TTK’nda bilgi alma hakkı, “Malumat Alma Hakkı” üst başlığı altında m. 362 ve m. 363’te hükme bağlanmıştır593.
Bilgi alma hakkı, aktif ve pasif anlamda olmak üzere iki açıdan ele alınabilir. Pasif anlamda bilgi alma hakkı, TTK m. 362 kapsamında, herhangi bir talep olmaksızın mali tablo ve raporların anonim şirket tarafından pay sahiplerinin bilgisine sunulmasını ve incelemelerine hazır bulundurulmasını ifade eder. Bilgi alma hakkının bu yönünün belirleyici özelliği, geriye dönük olmasıdır. Pay sahibi burada pasif durumda bulunduğundan TTK m. 362, bilgi alma hakkından çok kamuyu aydınlatma kavramı ile ilgilidir594. Aktif anlamda bilgi alma hakkı ise pay sahiplerinin anonim şirketin faaliyetleri, içinde bulunduğu ekonomik durum hakkında soru sormaları, şirketin defter ve muhaberatını inceleme talebinde bulunmaları ve bu talebin şirket sırrı gerekçesiyle YK tarafından reddedilmesi halinde, mahkemeye müracaat etmeleri anlamına gelir. Gerçek ve teknik anlamıyla “bilgi alma” kavramı ile kastedilen bu son haldir ve TTK m. 363’te düzenlenmiştir595.
592
Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 547. Moroğlu, GK başkanına da öneride bulunma hakkının tanınabileceğini kabul etmektedir. Moroğlu, Kararların Hükümsüzlüğü, s. 99.
593
TTK’nda bu hükümler dışında da pay sahiplerinin şirket hakkında bilgi alabilmelerini sağlayan hükümler bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak, TTK m. 327, m. 331, m. 354 ve m. 377 hükümleri sayılabilir. Ancak bu hükümlerde bilgi alma hakkı kavramsal olarak ifade edilmemiş, dolaylı olarak bilgi alma sonucunu doğuran düzenlemelere yer verilmiştir. Bkz. A. Kaya, s. 42. Pay sahiplerinin bilgi alma hakkı Tasarıda, “Bilgi alma ve inceleme hakkı” kenar başlığı altında m. 437’de hükme bağlanmıştır. Hüküm, TTK’na göre daha kapsamlı bir biçimde, çağdaş ölçülerle örtüşen ve kamuyu aydınlatma, kurumsal denetim ve dürüst hesap verme ilkelerine uygun şekilde kaleme alınmıştır. TTKT, Madde Gerekçeleri, 437. madde hükmü,
www.tbmm.gov.tr (son yararlanma: 05.11.2006).
594
A. Kaya, s. 52; Paslı, s. 102; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 579–580. Türk hukukunda pasif bilgi alma hakkı, kapalı tip anonim şirketler için TTK m. 362, HAAŞ için SPK m. 16, m. 16/A ve m. 22/b. e ve h ile düzenlenmiştir.
595
A. Kaya, s. 53. Yazar, bizim de katıldığımız görüşü uyarınca, aktif bilgi alma hakkının bir uzantısı olarak özel denetçi talebini (TTK m. 348) göstermektedir. A. Kaya, s. 54. Domaniç ise bilgi alma hakkını, pay
Pay sahiplerinin bilgi alma hakkı, vazgeçilemez ve bertaraf edilemez bir pay sahipliği hakkıdır596. Bilgi alma hakkı aynı zamanda eşit işlem ilkesinin mutlak olarak uygulandığı, oransallık ilkesinin geçerli olmadığı hallerden biridir. Söz konusu hak, pay sahipleri tarafından diğer pay sahipliği haklarından bağımsız olarak kullanılır597. Bilgi alma hakkının, diğer pay sahipliği haklarının etkin bir biçimde kullanılmasını sağladığına kuşku yoktur. Ancak bu, bu hakkın diğer pay sahipliği haklarına bağlı, yardımcı bir hak olduğunu göstermez. Bilgi alma hakkı, ilgili olduğu haklardan bağımsız bir niteliğe sahiptir598.
TTK m. 363/3’te bilgi alma hakkının, müktesep hak niteliği açıkça ifade edilmiştir. Buna göre bilgi alma hakkı, esas sözleşme hükümleri ya da şirket organlarının kararları ile kısıtlanamaz, kullanılması zorlaştırılamaz599. Ancak bilgi alma hakkının müktesep hak niteliği belirlenirken, hakkın aktif ve pasif yönü dikkate alınarak bir ayrıma gidilmesi gerekir. TTK m. 362 kapsamında pasif bilgi alma hakkı, mutlak müktesep haktır. Çünkü şirket, hükümde geçen bilgilendirme araçlarını pay sahibinin incelemesine hazır bulundurmak zorundadır. TTK m. 363’te düzenlenen aktif bilgi alma hakkı ise yine aynı maddede bazı maddi ve şekli sınırlandırmalara tâbi tutulmuştur. Pay sahipleri inceleme hakkını, ancak GK kararı veya YK’nun açık izniyle kullanabilirler, daha da önemlisi bilgi alma ve inceleme talepleri, şirket sırrı gerekçesiyle geri çevrilebilir. Dolayısıyla aktif bilgi alma hakkı, nispi müktesep haktır600.
TTK m. 362’ye göre, kâr ve zarar hesabı, bilânço, yıllık rapor ve safi kazancın nasıl dağıtılacağı hakkındaki teklifler, denetçiler tarafından verilecek raporlarla birlikte GK’un
sahiplerinin denetleme hakkı kapsamı içinde değerlendirmiştir. Domaniç, s. 866. TTKT’na göre “özel denetim isteme hakkı” için bkz. TTKT m. 438 ila m. 444.
596
A. Kaya, s. 76; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 578; Çevik, s. 907; Paslı, s. 101; Pulaşlı, Şirketler, s. 657.
597
A. Kaya, s. 77–82; Paslı, s. 101; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 578.
598
A. Kaya, s. 80; Paslı, s. 101, dn. 35.
599
A. Kaya, s. 73. Bilgi alma ve inceleme hakkı, Tasarıda da müktesep hak şeklinde düzenlenmiştir. TTKT m. 437/6’ya göre “bilgi alma ve inceleme hakkı, esas sözleşmeyle ve şirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz”. Tasarıda düzenlendiği şekliyle bu hakkın, vazgeçilemez bir hak olup olmadığı ise doktrin ile mahkeme kararlarına bırakılmıştır. TTKT, Madde Gerekçeleri, 437. madde hükmü,
www.tbmm.gov.tr (son yararlanma: 05.11.2006).
600
A. Kaya, s. 74–76. Tekinalp, mutlak müktesep hakları, sahibinin rızası olmaksızın değiştirilmesi mümkün olmayan haklar şeklinde tanımlamıştır. Tek bir pay sahibi bile, müktesep hakkı değiştiren kararın alınmasına engel olabilir. Nispi müktesep haklar ise, belli şartlara ve ölçülere uyulmak kaydıyla sınırlandırılabilir. Ancak ne kadar sınırlandırılırsa sınırlandırılsın hakkın özüne dokunulamaz ve yokluğu sonucunu doğuracak kararlar alınamaz. Bkz. Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 494. Yazarın bu görüşü doğrultusunda, bilgi alma hakkının aktif ve pasif yönlerinin farklı nitelikte müktesep haklar oluşturduğuna ilişkin tespite biz de katılıyoruz.
olağan toplantısından601 en az on beş gün önce şirketin merkez ve şubelerinde pay sahiplerinin incelemesine açık bulundurulur. Bunlardan kâr ve zarar hesabı, bilânço ve yıllık rapor toplantı tarihinden itibaren bir yıl daha incelemeye hazır bulundurulmaya devam eder. Pay sahipleri, masrafı anonim şirkete ait olmak üzere kâr ve zarar hesabı ile bilânçonun bir suretini isteyebilirler. Hamile yazılı pay senedi sahiplerine, bu belgelerin açık bulundurulduğu hususu Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ile ve esas sözleşmede belirtilen şekilde duyurulur. Pay defterine kaydedilen nama yazılı pay senedi sahiplerine ise ayrıca tebligat yapılır602.
TTK m. 362’de sözü edilen bilgilendirme araçları sunulmadan GK toplantısı açılmış ve karar alınmışsa, alınan bu kararlar iptal edilebilir kararlardır603.
Çalışmamızın konusu GK olduğu için aşağıda aktif yönüyle bilgi alma hakkı, GK’da kullanılması ile sınırlandırılarak incelenecek, bilgi alma talebinin reddi ya da yetersiz karşılanması halinde mahkemeye müracaat hakkına ise değinilmeyecektir.