Aktif yönüyle bilgi alma hakkını düzenleyen TTK m. 363’te hakkın ne zaman, nerede ve nasıl kullanılacağı konusunda herhangi bir düzenleme yoktur. Bu konu hakkında Kom. Yön.’nde de bir hüküm bulunmamaktadır.
601
TTK m. 362, sadece olağan GK toplantısından bahsetmiş olmasına karşılık, YK ve denetçiler söz konusu bilgilendirme araçlarını olağanüstü GK toplantıları için de sunmak zorundadırlar. Ancak olağanüstü GK toplantısının gündemi, bu mali tablo ve raporlarla ilgili olmalıdır. Bkz. A. Kaya, s. 114–115; Yiğit, s. 196.
602
TTK m. 362’de düzenlenen pasif ve geriye dönük bilgi alma hakkı, TTKT m. 437/1’de düzenlenmiştir. Buna göre, “finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az on beş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulur. Bunlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar, bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulur. Her pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilânçonun bir suretini isteyebilir”. Hükümde olağan – olağanüstü GK toplantısı ayrımı yapılmamış olması, TTK’ndaki eksikliği giderir niteliktedir. Hüküm, söz konusu belgelerin pay sahiplerinin incelemelerine hazır bulundurulduğu hususunun ilan edilmesi ve nama yazılı pay senedi sahiplerine ayrıca tebligat yapılması zorunluluklarını ortadan kaldırmıştır.
603
Arslanlı, C. II, s. 22; Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 47–48; A. Kaya, s. 110–111. “Çeşitli hükümler” başlığı altında düzenlenen ve “Đlan” kenar başlığını taşıyan TTKT m. 524, YK’nu, bilânço günüden itibaren altı ay içinde, finansal tabloları, YK’nun yıllık faaliyet raporunu, kâr dağıtımına ilişkin GK kararını, denetçinin 403. madde uyarınca verdiği görüşü ve GK’un buna ilişkin kararını şirketin internet sitesine koymakla yükümlü tutmuştur. Böylece bu belgelere şirketin internet sitesinden de ulaşmak mümkün olacaktır.
Aktif yönüyle bilgi alma hakkı kural olarak GK’da kullanılır. TTK m. 363’ün, “Genel Kurul” başlıklı dördüncü kısımda bulunması ve kanunen bilgi verme yükümlüleri olan denetçilerin ve YK üyelerinin604 GK toplantılarına katılmak zorunda olmaları, soru sorma ve inceleme talebinde bulunma hakkının kural olarak GK’da kullanılacağını göstermektedir605.
TTK m. 363 uyarınca pay sahiplerinin şirketin defter ve belgelerini inceleme talebinde bulunma hakkı606, YK veya GK’a yazılı ya da sözlü olarak, talep konusu anlaşılır şekilde ve açıkça yöneltilmelidir. GK veya YK da pay sahibinin inceleme talebinin kabul ya da reddini açık ve net bir biçimde ortaya koymak, gerekçelendirmek ve kayıt altına almak zorundadır607. Denetçilerin ise pay sahiplerinin inceleme taleplerini karşılama yükümlülükleri yoktur608.
Soru sormak suretiyle bilgi alma hakkı da TTK m. 363’te düzenlenmiştir. Buna göre pay sahipleri, şüpheli gördükleri noktalara denetçilerin dikkatini çekme ve lüzumlu izahatı isteme hakkına sahiptirler609. Pay sahiplerinin lüzumlu izahatı isteme hakkı, daha çok YK
604
TTK sistemi içinde bilgi verme yükümlüleri, şirketin faaliyette bulunduğu dönemde YK üyeleri ve denetçiler; tasfiye aşamasında ise şirketin tasfiye işleriyle ilgili olarak tasfiye memurlarıdır (TTK m. 440). Bunlar dışında esas sözleşme ile oluşturulan ihtiyari organların ya da şirketin borçlar hukuku sözleşmesi ile bağlı olduğu kişi veya kuruluşların (örneğin, bağımsız denetim kuruluşlarının), yönetim veya denetim faaliyetine katılmış olsalar bile, bilgi verme yükümlülükleri yoktur. Toplantı esnasında YK üyelerinin ya da denetçilerin onların yardımına başvurmaları söz konusu olabilir, bu nedenle GK’a katılarak bilgi vermelerine imkân tanınabilir ancak kanunen, böyle bir yükümlülükten söz edilemez. Bkz. A. Kaya, s. 166.
605
A. Kaya, s. 280; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 582. Yargıtay da pay sahiplerinin bilgi alma hakkını, esas itibariyle olağan ve olağanüstü GK toplantılarında kullanabileceklerini kabul etmektedir. 11. HD., T. 16.12.1997, 7819/9306 sa. ka. için bkz. Pulaşlı, Şirketler, s. 657.
606
TTK m. 363’de geçen “şirketin ticari defteriyle muhaberatının tetkiki” kavramı geniş yorumlanmalıdır. Buna göre, kanunen tutulması zorunlu olan defterler ve muhasebe kayıtları yanında, şirketin ihtiyari olarak tuttuğu yardımcı defterler, not defterleri ve planlar, makbuzlar, şirketin haberleşmesine ilişkin her türlü kayıt, faaliyetleriyle ilgili tüm yazışmalar GK veya YK’nun açık izni ile incelenebilir. Bkz. A. Kaya, s. 298.
607
A. Kaya, s. 295–297.
608
A. Kaya, s. 169. Tasarıda pay sahiplerinin inceleme talebinde bulunma hakkı, m. 437/4’te düzenlenmiştir. Buna göre, “şirketin ticari defterleriyle yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi için, genel kurulun açık izni veya yönetim kurulunun bu hususta kararı gerekir. Đzin alındığı takdirde inceleme, bir uzman aracılığıyla da yapılabilir”. Đncelemenin konusu kural olarak şirketin defterleriyle yazışmalarıdır. Ancak hüküm inceleme hakkını, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlarla sınırlandırmıştır. TTKT, Madde Gerekçeleri, 437. madde hükmü, www.tbmm.gov.tr (son yararlanma: 05.11.2006). TTK sisteminde de izin verilmesi halinde incelemenin bir uzmanla yapılması mümkündür. YK veya GK’un, uzman kişinin incelemesine karşı çıkabilmesi için, şirket menfaatleri kapsamında ciddi gerekçelerinin bulunması gerekir. Bkz. A. Kaya, s. 296.
609
Soru sormak suretiyle bilgi alma hakkı, hukukumuza, “lüzumlu izahatı isteme hakkı” kavramının geniş yorumlanması sonucu girmiştir. Bkz. Arslanlı, C. I, s. 216–217; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 581; A. Kaya, s. 116. Pay sahiplerinin, şüpheli gördükleri noktalara denetçilerin dikkatlerini çekme hakkı ise, TTK m. 356 ile yakından ilgilidir. TTK m. 356 da teknik anlamda bilgi alma hakkının bir diğer türünü oluşturur ve bilgi verme yükümlülerinden birinin denetçiler olduğunu bir başka açıdan doğrulamaktadır. Bkz. A. Kaya, s. 168; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 579. Ancak denetçilerin bu yükümlülüğü soru sormak suretiyle bilgi alma hakkına inhisar eder. Çünkü burada da söz konusu olan, şirket faaliyetleri hakkında gerekli
üyelerine yönelik olarak kullanılır610. YK, pay sahiplerinin sadece şüpheli gördükleri hususlara ilişkin sorularına değil, şirketin faaliyetleri ve ekonomik durumuna ilişkin her türlü soruya cevap verme yükümlülüğü altındadır611. Denetçiler ise esasen hazırladıkları raporlara ilişkin olarak açıklama yaparlar612. Ancak denetçilerin, pay sahiplerinin bilgi alma taleplerini karşılaması sadece sundukları raporlarla sınırlı değildir. Denetçilerin açıklama yapma ve toplantıya müdahale etme hak ve yükümlülüklerinin toplantının devamı sırasında da kendiliğinden ortaya çıkması, bizzat kendilerinin açıklama yapma ihtiyacı duymaları ya da yapılan eleştirilere cevap vermek istemeleri de mümkündür613.
Soru sormak suretiyle bilgi alma hakkının GK’da nasıl kullanılacağı konusunda TTK’nda açık bir hüküm bulunmadığı için bu konuda öncelikle esas sözleşme göz önünde tutulur. Esas sözleşmede hüküm bulunmaması halinde ise bilgi alma hakkının bağımsız, vazgeçilemez ve bertaraf edilemez niteliği esas alınarak bir sonuca varılmalıdır614. Bu hakkın kullanılması, her şeyden önce pay sahibinin bu yönde bir talebinin bulunmasına bağlıdır. Bu talebin, bilgi verme yükümlülerine yöneltilmesi ve açık ve somut bir biçimde ortaya konması gerekir. Bu husus, bilgi verme yükümlüsünün bu hakkın olup olmadığını takdir edebilmesi ve hangi ölçüde bilgi vereceğini belirleyebilmesi açısından önemlidir. Genel veya belirli bir döneme ilişkin olan bilgi alma talepleri karşılanmaz615.
Pay sahibi soru sormak suretiyle bilgi alma talebini, yazılı veya sözlü olarak yöneltebilir. Şirket esas sözleşmesi, bu konuda bir hüküm de getirmiş olabilir. Fakat böyle bir hüküm bir düzen hükmü niteliği taşır. Salt bu hükümden hareketle bilgi alma talebinin geri
incelemelerin ve neticede bilgi alma hakkının kullanılacağı platformda bu konuda gerekli açıklamaların yapılmasını temin etmektir. Bkz. A. Kaya, s. 168.
610 Arslanlı, C. I, s. 216; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 581. 611 A. Kaya, s. 184; Çevik, s. 908. 612 Arslanlı, C. I, s. 216. 613
A. Kaya, s. 170. Soru sormak suretiyle bilgi alma hakkını düzenleyen TTKT m. 437/2’ye göre, “pay sahibi genel kurulda yönetim kurulundan şirketin işleri, denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümlülüğü 200. madde çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerini de kapsar. Verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır”. Hükümde, denetçilere de soru yöneltilebileceği açıkça düzenlenmiştir. Ancak denetçilere ve YK’na sadece sorumlu oldukları konularda soru yöneltilebilir. Hüküm, verilecek bilgilerin niteliğini de tespit etmiştir. “Özenli”, baştan savma olmayan, ilgisiz konuları içermeyen ve “gerçeğe uygun”, gerçeği aynen yansıtan bilgi anlamına gelir. TTKT, Madde Gerekçeleri, 437. madde hükmü, www.tbmm.gov.tr (son yararlanma: 05.11.2006). “Hesap verme ilkesine uygun” kavramı için ise bkz. yuk., s. 133, dn. 582.
614
A. Kaya, s. 285; Yiğit, s. 199.
615
çevrilmesi, hakkın kısıtlanması anlamına gelir. Bu nedenle, şekle aykırı olarak kullanılan bilgi alma taleplerinin de geçerli olduğu kabul edilmelidir616.
GK toplantısına katılan her pay sahibi, soru sormak suretiyle bilgi alma veya şirketin defter ve belgelerini inceleme talebinde bulunabilir. Pay sahibinin GK’da bu hakkını kullanabilmesi için, önceden bilgi verme yükümlülerine başvurması zorunlu değildir. GK toplantısından önce bilgi verme yükümlülerine başvurmayan pay sahibi de GK’da bilgi alma ya da inceleme talebinde bulunabilir617.
Pay sahibi bilgi alma talebinde bulunurken, gerekçe göstermek ya da talebini somut bir gündem maddesiyle ilişkilendirmek zorunda da değildir. Ancak talebin reddedilmesi ihtimalini zayıflatmak için gerekçelendirilmesinde fayda vardır618.
YK’nun bilgi alma talebini, yazılı ya da sözlü olarak yahut ilgili evrakın verilmesi veya şirket defter ve belgelerinin incelenmesine izin verilmesi şeklinde cevaplandırması mümkündür. Evrak veya suretinin pay sahibine verilmesi halinde, söz konusu belgelerin GK’da diğer pay sahiplerinin de bilgisine sunulması için okunması gerekir. Verilen bilgi, kanuni istisnalar saklı kalmak üzere, açık ve tam olmak, bilgi istenen konuya ilişkin önemli sayılabilecek her hususu içermek zorundadır619.
Pay sahibinin bilgi alma talebinin ve bu talebe verilen cevabın tutanağa yazılması konusunda kanunda bir açıklık yoktur. Ancak pay sahibine, sorusunu, sorusuna verilen cevabı ve bilgi vermekten kaçınma sebeplerini GK tutanağına yazdırma hakkı tanınmalıdır620.
Çevrim içi katılımcılar da, toplantıda hazır bulunan pay sahipleri gibi bilgi alma hakkından yararlanabilirler. Çevrim içi katılımcılar, e-posta yoluyla ya da sözlü olarak soru sormak suretiyle bilgi alma ya da şirketin defter ve belgelerini inceleme talebinde bulunabilirler. GK veya YK, inceleme talebini kabul ettiğini bildirirse, çevrim içi katılımcının
616
A. Kaya, s. 286–287.
617
A. Kaya, s. 281; s. 295. Bu halde problem pay sahiplerinin eşit işlem ilkesine tâbi tutulmaları noktasında çıkmaktadır. Pay sahiplerinin bilgi alma veya inceleme taleplerinin GK dışında karşılanması durumunda, diğer pay sahiplerinin aynı konudaki bilgi alma ya da inceleme talepleri de, GK’da hiçbir kısıtlamaya tâbi tutulmaksızın aynı içerikte karşılanmak zorundadır. Bkz. A. Kaya, s. 283; s. 295.
618 A. Kaya, s. 286; Yiğit, s. 199–200. 619 A. Kaya, s. 287–288; Yiğit, s. 200. 620 A. Kaya, s. 288.
bilgisayar ekranından izin verilen kısımları görebilmesi sağlanır621. Ancak bu durumda da eşit işlem ilkesi gereği söz konusu belgeler, GK’da hazır bulunan pay sahiplerine okunmalıdır.
Pay sahiplerinin soru sormak suretiyle bilgi alma ve şirketin defter ve belgelerini inceleme talebinde bulunmaları, gündeme bağlılık ilkesinin istisnasını oluşturur. Aslında aktif yönüyle bilgi alma talebi, olağan GK gündemine doğal olarak dâhildir. TTK m. 369 uyarınca gündemin bir maddesi, bilânço ve kâr ve zarar hesabı ile kazancın dağıtılması hakkındaki tekliflerin görüşülmesi olduğundan ve bunlar on beş günlük süreyle pay sahiplerinin incelemelerine hazır bulundurulduğundan, bu belgelerin incelenmesi hususu, gündeme bağlılık itirazı ile karşılaşamamalıdır622. Kaldı ki, bilgi alma hakkının bir uzantısı olan özel denetçi isteme hakkı da gündeme bağlılık ilkesinin bir istisnasıdır623. Bu talep, GK tarafından gündeme bağlılık ilkesi nedeniyle reddedilirse, bu ret kararı iptal edilebilir bir karar olur624.
621
TTKT m. 64/2 ve TTKT m. 65/4, bilgi alma hakkı kapsamında, inceleme talebinin konusu olabilecek her türlü defter ve gerekli diğer belgelerin elektronik ortamda tutulması imkânını getirmiştir. Böylece çevrim içi katılımcılar bilgisayar başında bunları inceleme haklarını kullanabilirler.
622
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 582; A. Kaya, s. 284.
623
A. Kaya, s. 284–285.
624
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 582; A. Kaya, s. 285; Pulaşlı, Şirketler, s. 657. Yargıtay da aynı kanaattedir. 11. HD., T. 16.12.1997, 7819/9306 sa. ka. için bkz. Pulaşlı, Şirketler, s. 657.