. 32/2/b. b)517. Gündem maddesinin yeteri kadar açık
512
Arslanlı, C. II, s. 15–16; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 405; Ansay, s. 161; Pulaşlı, Şirketler, s. 340; Türk, Hikmet Sami: Anonim Ortaklık Genel Kurul Toplantılarında Gündeme Bağlılık Đlkesi ve Yönetim Kurulu Üyelerinin Azil veya Seçimi, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu I, Ankara 1984, s. 179.
513
Arslanlı, C. II, s. 20–21; Çevik, s. 796; Domaniç, s. 623; Doğanay, s. 1081; Türk, Gündeme Bağlılık, s. 180-181; Doğrusöz, GK Toplantıları, s. 23.
514
Arslanlı, C. II, s. 39; Domaniç, s. 622; Pulaşlı, Şirketler, s. 339. Tekinalp, makul bir sebebe dayanması ve konunun anonim şirketle ilgili olması halinde, gündemde bulunmayan konular hakkında karar almaksızın, sadece müzakere yapılabileceğini kabul etmektedir. Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 545. Ancak TTK m. 369/2’nin açık ifadesi sadece gündem dışı kararları değil; gündem dışı müzakereleri de yasaklamaktadır. Dolayısıyla bu görüşe katılma imkânı bulamıyoruz.
515
Ansay, s. 161.
516
Arslanlı, C. II, s. 20.
517
GK başkanının bu görevini yerine getirmemesi, GK toplantısının uzamasına ve belki de ertesi güne sarkmasına yol açabilir. Bu durum, şirketin ek masraflar yapmasına neden olur, bu ise başkanın şirkete karşı aralarındaki sözleşme ilişkisi gereği sorumluluğunu gerektirir. GK başkanı ve toplantı başkanlığının diğer
olmadığı hallerde başkan, gündeme bağlılığın toplantıya katılmayan pay sahiplerini koruyan işlevini göz önüne alarak, gündem maddesini mümkün olduğu kadar dar yorumlamalıdır518.
TTK, gündemde olmayan konuların müzakere edilemeyeceğini düzenlemiş, ancak bu ilkenin istisnaları olup olmadığı noktasında herhangi bir açıklık getirmemiştir. Kom. Yön. m. 25/2 ise gündeme bağlılık ilkesinin istisnalarını hükme bağlamıştır, ancak TTK’nda düzenlenmeyen bir konunun yönetmelikle getirilmesi mümkün olmadığından, bu hükmün hukuki bir sonucu da yoktur519.
TTK’nda düzenlenmiş olan ve gündeme bağlılığın istisnasını oluşturan sadece iki durum bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, TTK m. 348 uyarınca azlığın özel denetçi atanmasını talep etmesidir. TTK m. 348’e göre özel denetçi, azlığın talebi ile ya da talebi olmaksızın GK’un karar vermesi ile yahut azlığın talebinin reddi halinde mahkemece atanabilir. Özel denetçinin bir azlık talebi olmaksızın GK kararı ile tayin edilmesi için, gündemde buna ilişkin ayrı bir madde bulunmalıdır520. Azlığın GK’dan özel denetçi atanmasını talep edebilmesi için ise gündemde ayrı bir maddenin yer alması ya da talebin gündemin diğer bir maddesiyle ilgisi olması gerekmez. Azlığın bu talebi GK toplantısında görüşülüp oylandıktan sonra reddedilirse azlık mahkemeye müracaat edebilir521.
üyelerinin esas sözleşmede belirlenmesi ya da GK tarafından seçilmesi bir icap niteliğindedir. Başkanlığın bu icabı açık veya zımnen kabulü ile aralarında bir sözleşme ilişkisi kurulmuş olur. Bu sözleşme ilişkisi, iş görme sözleşmeleri arasında en çok vekâlet sözleşmesine benzemekle birlikte klasik anlamda bir vekâlet sözleşmesi değildir. Bununla birlikte diğer sözleşmeler hakkındaki kanuni hükümlere tâbi olmayan işlerde dahi vekâlet hükümleri geçerli olacağından (BK m. 386/2) bu sözleşmeye de BK m. 386 ila m. 398 hükümleri uygulanır. Đşte başkan, şirketle aralarında olan vekâlet sözleşmesi ilişkisi gereğince BK m. 96 vd. hükümleri uyarınca tazminatla sorumlu tutulabilir. GK başkanı ve toplantı başkanlığının diğer üyelerinin tazminat sorumluluğu hakkında ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Yiğit, s. 276 vd. Pay sahiplerinin gündem dışı konuşmaları, bazı gündem maddeleri hakkında yeteri kadar müzakere yapılamamasına da sebep olabilir. Bu takdirde de, esas kararın alınması etkilenmişse GK kararının iptali yoluna gidilebilir. Bkz. Yiğit, s. 167.
518
Yiğit, s. 168.
519
Kom. Yön.’nin gündeme bağlılığın istisnası olarak belirlediği hususların doktrine ve uygulamaya uygun olmadığı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Helvacı, s. 54 vd. Kom. Yön. m. 25/2 aynı zamanda gündeme madde eklenmesinin zamanını da düzenlemiştir. Buna göre gündeme madde ilavesi, toplantı başkanlığının oluşmasından hemen sonra gündemin diğer maddelerinin görüşülmesinden önce yapılmak zorundadır. Oysaki asıl toplantı sırasında gelişen olaylar ve yapılan konuşmalar bu zorunluluğu ortaya çıkarabilir. Dolayısıyla gündeme madde eklenmesi daha sonra da yapılabilmelidir. Bkz. Helvacı, s. 57–58.
520
Teoman, Ömer: Anonim Ortaklıkta Azınlığın Genel Kuruldan Özel Denetçi Seçilmesini Đsteme Hakkı ve Gündeme Bağlılık Đlkesi, Otuz Yıl Ticaret Hukuku -Tüm Makalelerim-, C. I, (1971–1982), Đstanbul 2000, s. 445. Ancak gündemde yer almasa bile, gündemdeki maddelerden biri ile bağlantısı kurulabildiği takdirde, GK tarafından özel denetçi atanabileceği de ifade edilmiştir. Bkz. Teoman, Özel Denetçi, s. 445; Helvacı, s. 56.
521
Arslanlı, C. II, s. 21–22; Teoman, Özel Denetçi, s. 441; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 436; Çevik, s. 799; Pulaşlı, Şirketler, s. 343; Yiğit, s. 169. Çalışmamızın kapsamı gereği özel denetçi atanmasını isteme
Gündeme bağlılık ilkesinin istisnasını oluşturan ikinci durum ise, azlığın, GK’dan bilânço hakkındaki müzakerenin bir ay sonraya bırakılmasını talep etmesidir. Azlığın bu talebi GK’da oylamaya sunulmaz ve müzakere bir başka güne bırakılır (TTK m. 377)522.
3) Ahlak ve Adaba Uygunluk ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı
Pay sahipleri kanunun kendilerine tanıdığı GK müzakerelerine katılma haklarını, medeni bir insana yakışacak tutum ve davranışlar içinde, başkalarına karşı saygı ve nezaketle hareket etme ilkelerine uygun şekilde kullanmalıdırlar523.
Pay sahiplerinin bu hakkı, hakkın kötüye kullanılması yasağı ile de sınırlandırılmıştır. Dolayısıyla pay sahiplerinin görüşlerini açıklarken lüzumsuz uzatmalara gitmemeleri, gereksiz tartışmalara girmemeleri524, makul ölçüleri aşan eleştirilerde bulunmamaları, engelleyici, tehdit edici ve GK’un işleyişini zorlaştırıcı konuşmalar yapmamaları gerekir525.