jandarmalığını üstlenen Washington‟ın her zaman olduğu gibi gelecekteki çıkar politikalarında da etkili bir koz olarak kullanılmıĢtır.
3.5. Türkiye’nin Amerikan Füze Savunma Sistemlerine BakıĢ Açısı ve
ALTBMD)‟ adındaki füze savunma kalkanı projesinin hayata geçirilmesi için önemli kararlar almıĢtır. ALTBMD sayesinde üye devletler, askeri kuvvetlerine 3 bin kilometreye kadar menzile sahip balistik füzeler karĢısında korunmayı amaçlamıĢtır. BükreĢ‟te Nisan 2008‟de gerçekleĢen zirvede NATO‟nun savunma kanadına giren kesimin yalnız askeri birliklerle sınırlı olmadığı, bütün NATO toprakları ile sivil nüfusunda yer aldığı belirtilmiĢtir.653
Bush‟un yeni dünya düzeni söylemi ekseninde geliĢtirilen projede Türkiye, Ġran‟ın balistik füze geliĢtirmesi karĢısında Avrupa topraklarını korumak adına radar sistemlerinin konuĢlandırılacağı planlanan ülke olmuĢtur. Çünkü Türkiye, Amerika için bir tehdit olarak görülen Ġran‟a karĢı 1000 kilometre bandında radarların yerleĢtirilmesi adına uygun bir ülke olarak görülmüĢtür. Washington‟ın talepleriyle karĢı karĢıya kalan Türkiye‟nin bu tutumu Ġran‟la olan Türk-Ġran dıĢ politikasını da olumsuz etkilemiĢtir.654 Öyle ki Türkiye‟nin Ġran‟a bölgesel yakınlığının yanı sıra atılan kıtalararası balistik füzelerin imhasının sağlanması için bünyesinde üs barındırması, füzenin fırlatılması ve yükselmesi, anında korunamayan füzelerin uzay boĢluğunda güvenlik takibini sağlamaya dair radar zincirinin ilk halkasını oluĢturması ve bunun için atılan füzelerin takibinin ve kontrolünün sağlanması Türkiye‟yi, ABD için önemli kılmıĢtır. Bu sebeple Washington yönetimi tarafından NATO balistik füze sistemine verilen X-band radarının Doğu Avrupa yerine Türkiye‟ye konuĢlandırılması fikri, BirleĢik Devletler için zamanın değerlendirilmesi açısından ciddi bir önem arz etmiĢtir.655
Fakat füze savunma sistemlerinin müttefik ülkelere yönelik tehdidi de oldukça önemli olmuĢtur. BükreĢ‟de 4 Nisan 2008‟de gerçekleĢen Zirve toplantısında, NATO devlet baĢkanlarının balistik füzelerin müttefik ülkelerin toprağına ve sınırlarında yaĢayan halka bir tehdit yarattığına dair söylemlerine karĢılık, BirleĢik Devletler‟in füze savunma sistemlerine yaptığı katkıların bu tehdide bir cevap olacağı ve NATO müttefiklerine fayda sağlayacağı belirtilmiĢtir.656 Bu açıklamaların ardından Avrupa‟da füze savunma sistemi kurulumu projesi 2008 yılında BirleĢik Devletler öncülüğünde NATO müttefiklerinin onayıyla kabul edilmiĢtir.
Bush‟un ulusal güvenlik danıĢmanı Stephen J. Hadley, 10 yılı aĢan balistik füze kalkanı projesinin bir tehdit olup olmadığı konusunda tartıĢılmaların olduğunu ve bu tartıĢmaların sona erdiğini belirtmiĢtir.657
653 Egeli, 2014: 53.
654 Siyaset, Ekonomi ve Toplum AraĢtırmaları Vakfı (SETA), 2010. Öyle ki Ġran‟da hem Milletvekili hem de Ġran Meclisinin Ulusal Güvenlik ve DıĢ Politika Komite üyesi olan Muhammed Kowsari, ABD‟nin bölgede Ġsrail‟in güvenliği neticesinde Ġran‟a karĢı oluĢturulan ve Türkiye‟ye konuĢlandırılması planlanan radarlar için Ġran‟ın sessiz kalmayacağını dile getirmiĢtir. Kowsari bu projenin uygulanması halinde Ankara ve Tahran iliĢkilerinin zedeleneceğinin de altını çizmiĢtir. (“Turkey‟s Strategic Mistake”, Tahran Times, 24.09.2011).
655 Ürküt ve Sarı, 2014: 219.
656 Erdurmaz, 2016:5.
657 “NATO Endorses Europe Missile Shield”, The New York Times, 04.04.2008.
Obama yönetimindeki BirleĢik Devletler 2009‟da Avrupa AĢamalı Uyum YaklaĢımı (European Phased Adapti ve Approach EPAA) füze savunma projesini gündeme getirmiĢ ve yönetim, Ortadoğu‟daki Ġran gibi bölgesel güçlerden gelebilecek herhangi bir saldırı karĢısında daha esnek bir füze savunma projesi önermiĢtir. EPAA sayesinde füze kalkanı projesi daha geniĢ çaplı geniĢletilmiĢtir. Bu amaçla 2010‟da Lizbon‟da gerçekleĢen zirvede sivil nüfus ve üye devletlere ait toprakların olası saldırılardan korunması amacıyla yeni adımlar atılmıĢtır.658 Lizbon‟da gerçekleĢen bu zirvede Türkiye ise bu projeye hayır oyu kullanmıĢtır.659 Obama yönetimi Türkiye‟nin bu kararı karĢısında Türkiye‟den çekimser bir oy kullanmasını talep etmiĢse de Ankara yönetiminin cevabı hayırdan yana olmuĢtur.
Türkiye‟nin bu tutumu, Ankara‟nın Tahran‟ın politikalarını desteklediği ve Tahran yönetiminin nükleer giriĢimlerine ses çıkarmadığı söylentilerini de beraberinde getirmiĢtir.660 Bu söylentiler ise Batı medyası tarafından eksen kayması tartıĢmalarını alevlendirmiĢtir.
Dönemin CumhurbaĢkanı Abdullah Gül ise Türkiye‟nin büyük bir devlet olma yolunda ilerlediğini, bu sebeple Türkiye‟nin uluslararası arenada bir alternatif aramadığını vurgulamıĢtır. BaĢbakan Erdoğan ise bu durumu taraflı bir bakıĢ açısıyla lanse edilen Ġsrail destekli medya grubunun Türkiye‟nin aleyhine yürüttüğü bir politika olduğunu ileri sürmüĢtür.661
Füze Kalkanı Projesi‟nin önemli bir bölümünü oluĢturan radar sistemlerinin Türkiye topraklarına konumlandırılması kararı, 2011‟de gündeme gelmiĢtir. Fakat Türkiye bu kararı Suriye yönetiminin politikalarıyla gerekçelendirmiĢtir. Öncelikle Ankara yönetimi Ortadoğu‟da yaĢanan sıkıntılar neticesinde ġam yönetiminin politikasını eleĢtirdiği Suriye‟ye karĢı, ülkenin yaĢadığı iç savaĢta sivil halkın yanında olduğunu ve bu duruma tepkisiz kalmayacağını belirtmiĢtir.662 Bu kapsamda 2012 yılında Malatya Kürecik‟e füze radar sistemi yerleĢtirilmiĢtir.663 Bu geliĢmeler neticesinde NATO üyesi ülkesi olarak politikalarını yürüteceğini bildiren Türkiye‟ye karĢı, 2011‟de Ġran Savunma Bakanı Ahmet Vahidi açıklama yapmıĢtır. Bakan, Washington tarafından kendilerine gelebilecek herhangi bir saldırı karĢısında Füze Kalkanı‟nın Türkiye‟deki radar ayağı olan Malatya-Kürecik‟i vuracaklarını ifade etmiĢtir. Bu durum Türkiye‟de tepkilere yol açmıĢsa da dönemin DıĢiĢleri Bakanı
658 Egeli, 2014: 55.
659 Siyaset, Ekonomi ve Toplum AraĢtırmaları Vakfı (SETA), 2010.
660 Ürküt ve Sarı, 2014: 213.
661 Duran, 2011: 32.
662 Kibaroğlu,2012: 70.
663 Aydın, 2019: 724.
Ahmet Davuoğlu‟nun Ġran ziyareti ve karĢılıklı diyaloglar sonucunda iki taraf arasındaki gerginlik azalmıĢtır.664
Türkiye‟de Malatya/Kürecik‟e tesis edilen uzun menzilli füzelerin takip radarı Washington yönetiminin kontrolü altında olmuĢtur. Bu noktada Türkiye, NATO‟ya yer alanında milli bir katkı sağlamıĢtır. Diğer yandan Türkiye, radarlar üzerinde bir kontrol yetkisine sahip olmamıĢtır. Dönemin DıĢiĢleri Bakanı Ahmet Davutoğlu iç politikada yankı uyandıran bu geliĢmeler karĢısında Türk kamuoyunu yatıĢtırıcı söylemlerde bulunmuĢsa da, Türk Silahlı Kuvvetleri‟nin füze radar sistemlerinin kontrolünde doğrudan bir yetkisi bulunmamıĢtır. ABD ve NATO için kritik öneme sahip olan bu füzeler, bir tehdit olarak görülen Rusya karĢısında ise ciddi bir öneme sahip olmuĢtur.665 Özellikle Recep Tayyip Erdoğan‟ın Kürecikte kurulacak radar tesislerine yeĢil ıĢık yakması, Batı bloğu açısından önem arz etmiĢtir. Çünkü Kürecik, yalnız Ġran değil Kafkaslar ve Rusya‟yı da içine alan geniĢ bir görüĢ kapasitesine sahiptir. Avrupa veya Amerika‟ya gelebilecek tehditleri uzaydan tespit etmek mümkünken bu görevi Kürecik‟in de görmesi, Türkiye‟nin stratejik konumunu daha da güçlendirmiĢtir. Gazeteci Fatih Altaylı‟nın Amerikalı yetkiliyle yaptığı röportajda sorduğu
“neden Kürecik” sorusunun cevabı ise anlatılanları açıklar nitelikte olmuĢtur. Kürecik‟in öneminin vurgulanması açısından Amerikan yetkilisinin Kürecik‟e dair Ģu yorumunu açıklamakta fayda vardır:
“Kürecik bize böyle bir savunma sistemi için çok ama çok önemli olan beĢ saniyelik bir zaman kazandırıyor. Radarı nereye kurarsak kuralım bu beĢ saniyelik avantajı kaybediyoruz. Kürecik bize beĢ saniye kazandırıyor, bu beĢ saniye belki de milyonlarca hayat demek”666
Bu açıklama, Kürecik‟in önemini bir kez daha ortaya koymuĢtur. Aynı zamanda BirleĢik Devletler‟in Füze Savunma Sistemi projesinde ki Türkiye‟nin stratejik öneminin hatırlanması açısından da önem teĢkil etmiĢtir. Fakat bu dönemde Türkiye‟ye yerleĢtirilmesi planlanan füze radarları, Türkiye‟nin kendisine sınır bölge ülkeleriyle iliĢkilerini pamuk ipliğine bağlı bir hassasiyetle yürütmesini de beraberinde getirmiĢtir.
3.6. Türkiye’nin Füze Savunma Sisteminde Patriot Bataryalarının Yeri ve Önemi