Birikimli Oy Sistemi

Birikimli oy sistemi, SPKr’nun SPK m. 22/1/b. v hükmüne dayanarak yayımladığı Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. Tebliğin amacı, azlığın şirketin yönetiminde ve denetiminde temsil edilmesine olanak veren birikimli oy kullanımına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 1). Đlk olarak Amerikan hukukunda ortaya çıkan bu sistem, oyların toplu şekilde kullanılması yoluyla azlık oylarının gücünü artırmaya ve azlığın yönetimde temsil edilmesini sağlamaya çalışır773.

a) Yöntem ve Kapsam

Birikimli oy sisteminde oylama, her üyelik için ayrı ayrı değil; tüm üyelikler için bir defada yapılmaktadır. Her pay kendi verdiği oyun toplam üyelik sayısı ile çarpımı kadar oya sahip olur. Pay sahibi, sahip olduğu paylarının toplam oy sayısı ile seçilecek YK veya denetim kurulu üye sayısının çarpımı sonucunda çıkan sayıda oy kullanma hakkını haizdir774. Pay sahibi bu şekilde hesaplanan sayıdaki oylarını, ister tek bir aday için kullanır, ister birden fazla aday arasında dağıtır. Bu şekilde azlık, oylarını toplu şekilde kullanarak kendi istediği bir adayın seçilmesini sağlayabilir. Adaylar aldıkları oya göre en çok oy alan adaydan en az oy alan adaya doğru sıralanırlar. En çok oy alan adaydan başlamak üzere, sıralamanın en üstündeki adaylardan, kuruldaki toplam üye sayısı kadar aday seçilmiş olur775.

772

Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 549; Okutan Nilsson, s. 569–570; Pulaşlı, Şirketler, s. 547.

773

Tekinalp, Yönetime Katılma Sorunları, s. 52; Okutan Nilsson, s. 563; Kızılot, Şükrü: Hissesi Azınlıkta Kalan Ortağın Avantajları, Hürriyet Gazetesi, 09.10.2004, s. 13. Birikimli oy sisteminin tarihi gelişimi hakkında ayrıca bkz. Okutan Nilsson, s. 564–569.

774

Ayhan, Rıza: Birikimli Oy Hakkında, Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan, Ankara 2006, s. 238-239. Bu husus Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğde “Birikimli oy hesabında, esas sözleşmede belirtilen ve seçimi yapılacak yönetim ve denetim kurulu üye sayısı dikkate alınır” şeklinde ifade edilmiştir (m. 7/2). Örneğin, bir pay sahibinin on payı varsa ve her pay bir oy hakkı veriyorsa, üç kişilik bir YK’nun seçiminde birikimli olarak kullanılabilecek oy sayısı 30’dur.

775

Tekinalp, Yönetime Katılma Sorunları, s. 52–53; Okutan Nilsson, s. 570; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 549–550; Pulaşlı, Şirketler, s. 548.

Birikimli oy sistemi, SPK’na tâbi HAAŞ için uygulama alanı bulan bir sistemdir. Çünkü söz konusu Tebliğ, SPK m. 22/1/b. v uyarınca SPK’ya tâbi şirketlerin GK’larında oy kullanma yöntemine ilişkin düzenlemeleri yapmak amacıyla çıkarılmıştır776. Ayrıca Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 2’ye göre birikimli oy kullanma, şirketin yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçiminde kullanılabilir777. Zira oyların biriktirilebilmesi için oylamanın, aynı konuda birden fazla oylama yapılmasını gerektiren ve en çok oyu alanın seçileceği türden bir seçim oylaması olması şarttır. Bir öneriye olumlu veya olumsuz oy verilmesi şeklinde alınan kararlarda tek bir oylama vardır. Dolayısıyla bu tür kararlarda birikimli oy kullanılması mümkün değildir778.

Halka açık bir anonim şirket, YK ve denetçilerin seçiminde birikimli oy kullanma yöntemini uygulamak istiyorsa, esas sözleşmesinde açık olarak birikimli oyu kabul etmesi gerekir (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 5/3). Dolayısıyla bu sistemin uygulanması şirketlerin isteğine bırakılmıştır779. Bununla birlikte Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 5/3, bazı şirketler açısından birikimli oyun kullanılması zorunluluğu da getirmiştir. Buna göre, pay senetleri borsada işlem görmeyen ve geçmiş iki yıl içerisinde pay sahibi sayısı sürekli olarak 500’ün

776

TTK’nda konuya ilişkin herhangi bir düzenleme olmamakla birlikte, her pay senedinin en az bir oy hakkı vereceğini ve bu esasa aykırı olmamak şartıyla pay senetlerinin maliklerine vereceği oy hakkının sayısının esas sözleşme ile belirleneceğini öngören TTK m. 373 karşısında oyların birikimli olarak kullanılmasını düzenleyen bir esas sözleşme hükmü de geçerli kabul edilmelidir. Bkz. Okutan Nilsson, s. 569. Nitekim TTKT m. 434/4, birikimli oy kullanma yöntemini sadece HAAŞ’e özgülemenin haklı bir sebebi olmadığından yola çıkarak bu imkanı kapalı tip anonim şirketlere de tanımıştır. TTKT, Madde Gerekçeleri, 434. madde hükmü, www.tbmm.gov.tr (son yararlanma: 04.12.2006). Bu hüküm uyarınca “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, halka açık olmayan anonim şirketlerde birikimli oyu bir tebliğle düzenleyebilir”.

777

Ayhan, Birikimli Oy, s. 240. Tebliğin kapsamı yalnızca yönetim ve denetim kurulu seçimleriyle sınırlanmıştır. Buna karşılık anonim şirkette, esas sözleşmede hüküm bulunmak şartıyla zorunlu organların yanında ihtiyari organlar da oluşturulabilir. Bkz. Arslanlı, C. II, s. 1; Arslan, s. 177; Đmregün, Ortaklıklar, s. 82. Đhtiyari organlara üye seçimi GK’da yapılacaksa, esas sözleşmeye konulacak bir hükümle birikimli oy sisteminin bu organların seçiminde de uygulanabilmesi mümkündür. Bkz. Okutan Nilsson, s. 579–580.

778

Okutan Nilsson, s. 572.

779

Ayhan, Birikimli Oy, s. 241. Birikimli oy kullanılması esas sözleşmeye konacak bir hükümle mümkün olacağından, ülkemizde birikimli oyun düzenlenme şekli olarak “opt – in (katılma)” sistemi benimsenmiş bulunmaktadır. Bkz. Okutan Nilsson, s. 581. Bu sistemin karşısında, birikimli oy hakkının bir yedek hükümle kanunen öngörülmesi ve istenilmediği takdirde esas sözleşmeye hüküm konarak ortadan kaldırılabilmesi şeklinde işleyen “opt – out (kaldırma)” sistemi yer almaktadır. 1950’lerin sonuna kadar Amerika’da çoğu eyalette kullanılan sistem kaldırma sistemi olmuştur. Bkz. Okutan Nilsson, s. 565.

üzerinde olduğu herhangi bir şekilde anlaşılan780 HAAŞ’in birikimli oy yöntemini uygulamaları ve esas sözleşmelerinde birikimli oy yöntemine yer vermeleri zorunludur781.

Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ Ek m. 1’e göre, bu Tebliğ uyarınca birikimli oy kullanma yöntemi kullanması zorunlu olan şirketler, Tebliğin yürürlüğe girmesinden sonraki ilk olağan GK’larında esas sözleşmelerini Tebliğ’de belirtilen esaslar çerçevesinde değiştirmek ve sonraki GK’larında birikimli oy kullanma yöntemini uygulamak zorundadırlar782.

Esas sözleşmelerinde birikimli oy kullanma yöntemini kabul eden şirketler, sermaye artırımı nedeniyle yayımlayacakları izahnamelerinde ve GK toplantılarına ilişkin ilanlarda bu yönteme ilişkin açıklamalara yer vermek zorundadırlar (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 6/3).

b) Genel Kurul Toplantısında Birikimli Oyun Kullanılması

GK toplantısında birikimli oyun kullanılabilmesi için pay sahiplerinin bu yönde bir talepleri olması gerekir. Bu talep, esas sözleşmede yer alan birikimli oy sisteminin yapılacak GK toplantısı sırasında uygulanabilmesi şartıdır. Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 9/1’e göre birikimli oy kullanacak kişi, GK tarihinden en az iki iş günü önce, birikimli oy kullanma isteğini şirkete yazılı olarak bildirmek zorundadır. Tek bir pay sahibinin bildirim yapması GK’da birikimli oy yönteminin uygulanması için yeterli olup, oylarını birikimli kullanmak isteyen diğer kişilerin bildirim yapmaları gerekmez783.

780

Pay sahibi sayısını tespit etmek için pay defterinden, hazır bulunanlar listesinden, GK tutanaklarından, kâr payı dağıtımına ve rüçhan hakkı kullanımına ilişkin şirket kayıtlarından yararlanılabilir. Bkz. Ayhan, Birikimli Oy, s. 245; Yiğit, s. 244.

781

Pay senetleri borsada işlem görmeyen şirketler için bu zorunluluğun öngörülme gerekçesi, bu şirketlerde, yönetimin uygulamalarından memnun olmayan pay sahiplerinin pay senetlerini devrederek şirketten ayrılma olanağının daha sınırlı olması nedeniyle yönetim ve denetim organlarında temsil hakkının bu tür şirketlerde daha öncelikli olarak ortaya çıkmasıdır. Geçmiş iki yıl içerisinde pay sahibi sayısı sürekli olarak 500’ün üzerinde olduğu herhangi bir şekilde anlaşılan HAAŞ açısından getirilen gerekçeye göre ise birikimli oy kullanma yöntemini uygulayacak şirketin pay sahiplerinin belirli bir sayısal büyüklüğe sahip olması sağlanmak istenmiştir. Zira pay sahibi sayısı arttıkça, yönetimde ve denetimde temsil edilebilmenin önemi daha da artmaktadır. SPKr: Seri: IV, No:31 sayılı Tebliğ Gerekçesi,

http://www.spk.gov.tr/teblig/files/seriiv_no31_gerekce.pdf (son yararlanma: 27.11.2006).

782

Birikimli oy kullanma sistemini ihtiyari ya da zorunlu olarak uygulayacak şirketler, esas sözleşmelerini Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 6’daki esaslar uyarınca düzenleyeceklerdir. Yargıtay da bir kararında, ilk olağan GK toplantısında bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde GK’un olağanüstü toplantıya çağrılabileceğine hükmetmiştir. 11. HD., T. 14.12.2004, 13707/12373 sa. ka. için bkz. Ayhan, Rıza: Birikimli Oy Sistemi Hakkında, Yaklaşım Dergisi, Yıl 13, S. 145, Ocak 2005, s. 254–257.

783

Birikimli oy yönteminin uygulanması için tek bir pay sahibinin bildirimde bulunmasının yeterli sayılması, birikimli oy kullanma hakkının bir pay sahipliği hakkı olarak kabul edildiğini göstermektedir. Hakkın kullanılabilmesi için asgari sayıda paya sahip olma şartı aranmamıştır. Bu düzenleme diğer pay sahiplerinin

YK ve denetçilerin seçiminin yapılacağı GK toplantısında birikimli oy sistemi ile genel hükümlere göre oy kullanımı birlikte uygulanacaktır (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 7/1). Bu hükmün anlamı, organların seçiminin oylamasında birikimli oy, diğer kararlar bakımından ise genel hükümlere göre oy kullanılacağıdır. Yoksa hüküm, seçim oylamasında hem birikimli oy hem de yaygın etkili oy sisteminin birlikte uygulanacağı anlamına gelmez784.

Oyun birikimli olarak kullanılmasında pay sahipleri, oylarını seçilmesini istedikleri adaylara dağıtarak kullanırlar. Ancak bazı pay sahipleri, oyların dağılımını belirtmeksizin oy kullanmış olabilir. Pay sahibi veya temsilcisi, oylarını, oy dağılımını belirtmeksizin birden fazla adaya dağıtırsa Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 7/3’e göre, bu oyların adaylara eşit olarak dağıtıldığı kabul edilir. Bu hüküm, oy hesabıyla ilgilenmeyen pay sahibinin yaratacağı karışıklığı önlemeye yönelik bir tedbir niteliğindedir785.

Çağrı yoluyla vekâlet toplanması ve toplanan oyların birikimli olarak kullanılmasının istenmesi halinde, vekâlet toplayanlar bilgi formlarında birikimli oy yöntemine ilişkin ayrıntılı açıklamalara ve sonuçlarına yer vermek zorundadırlar (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 9/2).

Temsilci aracılığıyla oy kullanmanın söz konusu olduğu hallerde ise, pay sahibinin Seri: IV, No:8 sayılı Tebliğ uyarınca verdiği temsil belgesinde birikimli oy kullanılması yönünde bir talimat varsa temsilci, oyunu birikimli olarak kullanmak zorundadır. Eğer böyle bir talimat yoksa bu paylar, birikimli oy hesabında dikkate alınmaz ve bu paylara ilişkin oy hakkı genel hükümler çerçevesinde kullanılır (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 8/1). Bu durum çağrı yoluyla vekâlet toplanması halinde de geçerlidir (Seri: IV, No:29 sayılı Tebliğ m. 8/2).

Pay sahibinin birikimli oy talimatı vermediği takdirde oy hakkının genel hükümlere göre kullanılacağı hükmü, birikimli oy yöntemine göre yapılan seçim oylamasında temsilcinin oy hakkını kullanamayacağı şeklinde yorumlanmamalıdır. Seçim oylamasında birikimli oy ile yaygın etkili oy sisteminin birlikte uygulanamaması kuralı, temsilcinin oydan yoksun bırakılması sonucunu doğurmaz. Tek bir pay sahibinin bildirimi, GK’da birikimli oy

durumunu da ağırlaştırmamaktadır, zira birikimli oy kullanma yöntemi diğer pay sahiplerinin oy hakkını zedeleyici bir durum oluşturmaz. Bkz. Okutan Nilsson, s. 595.

784

Okutan Nilsson, s. 590; Yiğit, s. 245.

785

sisteminin uygulanması için yeterli olduğundan temsilciye açık bir talimat verilmemiş bile olsa temsilci oylarını birikimli olarak kullanır786.