Müşrik İken Nikâhlandıktan Sonra İslam’a Giren ve Nikâhı Altında Dörtten

Tahâvî, Zührî- Sâlim- İbn Ömer kanalıyla nakledilen “Ğaylan b. Seleme Müslüman olduğunda nikâhı altında on kadın vardı. Hz. Peygamber (s) ona “Onlardan

dördünü al.” buyurdu.”704 hadisini aktardıktan sonra Muhammed eş-Şeybânî’nin de aralarında bulunduğu bazı âlimlerin “Bir adam Müslüman olup da dörtten fazla eşi olursa ve onları müşrik iken daru’l-harpte nikâhlamışsa, onlardan dördünü seçer ve diğerlerini boşar.” dediklerini kaydetmiştir.705 _{Evzâî, Leys b. Sa’d, İmam Malik, Şâfiî}

ve Ahmed b. Hanbel bu görüştedirler.706 Ebu Hanife ve Ebu Yusuf ise bu hususta farklı düşünmüşler, şayet hepsini tek bir akit ile almışsa bütün nikâhlarının batıl olduğunu ve hepsinden ayrılması gerektiğini, lakin onları ayrı ayrı akitlerle nikâhlamışsa ilk

702 _{Beyhakî, Ma’rife, V, 188-195.} 703 _{Tevbe, 9/60.}

704 _{İbn Mâce, Nikah, 40; Ahmed b. Hanbel, IX, 69; İbn Ebi Şeybe, Musannef, IV, 3; Darekutni, Sünen,} IV, 403.

705 _{Tahâvî, Şerh, III, 163.} 706 _{Aynî, Nuhab, XII, 366.}

dördünün nikâhının sabit olacağı ve diğerlerini boşaması gerektiği şeklinde görüş bildirmişlerdir.707

Tahâvî’ye göre ikinci grup âlimlerin delillerinden birisi; hadisin aslı, İbn Vehb- Malik- İbn Şihab- Rasulullah (s),

İbn Uyeyne- Ma’mer- İbn Şihab- Rasulullah (s), Abdürrezzak- Ma’mer- İbn Şihab- Rasulullah (s),

Leys- Ukayl- İbn Şihab- Osman b. Muhammed b. Ebî Süveyd- Rasulullah (s) tarikleriyle munkatı olarak gelmiş olması gerekirken, hem Abdü’l-A’lâ eş-Şâmî hem de Basralı arkadaşlarının, Sâlim- İbn Ömer kanalıyla mevsul bir şekilde nakletmiş olmalarıdır. Zührî, bu hadisi ilk rivayette olduğu gibi Sâlim- İbn Ömer kanalıyla almış olsa, onu huccet olarak zikretmeyi terkedip ‘Ukayl rivayetinde geçtiği üzere, Osman b. Muhammed b. Ebî Süveyd’den aldığını söylemesi muhal bir durumdur. Tahâvî bu hadisin, sahih olsa bile Ebu Hanife ve Ebu Yusuf’un görüşlerine muarız bir bilgi ihtiva etmediğini zira Ğaylan’ın söz konusu nikâhlarının Cahiliye döneminde olduğunun Said b. Ebî ‘Arûbe rivayetinde açıklandığını kaydetmiş ve rivayeti aktarmıştır.708

Tahâvî’ye göre Ğaylan İslam’a girdiğinde yanında bulunan eşleriyle, dörtten fazla hanımla evlenme yasağı gelmeden nikâhlanmıştır. Allah Teala dört kadından fazlasını yasak hükmünü daha sonra koymuştur ve Hz. Peygamber (s) ona dört kadından fazlasını boşamasını emretmiştir. Bu durumda o dört karısı olup da birisini boşayan kişi gibidir. Onun hükmü de seçeceği bir tanesini boşamaktır. Lakin Allah’ın (c.c) haram kılmasından sonra dörtten fazla kadınla tek bir akit üzere nikâhlanan kimsenin bütün nikâhları fasittir. Bir kimse müşrik iken daru’l-harpte kendisine evlenmesi haram olan bir kadınla evlenir de sonra İslam’a girerse nikâh kıyıldığında müşrik bile olsa nikâhı düşer. Bu hadisede nasıl daru’l-İslam’da nikâhını kıymış gibi hüküm veriliyorsa daru’l-harpte on kadınla evlenen kimsenin nikâhına da Müslümanların nikâhı gibi hüküm verilir. Şayet onlarla bir akitle evlenmişse nikâhların hepsi batıldır. Ayrı akitlerle evlenmişse ilk dördü caiz gerisi batıldır.709

707 _{Tahâvî, Şerh, III, 163.}

708 _{Tahâvî, Şerh, III, 164.} 709 _{Tahâvî, Şerh, III, 164-165.}

Dörtten fazla kadınla evli olup İslam’a giren kimsenin hanımlarından dilediğini mi ilk dördü dışında kalanları mı boşaması gerektiği hususunda kendilerine yapılabilecek itirazlara temas eden Tahâvî;

“Haris b. Kays’dan rivayet edilen: “Müslüman olduğumda sekiz kadınla evliydim. Rasulullah (s) bana onlardan dördünü seçmemi emretti.”710 rivayeti için, yukarıda zikri geçen Ğaylan rivayeti gibi yorumlanabileceği gibi Rasulullah’ın (s) “Dördünü seç.” emri, “Onlardan dördünü seç ve onlarla evlen!” şeklinde de anlaşılabilir demiştir.711

“Dahhâk b. Feyruz ed-Deylemî’nin rivayet ettiğine göre babası şöyle demiştir: “Müslüman olduğumda iki kız kardeşle evliydim. Rasulullah’a (s) geldim ve O bana: “Onlardan birisini boşa!” buyurdular.”712 _{rivayeti içinse, bu nikâh Cahiliyede ve Allah}

(c.c) henüz dört hanımdan fazlasını yasaklamadan önce kıyıldığı için Hz. Peygamber’in (s) onu muhayyer bırakmış olabileceğini söylemiştir.713

Bu konuda yapmış olduğu değerlendirmeler ve nakiller ile Ebu Hanife Ebu Yusuf’un görüşlerinin sabit olup Muhammed eş-Şeybânî’nin görüşünün fasit olduğunun ortaya çıktığını ifade eden Tahâvî Katade’nin “Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncüyü alır.”714 _{şeklindeki görüşünü aktararak konuyu sonlandırmıştır.}715

Beyhakî, Ğaylan rivayetini Ma’mer’den; İbn Ebî Arûbe, İbn ‘Uleyye, Muhammed b. Cafer Ğunder, Yezid b. Zürey’ ve başka Basralılar’ın, Süfyan-ı Sevrî’nin, Abdurrahman b. Muhammed el-Muhâribî ve İsa b. Yunus gibi Kufeliler’in, Horasanlı el-Fazl b. Musa’nın mevsul olarak rivayet ettiklerini kaydetmiştir. Rivayetin Zührî tariklerini de aktaran Beyhakî, ayrıca Serrâr b. Müceşşir- Eyyüb- Nafi’- Sâlim- İbn Ömer kanalıyla da merfû olarak rivayet edildiğini ifade etmiş ve bu tarikle tek

710 _{Ebû Dâvûd, Talak, 25; Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebir, XVIII, 359; Darekutni, Sünen, IV, 406;} Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, VII, 241.

711 _{Tahâvî, Şerh, III, 166.}

712 _{İbn Mâce, Nikah, 40; Ebû Dâvûd, Talak, 25; Ahmed b. Hanbel, XXVIII; 574; İbn Hıbban, Sahih,} IX, 462; Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebir, XVIII, 328; Darekutni, Sünen, IV, 410; Beyhakî, es-Sünenü’l-

Kübrâ, VII, 299.

713 _{Tahâvî, Şerh, III, 166.} 714 _{Tahâvî, Şerh, III, 167.} 715 _{Tahâvî, Şerh, III, 167.}

kalan Serrâr hakkında Ebu Ali ve Yahya b. Main’in “Sikadır.” dediklerine dair nakillere yer vermiştir.716

Nevfel b. Muaviye ed-Dîlî’nin “Müslüman olduğumda beş kadınla evliydim. Rasulullah (s) bana “Dördünü yanında tut, diğerinden ayrıl!” buyurdu. Ben de ilk evlendiğim ve atmış yıldır benimle olan, yaşlı ve kısır hanımı boşadım.”717 _dediğini

haber veren hadis ve “iki kardeşle evli olana dilediğinden ayrılabileceği emrine” dair rivayete yer veren Beyhakî, megazi ve tefsir âlimlerinin açıkladıklarına göre Rasulullah’ın (s) bu konudaki hükmünün genel bir hüküm olduğunu ifade etmiştir. “Hadise muhalefet eden kişi”nin onların yaptıkları akitlerin dört kadından fazlasıyla evlenmenin caiz olduğu zamanda gerçekleştiği şeklinde görüş bildirdiğine dikkat çeken Beyhakî bunun hadislerden kaçış olduğunu söylemiştir.718

Beyhakî’nin Tahâvî’ye itirazda bulunduğu noktalar göz önüne alınınca mezheplerin de yaklaşımı doğruştusunda ihtilafın iki sebepten kaynaklandığı görülmektedir: Birincisi rivayetin isnadlarına yönelik değerlendirmelerdir ki bir rivayet hem munkatı hem de mevsul nakledilirse Hanefî ve Şafiî alimlere göre hadisin hükmü değişmektedir. İleride buna temas edilecektir. İkinci husus ise önceki konularda sıklıkla dile getirilen hadislere yaklaşım tarzındaki farklılıktır ki Şafiî alimler rivayetin zahirinden hareketle adamın eşlerinden dördünü seçebileceğini söylerken Hanefî alimler nikâhla ilgili genel kaideleri de göz önünde bulundurarak farklı bir neticeye varmışlardır.

2.42. Daru’l-harpte Müslüman Olup Daru’l-İslam’a Gelen ve Ardından