Oy hakkı, pay sahiplerine, pay sahibi sıfatı ile tanınan ve GK toplantısında şirketin iradesinin oluşumuna katılarak şirketin organizasyonu, yönetimi ve temsili gibi konulara etki etme yetkisi veren bir haktır630.
TTK m. 385, oy hakkını müktesep haklar arasında saymıştır. Hâlbuki pay sahibinin rızası alınarak müktesep haklar ortadan kaldırılabildiği halde, oy hakkı pay sahibinden alınamaz631. Dolayısıyla oy hakkının, niteliği itibariyle müktesep kabul edilmesi mümkün değildir. Oy hakkı, vazgeçilemez ve bertaraf edilemez nitelikte bir haktır632. Ancak oy hakkının vazgeçilemez nitelik taşıması, pay sahiplerinin bu hakkı kullanmak zorunda oldukları anlamına gelmez; esas sözleşme ile de oy kullanma zorunluluğu getirilemez. Pay sahibi, oy kullanıp kullanmamakta tamamen serbesttir; GK’a katıldığı halde oy kullanmama yolunu seçebilir633.
1) Oy Hakkının Hukuki Đşlem Niteliği
Pay sahipleri GK’da oylamaya sunulan hususların karara bağlanmasında etkili olmak için oy kullanırlar. Pay sahiplerinin GK kararına bu katılımı, ilgili gündem maddesi hakkında olumlu, olumsuz ya da çekimser oy kullanmak şeklinde gerçekleşir. Pay sahipleri ister olumlu ister olumsuz oy kullanmış olsunlar, bir hukuki sonucun (kararın) meydana gelmesini
629
Oy hakkından yoksunluk için bkz. Dördüncü Bölüm, I, E.
630
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 548–549; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 84; Çeker, Oy Hakkı, s. 7; Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 2–3; Çevik, s. 864; Dağ, Oy Hakkının Kazanılması, s. 5.
631
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 501.
632
Çeker, Oy Hakkı, s. 10; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 551; Ansay, s. 222–223.
633
istemektedirler ki, bu niteliği ile oy kullanmak bir irade beyanında bulunmaktır634. Dolayısıyla irade beyanlarının varması, yorumu ve geçerliliğine ilişkin BK hükümleri, oy kullanmak açısından da geçerlidir. Varması gerekli bir irade beyanı olan oyun pay sahibi açısından bağlayıcı olması için, toplantı başkanlığına yöneltilmesi ve ulaşması gerekir635. GK’da kullanılan oylar, GK başkanlığına ulaştığı anda bağlayıcılık kazanır636. O halde pay sahibi tarafından GK başkanına yöneltilmeyen veya her nasılsa başkana ulaşmayan oylar, kararın alınmasında göz önüne alınmaz ve geçersiz sayılır637.
Oyların toplanması ve toplantı başkanlığına ulaştırılması görevi, oy toplama memuruna aittir. Oy toplama memurunun, kullanılan oyların başkana ulaşmamasında kusuru bulunursa, ilgili pay sahipleri ona karşı tazminat davası açabilirler638.
Oyun kullanılması, hukuki sonucun elde edilmesine yöneldiğinden hukuki işlem niteliğine sahip bir irade açıklamasıdır. GK kararı, GK’a katılan tüm pay sahiplerinin açıkladıkları irade beyanlarının toplanması sonucu ortaya çıkar. Bu nedenle oy kullanma tek taraflı bir hukuki işlem niteliğini haizdir639. Dolayısıyla, hukuki işlemler hakkında uygulanan hükümler ve özellikle iradeyi sakatlayan nedenlerle feshine ve butlanına ilişkin BK hükümleri, oy kullanma hakkında da uygulanır640.
634
Arslanlı, C. II, s. 49; Çeker, Oy Hakkı, s. 12; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 8; Dağ, Oy Hakkının Kazanılması, s. 5; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 549; Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 3; Yiğit, s. 201–202.
635
Çeker, Oy Hakkı, s. 12; Deryal, s. 389.
636
Çeker, Oy Hakkı, s. 16.
637
Yiğit, s. 206.
638
Yiğit, s. 202; s. 206. GK başkanı ve toplantı başkanlığının diğer üyelerinin, görevlerini yerine getirirken aldıkları kararlar ve fiilleri nedeniyle anonim şirketin zarara uğraması halinde şirkete karşı tazminat sorumlulukları bulunduğuna yukarıda değinilmişti. Bkz. s. 129, dn. 521. Toplantı başkanlığının, benzer şekilde, pay sahiplerine karşı da tazminat sorumluluğu bulunduğu kabul edilmelidir. Her ne kadar toplantı başkanlığı ile pay sahipleri arasında sözleşme ilişkisi bulunmasa da pay sahibinin oy toplama memuruna karşı açacağı davada toplantı başkanlığı ile şirket arasındaki sözleşmeye dayanabilmesi gerekir. Çünkü başkanlık, bu sözleşme uyarınca pay sahiplerinin de menfaatlerini korumak ve onların zarar görmemelerini sağlamak zorundadır. Sözleşmenin toplantı başkanlığına yüklediği sorumluluk ve görevler, pay sahiplerinin de menfaatine konulmuştur. Bkz. Yiğit, s. 284.
639
Çeker, Oy Hakkı, s. 13; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 549; Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 4. Dağ ise bir pay sahibinin oy hakkının tek başına bir değer taşımadığı, GK kararının ancak diğer oylarla birlikte ortaya çıktığından hareketle oy hakkını kullanmanın maddi bir fiil sayılması gerektiğini ileri sürmüştür. Dağ, Oy Hakkının Kazanılması, s. 5–6.
640
Arslanlı, C. II, s. 49; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 549; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 8; Çeker, Oy Hakkı, s. 13–14; Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 4–5; Dağ, Oy Hakkının Kazanılması, s. 6.
2) Oy Hakkının Hukuki Đşlem Niteliğinde Olmasının Sonuçları
Oy hakkının hukuki işlem niteliğinde olmasının sonuçları, oyun iptali ile şarta bağlı olarak oy kullanma ile ilgilidir. Çalışmamızın konusu gereği oyun iptaline ilişkin olarak, kullanılan oyun sadece GK toplantısı sırasında iptalinin mümkün olup olmadığı incelenecek, GK toplantısının bitiminden sonra oyun iptali üzerinde durulmayacaktır641.
a) Oyun Genel Kurul Toplantısı Sırasında Đptali
GK toplantısı sırasında bir pay sahibi, yanlışlıkla ya da örneğin şirket YK tarafından bilânçonun bazı kalemleri gizlendiği için ret oyu vereceği bir teklife kabul oyu vermiş yahut üzerinde baskı kurulduğu için iradesi dışında oy kullanmak zorunda kalmış olabilir. Bu hallerde, oyunu kullanan pay sahibinin iradesi ile beyanı arasında bir uygunsuzluk bulunmaktadır642. Bunu ortadan kaldırmak için pay sahibi, gerçek iradesine aykırı olarak oy kullandığını bildirerek iptal hakkını kullanabilir643. Ancak bunun için hata veya hile nedeniyle iradesine aykırı olarak oy kullandığını GK’da fark etmiş olması ya da üzerindeki tehdidin GK toplantısının bitiminden önce sona ermiş olması gerekir644. Eğer pay sahibinin iptal beyanı GK başkanı tarafından kabul edilmezse pay sahibi, iptal beyanının ve bu beyanın kabul edilmediğinin tutanağa geçirilmesini sağlamalı ve daha sonra oyun iptali için dava açmalıdır645.
Pay sahibinin GK toplantısında iptal beyanında bulunması, GK kararının gerekli yetersayı ile alınmadığını ortaya koyarak kararın hükümsüzlüğünü sağlamak veya karar aleyhine iptal davası açabilmek için TTK m. 381’deki “karara muhalif kalmak” koşulunu gerçekleştirmek amacı taşır646. Ancak GK başkanının hiçbir şekilde GK kararını iptal etmek yetkisi yoktur. Bu takdirde GK başkanının tek yetkisi, pay sahibinin oyunun iptal edildiğini tutanağa yazdırmak olabilir. Başkan, iptal edilen oy nedeniyle karar yetersayısı oluşmadığı
641
Bu konu hakkında ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 260 vd.
642
Çeker, Oy Hakkı, s. 14; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 260; Yiğit, s. 203.
643
Hataya düşen, hile ya da tehdide maruz kalan kişinin bu yöndeki irade beyanına “iptal beyanı”, bu beyanda bulunabilme hakkına ise “iptal hakkı” denir. Yenilik doğuran bir hak olan iptal hakkı, tek taraflı bir irade beyanı ile kullanılmakla sonuç doğurur. Hukukumuzda iptal hakkının kullanılabilmesi için dava açmaya gerek yoktur. Bkz. Oğuzman/Öz, s. 100–101.
644
Çeker, Oy Hakkı, s. 14; Yiğit, s. 203.
645
Çeker, Oy Hakkı, s. 14–15.
646
için GK kararının hükümsüzlüğüne karar veremez. GK kararını iptal etmeye sadece mahkemeler yetkilidir647. GK kararını iptal ettirmek isteyen pay sahibinin, iptal davası açması zorunludur. Tutanağa yazılan iptal beyanı, iptal davası açılabilmesi için gerekli olan muhalefet şerhi yerine geçer. Bu davada GK kararının, kanuna, esas sözleşmeye veya iyiniyet kurallarına aykırı olduğunun ispatlanması da gerekmez; iptal hakkının kullanılmış olması yeterlidir648.
b) Şarta Bağlı Olarak Oy Kullanma
Bir hukuki işlemin, geciktirici (taliki) ya da bozucu (infisahi) şarta bağlanması mümkündür649. Ancak hukuki işlemlere ilişkin hükümlerin oy kullanma hakkında da geçerli olduğuna dayanarak şartlı oy kullanılabileceği sonucuna varılmamalıdır. Pay sahiplerine şarta bağlı olarak oy kullanma imkânının tanınması, çoğu kez zor koşullarda bir araya gelerek GK’u oluşturan pay sahiplerinin, şirket iradesini GK toplantısı sırasında ortaya koymalarına engel olur. Geciktirici şarta bağlı olarak oy kullanılmışsa, kararın meydana gelebilmesi için şartın gerçekleşmesini beklemek gerekir650. Bozucu şarta bağlı oy kullanılması halinde ise geçerli bir şekilde meydana gelen GK kararı, şartın gerçekleşmesi ile geçerliliğini kaybetme tehlikesi altında olur.
Pay sahibinin şarta bağlı olarak oy kullanması halinde, sadece şartın değil, şarta bağlı olarak kullanılan oyun geçersiz sayılması gerekir. Bu durumda, karar yetersayısı, GK’a katılan diğer pay sahipleri tarafından kullanılan oylara göre hesap edilmelidir651.
647 Yiğit, s. 204. 648 Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 261. 649
Tarafların yaptıkları işlemin tümünün veya bir kısmının hüküm doğurmasını, gelecekteki bir olgunun gerçekleşmesine veya gerçekleşmemesine bağladıkları durumlarda “geciktirici şart”tan; yaptıkları işlemin hükümlerinin tamamının veya bir kısmının son bulmasını ilerideki bir olgunun gerçekleşmesine veya gerçekleşmemesine bağladıkları durumlarda ise “bozucu şart”tan söz edilir. Bkz. Oğuzman/Öz, s. 852 vd.
650
Çeker, Oy Hakkı, s. 16–17.
651