Özal Dönemi Türk-Amerikan YakınlaĢması

BirleĢik Devletler‟den istediği desteği alamaması, Türk-Amerikan müttefikliğinin tekrardan sorgulanmasına neden olmuĢtur.⁵⁹²

Gorbaçov‟un 1985‟de baĢkanlık koltuğuna oturmasıyla baĢlattığı açıklık ve yeniden yapılanma politikaları ise Soğuk SavaĢ sürecinin sonunu hızlandırmıĢtır. Bu dönemde çeĢitli dalgalanmalar yaĢayan ikili iliĢkiler, Özal döneminde ise hareketli bir eksende geliĢme göstermiĢtir.

desteği, BirleĢik Devletler‟in bu bölgelerdeki etkinliğini artırması için bir gereklilik olarak görülmüĢtür.⁵⁹⁶

Hürriyet Gazetesi‟nin 1987 tarihli haberinde savaĢ alanında uzman bir diplomatın analizine göre Körfez Krizi‟nde ABD‟nin çekindiği noktalardan biride Ġran ile Türkiye‟nin karĢı karĢıya kalması ve Ortadoğu‟da gücü azalan ABD‟nin yokluğunda Türkiye‟nin SSCB‟ye yakınlaĢması teorisi karĢısında BirleĢik Devletler‟in ve Türkiye‟nin dıĢ politikada birbirleri için gerekliliğinin altı çizilmiĢtir.⁵⁹⁷

Türkiye ve BirleĢik Devletler arasında var olan askeri iliĢkiler, Özal döneminde yerini ekonomik iliĢkilere bırakmıĢtır. Turgut Özal Washington‟dan daha fazla askeri yardım almak yerine daha fazla ekonomik yardım almayı tercih eden Türk siyasetçisi olmuĢtur.⁵⁹⁸ Öyle ki 1983‟de Türkiye‟nin ABD‟ye yaptığı ihracat 231 milyon iken, 1989‟da 971 milyon dolara ulaĢmıĢtır. Türkiye‟nin ABD‟den yaptığı ithalat ise 975 milyon dolar iken 2 milyar dolara ulaĢmıĢtır.⁵⁹⁹

3.3.17.1. Türkiye ve F-16 SavaĢ Uçaklarının Alım Süreci: Öncel I Projesi

Türkiye 1980‟li yıllara geldiğinde savunma sanayisi alanında elinde bulundurduğu F-5, F-100, F-104 gibi uçaklarının içeriğini ve kalitesini değiĢtirmek istemiĢtir. Bu amaçla bir uçak ihalesi baĢlatılmıĢ, Türk Hava Kuvvetleri ise 3 çeĢit savaĢ uçağı olan F-16 Fighting Falcon, F/A-18 Hornet ve F-20 Tigershark uçakları arasında bir seçim yapmıĢtır.⁶⁰⁰

Türk Havacılık ve Uzay Sanayi, Türkiye‟nin F-16 uçaklarının alınmasında önemli bir rol üstlenmiĢtir. 1982‟nin Ocak ayında Türk Havacılık ve Uzay Sanayi Kordinosyon Kurulu‟nun gerçekleĢtirdiği toplantıda, F-16 ve F-18‟lerin ortak üretimi hususunda Washington yönetimden bir teklif beklenilmiĢtir. Bunun sonucunda ise F-16 C/D uçağı, ortak karar kılınan uçak türü olmuĢtur.⁶⁰¹

1983 yılında çok da güçlü olmayan Türk ekonomisi, bu uçakların arasında maliyeti yüksek olan F/A-18 Hornetleri tercih etmemiĢtir. Bu uçaklar genellikle Amerikan donanması için üretilen maliyeti yüksek içerikli uçaklar olmuĢtur. F-20 Tigersharklar ise Hava Kuvvetleri

596 Ayata ve Ercan, 2007: 25.

597 “Türkiye‟ye Uyarı”, Hürriyet Gazetesi, 13.10.1987.

598 Bozkan, 2016: 78.

599 Diri, 2018: 61.

600https://vizyonergenc.com/icerik/sektorel-tarih-turkiye-nin-f-16-alimi-ve-endustriyel-kazanimlari (eriĢim tarihi:

05.02.2020).

601https://vizyonergenc.com/icerik/sektorel-tarih-turkiye-nin-f-16-alimi-ve-endustriyel-kazanimlari (eriĢim tarihi:

05.02.2020).

Komutanlığı (HVKK) personelli tarafından olumlu bir not alamamıĢ, böylece Türk Hava Kuvvetleri için F-16‟ların alımı kaçınılmaz olmuĢtur.⁶⁰²

Öncel I projesi olarak geçen F-16 ların alım sürecinde toplamda 160 uçak üretilmiĢ ve bu uçakların ilk 8‟i ABD‟de bulunan Forth Worth tesisilerinde üretilmiĢtir. Amerika‟da üretilen bu uçaklar, ardından Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı‟na teslim edilmiĢtir.⁶⁰³ Adını bu proje kapsamında Ģehit olan Pilot BinbaĢı Okan Öncel‟den alan Öncel-I projesi, Türk Hava Kuvvetleri için önemli bir dönüm noktası olmuĢtur. Bu aĢamada Türk pilotları, BirleĢik Devletler‟deki 4 uçak üzerinde eğitim almıĢtır. Böylece F-16 uçakları, 30 Kasım 1987‟de Türk Hava Kuvvetleri‟ne teslim edilmiĢtir.⁶⁰⁴

3.3.17.2. Öncel-II Projesi

Körfez SavaĢı‟nda ekonomik ve ticari anlamda zarara uğrayan Türkiye, bu zararın giderilmesi adına Öncel-I projesinin ardından Öncel-II projesini devreye sokmuĢtur. 80 adet uçak içeren bu projenin üretimine 26 Eylül 1995‟de baĢlanmıĢtır. Öncel-I projesinde üretilen ilk 44 uçak Block 30, daha sonra üretilen uçaklar ise Block 40 modelinde imal edilmiĢken, Öncel-II projesi kapsamında üretilen uçaklar Block 50 modelinde üretilmiĢtir. Bu projedeki 80 adet F-16 uçağının gövde kısmı, gövdenin ön doldurma faaliyetleri ve uçağın kontrol yüzeyi ilk defa Amerika olmadan üretilmiĢtir. Böylece yerli üretim oranı bu projeyle yüzde 80‟e çıkmıĢtır.⁶⁰⁵

Türkiye her ne kadar kendi uçağını kendisi yapacak duygularıyla uçak üretimi giriĢimlerine baĢlamıĢsa da F-16 bir Amerikan uçağı niteliği taĢımıĢtır. Bu uçaklar, tasarım ve parçalarıyla bir Amerikan ürünüdür. Türkiye‟deki F-16‟ların bilgisayar sistemini ABD, dıĢarıdan denetleyip kitleyebiliyor mu sorusunun cevabı ise muamma olmuĢtur. Öyle ki Türkiye, ürünün tamamını yurt dıĢından almıĢ olduğu için bu sorunun cevabı belirsizleĢmiĢtir.

Her ne kadar Türkiye‟nin bilgisayar programını istediği gündeme geldiyse de sistemi, Amerika ürettiği için bu bilgiler paylaĢılmamıĢtır. Türkiye heyecanla baĢladığı F-16 serüveninde tamamen kendi ürettiği parçalarla değil, Amerika‟nın Türkiye‟ye verdiği parçalarla üretim gerçekleĢtirmiĢtir.⁶⁰⁶

F-16‟ları içeren Öncel-II Projesi, 1991‟de yaĢanan Körfez Krizi sürecinde Türkiye‟nin koalisyon güçlerine üslerini açtığı gerekçesiyle, Suudi Arabistan ve Kuveyt‟in sponsor olarak baĢlattığı bir proje olmuĢtur. Öncel-I Projesiyle tecrübe kazanan TAI (Türk Havacılık ve Uzay

602 https://www.savunmasanayist.com/turkiyenin-f-16-seruveni/ (eriĢim tarihi: 05.02.2020).

603 https://www.tusas.com/urun/f-16-oncel-i (eriĢim tarihi: 06.02.2020).

604 “F-16‟da mutlu son”, Hürriyet Gazetesi, 07.11.1999.

605 “F-16‟da Mutlu Son”, Hürriyet Gazetesi, 07.11.1999.

606 Yıldız, 2007: 46.

Sanayii) baĢlatılan Öncel-II Projesiyle deneyim kazanmıĢtır. Bu proje ile Türk hava sanayisi yerli üretimi yüzde 80‟e dayanan F-16‟lar üretmiĢtir. 2000 yılında son uçaklarında bu projeye dâhil edilmesiyle Öncel-II Projesi tamamlanmıĢtır.⁶⁰⁷

3.3.17.3. F-16 SavaĢ Uçaklarının Türk DıĢ Politikasındaki Yeri ve Önemi

Türkiye ve BirleĢik Devletler arasında 29 Mart 1984‟de imzalanan Savunma ve Ekonomik ĠĢbirliği AntlaĢması‟yla (SEĠA) Türkiye, savunma sanayisinin geliĢiminde Washington‟ın desteğini almıĢtır.⁶⁰⁸ Türkiye bu anlamda F-16 projesiyle de siyasi, askeri ve sanayi anlamında farklı tecrübeler edinmiĢtir. Siyasi açıdan bakıldığında özellikle Turgut Özal döneminde muhalefet tarafından F-16 projesine tepkiyle yaklaĢanların yanı sıra kamuoyu, daha sıcak bakan taraf olmuĢtur. Bu proje Türk dıĢ politikasında ise olumlu bir etki yaratmıĢtır. F-16 projesiyle, Türkiye‟nin uluslararası arenada saygınlığını arttırdığı gözlemlenmiĢtir. Türkiye bu sayede çok uluslu koalisyon uygulamalarına katılma fırsatı bulmuĢtur.⁶⁰⁹

Özellikle jeopolitik konumu Türkiye gibi kritik bir coğrafyada bulunan ülkenin milli çıkarları ekseninde hareket etmesi önem teĢkil etmiĢtir. Bu sebeple küresel tehditler karĢısında Türkiye‟nin dâhil olduğu bölgesel ittifaklar, ülkenin milli çıkarlarını koruması için gerekli görülmüĢtür.⁶¹⁰ Özal hükümetinin Batı kamuoyunda olumsuz bir imaja sahip olan Türkiye‟yi Batı‟yla bütünleĢtirme çabalarını BirleĢik Devletler ile yürütmek istemesinin iki sebebi bulunmaktadır. Birincisi, Özal‟ın uzun yıllar ABD‟de kalmasından dolayı Amerikalı siyasetçilerle iyi bir iletiĢim sağlaması, ikincisi ise Özal‟ın Türk-Amerikan iliĢkilerine demokratik perspektiften değil de pragmatik olarak yaklaĢması olmuĢtur. Bu sebeple Türkiye‟nin güvenlik söylemi açısından önemli gördüğü F-16 projesi ve TAI‟nın kurulması, Türk-Amerikan iliĢkilerinin bir getirisi olarak değerlendirilmiĢtir. ⁶¹¹