4. TAHÂVÎ ve BEYHAKÎ’NİN HAYATLARI ve ESERLERİ
2.2. Köpeğin Yaladığı Kabın Temizliği
Tahâvî’ye göre köpeklerin yalamış olduğu kapları yedi kere yıkamak vacip değildir. Diğer herhangi bir pislik nasıl yıkanıyorsa bu kaplar da o şekilde yıkanır. Konuya “Köpek bir kabı yalarsa onu yedi defa yıkayınız.”258 rivayeti ve “İlki toprak
ile olmak üzere.”259 yahut “yedincisi toprak ile olmak üzere.”260 ziyadelerini naklederek başlayan Tahâvî, bazı âlimlerin bu hadisler doğrultusunda görüş benimseyerek köpeğin yaladığı bir kabın ilki toprakla olmak üzere yedi defa yıkanmadan temizlenemeyeceği görüşünde olduklarını kaydetmiştir. İmam Malik261,
İshak, Ebu Sevr, Şâfiî262, Ahmed b. Hanbel263, Evzâî ve Ebu Ubeyd bu görüştedirler.264
Zahiri âlimlerin kanaati de bu yöndedir.265 Ebu Hanife, Süfyan es-Sevrî, Leys b. Sa’d
257 İbn Hazm, Muhallâ, I, 118; Hattâbî, Meâlimu’s-Sünen, I, 11; İbn Rüşd, Bidayetü’l-Müctehid, I, 90; İbn Kudâme, el-Muğnî, I, 116.
258 Müslim, Taharet, 89; Nesaî, Taharet, 52; İbn Mâce, Taharet, 31; Ahmed b. Hanbel, XII, 300; 259 Ahmed b. Hanbel, XVI, 350
260 Ebû Dâvûd, Taharet, 37;
261 İbn Abdilber, el-İstizkâr, I, 205; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, I, 36. 262 Bkz. eş-Şâfiî, el-Ümm, VII, 221.
263 İbn Kudâme, el-Kâfî, I, 40. 264 Aynî, Nuhab, I, 172.
(175/791), Ebu Yusuf ve Muhammed eş-Şeybânî gibi bazı âlimlere göre ise bir kap diğer pisliklerden nasıl yıkanırsa köpek yalamasından dolayı da aynı şekilde yıkanmalıdır.266 “Sizden birisi ellerine iki yahut üç defa su dökmeden onları kaba
daldırmasın zira biriniz ellerinin nerede gecelediğini bilemez.”267 hadisini de delil
olarak zikreden bu gruba göre bu hadis Rasulullah’tan (s) idrardan temizlik hususunda rivayet edilmiştir. Tahâvî’nin ifade ettiğine göre “sahabiler o dönemde büyük ve küçük abdestlerini bozuyor ve suyla temizlenmiyorlardı. Ayrıca onlar elleri vücutlarının neresinde geceledi bilemiyorlardı. Rasulullah (s) bundan dolayı uykudan kalktıklarında onlara böyle bir uygulamayı emretmiştir. Zira elleriyle idrar yahut gaita bulaşmış bir yere dokunmuş olmaları ve terlediklerinde ellerinin bu şekilde kirlenmiş olması ihtimal dâhilindedir. İdrar ve gaita necasetlerin en ağırı iken onlardan şayet bu şekilde temizlenmiş oluyorlarsa necislikte onlardan daha alt sıralarda gelebilecek şeyler evleviyetle temizlenmiş olur.”268
Söz konusu kapların yedi defa yıkanması gerekmediği görüşüne kail olan âlimlerin zikretmiş oldukları diğer bir delil ise yine Atâ’nın naklettiği, “Ebu Hureyre, köpek veya kedi bir kabı yalarsa; “Üç kere yıkanır” derdi.”269 rivayetidir. Onlara göre
Ebu Hureyre köpeğin yaladığı kabı üç kere yıkamanın onu temizlediği görüşünde olduğuna göre Rasulullah’tan (s) nakledilmiş olmasına rağmen yedi defa yıkamanın mensuh olduğu artık sabit olmuştur. Çünkü Ebu Hureyre’nin Rasulullah’tan (s) bir şeyi işitip de benzeri bir rivayet olmadan onu terk ettiği düşünülemez. Ayrıca şayet yedi defa yıkama hususunda rivayet olunan haberle amel vacip olup mensuh kabul edilmeseydi, içerdiği ziyade hükümden dolayı Abdullah b. Muğaffel’in şu rivayeti Ebu Hureyre’nin rivayetinden kabule daha şayan olurdu: “Abdullah b. Muğaffel’in anlattığına göre Hz. Peygamber (s) köpeklerin öldürülmesini emretmiş ve şöyle
266 Tahâvî, Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulemâ, I, 118; Aynî, Nuhab, I, 173.
267 Buhârî, Vudu, 25; Müslim, Taharet, 87; Ebû Dâvûd, Taharet, 49; Tirmizî, Taharet, 19; Nesaî, Taharet,1; İbn Mâce, Taharet, 40.
268 Tahâvî, Şerh, I, 24.
269 Tahâvî, Şerh, I, 24. Rivayeti nakleden Dârakutnî bu lafızla Abdülmelik-Atâ tariki haricinde rivayet edilmediğini belirmiştir. Bkz. Dârakutnî, Sünen, I, 109. Hadis Ebu Hureyre’den merfu olarak “Üç, beş veya yedi defa yıknamasını” ibaresiyle nakledilmiştir. Bkz. Dârakutnî, Sünen, I, 108; Beyhakî, Ma’rife, I, 309.
demiştir: “Köpeklerden bana ne”. Sonra söyle buyurmuştur: “Birinizin kabını köpek
yalarsa onu yedi defa yıkayınız ve sekizincide de toprakla temizleyiniz.”270
Beyhakî, Şafiî’nin Süfyan b. Uyeyne ve İmam Malik kanallarıyla rivayet etmiş olduğu yedi kere yıkamaya dair Ebu Hureyre rivayetlerini naklettikten sonra hadisin Buhari ve Müslim’deki tariklerini de zikretmektedir. Yine Ebu Hureyre’den üç, beş yahut yedi yıkamaya dair bir hadis nakledildiğini lakin hadisin zayıf olduğunu ve senedindeki Abdulvehhab b. Dahhak’ın271 (245/859) metrûku’l-hadîs272 olduğunu ifade eden Beyhakî, Tahâvî’nin zikrettiği “sekizincisi toprakla” ziyadesine temas etmektedir. Ona göre konuya dair nakledilen ve birbirine muarız hükümler ihtiva eden rivayetler arasında bir tercihe gidilecekse, Şâfiî’nin de kanaati olduğu üzere, döneminde hadis rivayet edenlerin hafıza olarak en üstünü olan Ebu Hureyre’den nakledilen ve yedi kere yıkamayı haber veren sahih rivayet tercih edilmelidir. Tahâvî’nin Ata kanalıyla rivayet ettiği ve Ebu Hureyre’nin üç kere yıkadığını hikâye eden rivayeti Abdulmelik’ten başka rivayet eden yoktur ki o da sika râvilere muhalefet ettiği durumlarda muteber bir ravi değildir.273 Yedi kere yıkama hususunda sadece Ebu
Hureyre değil Hz. Ali, Abdullah b. Ömer ve Abdullah b. Abbas’tan da rivayetler nakledildiğini söyleyen Beyhakî senedinin kuvveti ve tarikinin sahihliğinden dolayı Ebu Hureyre rivayetinin itimada en layık olduğunu belirttikten sonra doğrudan ismini zikrederek Tahâvî’yi tenkit etmektedir. Ona göre “hadisleri esas aldığını iddia eden” Tahâvî köpeğin yalaması konusundaki sahih hadisleri rivayet etmiş, kapların bu pislikten temizlenmesi ve o temizlemede toprak kullanılması hususunda vârid olan onca rivayet doğrultusunda görüş bildirmeyi terk etmiştir. Ayrıca o, bu rivayetleri ellerin kaba sokulmadan önce yıkanması hadisleriyle mukayese etmiştir. Yine o, Abdu’l-Melik b. Ebî Süleyman’ın Ata’dan Ebu Hureyre’nin köpeğin ya da kedinin
270 Nesaî, Taharet, 54; Ebû Dâvûd, Taharet, 37; İbn Mâce, Taharet, 31; Dârimî, Taharet, 63; Ahmed b. Hanbel, XXVII, 348; İbn Ebi Şeybe, Musannef, I, 159.
271 Münekkit âlimlerden, Abdülvehhab hakkında Beyhakî’nin sözlerini teyit eden ve onu cerh eden kanaatler nakledilmiştir. Hadis uydurduğunu söyleyenler de olmuştur. Hakkındaki değerlendirmeler için bkz. Buhârî, et-Tarihu’l-Kebîr, VI, 100; İbn Adî, el-Kâmil, VI, 514-515; Mizzî, Tehzîb, XVIII, 495; Zehebî, Mîzân, II, 679.
272 Metrûku’l-hadis, naklettiği rivayetlerde hatası çok fazla olan, yanlışı ağırbasan raviler için kullanılan bir cerh ifadesidir. Bkz. Râmhurmuzî, el-Muhaddisü’l-Fâsıl, s. 406. Aynı zamanda yalancılıkla itham edilen, fasık, aşırı unutkan raviler için de kullanılmaktadır. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, s. 187-188.
yaladığı bir kabı üç defa yıkadığına dair gelen hadise itimat ederek köpeğin yalaması hususunda vârid olan çok sayıda sahih rivayeti terk etmiş ve söz konusu rivayeti yedi defa yıkamanın neshine delil getirmiştir. Lakin bu hususta rivayet edilen birçok sahih hadisi ve Ebu Hureyre’nin yedi kere yıkamaya dair fetvalarını göz ardı etmiştir.274 Beyhakî nâsih olduğu iddia edilen edilen hadisin ravisi Abdu’l-Melik b. Ebî Süleyman’ın (145/762) bu hadiste hata yaptığını, mutkin ve sika hadis âlimlerine muhalif hadisler rivayet ettiği için de Şu’be b. el-Haccâc’ın onu terkettiğini275,
Buhari’nin ise onun hadislerini almadığını ifade etmiştir.276
Tahâvî bu konudaki Hanefî kanaati nakletmiş ve hadislerden delillerini rivayet etmiştir. İbn Abdilber, Ebu Hureyre’nin fetvası yahut ameli meselesini Tahâvî’nin naklettiğini belirtmiştir.277 Serahsî “Bu konuda bizim delilimiz (Ebu Hureyre’den
merfû olarak nakledilen) “Sizden birinizin köpeğin yaladığı kabının temizliği onu üç
kere yıkamasıdır…” rivayetidir” demiştir. 278 Lakin hem hadis kaynaklarında hem de
Serahsî öncesi ve sonrası Hanefî literatürde rivayet bu lafızla tesbit edilememiştir. Kaynakların hepsinde hadisin “Sizden birinizin köpeğin yaladığı kabının temizliği onu
yedi kere yıkamasıdır…” şeklinde, ثلاث ibaresi yerine عبس lafzıyla279 yer aldığı görülmüştür. Bazı kaynaklarda ise ismi söylenmeden Tahâvî’nin zikrettiği delillere yer
274 Beyhakî, Ma’rife, I, 311.
275 Zehebî, Şu’be b. el-Haccâc’ın şuf’a hadisinde teferrüd ettiği için onu tenkit ettiğini ifade etmiştir. Bkz. Zehebî, Zikru Esmâi Men Tüküllime fîhi ve Hüve Müvessek, s. 125. Kaydettiğine göre Vekî’ b. el- Cerrâh şöyle demiştir: “Şu’be diyordu ki: Abdülmelik’in şuf’a hadisi gibi başka bir hadis daha naklettiğini görsem onu da reddederdim” Yahya b. Said el-Kattan’dan da aynı söz nakledilmiştir. Ayrıca Ahmed b. Hanbel şuf’a hadisinin münker olup onun haricinde sika olduğunu söylemiştir. Bkz. Zehebî,
Mîzân, II, 656. Siyer’de ise Ali b. el-Medînî’den Şu’be’nin onun hafızasına şaştığını nakletmiştir. Bkz.
Zehebî, Siyer, VI, 107. Kaynaklarda hafızasının kuvvetli olduğu, hafız sika ve sebt ravilerden olduğu bazı rivayetlerde hata yaptığı zikredilmiş olmakla birlikte nakletmiş olduğu şuf’a hadisinden dolayı tenkit edildiği görülmektedir. Bununla birlikte zayıf yahut metruk bir ravi olmadığı, Şu’be’nin onu büsbütün terketmediği anlaşılmaktadır. Hanefi muhaddis Moğoltay onu tenkit konusunda sonraki bazı âlimlerin aşırıya kaçtığını ve insaflı davranmadıklarını belirtmiş, bu yoldan gidilirse meşhur ve mutkın birçok hadis âlimi hakkında benzer kanaatler bildirilebileceğine, birkaç hadisten hareketle genellemelerde bulunmanın hatalı bir yaklaşım olacağına dikkat çekmiştir. Bkz. Moğoltay, İkmâlu
Tehzîbi’l-Kemâl, VII, 314.
276 Beyhakî, Ma’rife, I, 311.
277 Bkz. İbn Abdilber, el-İstizkâr, I, 205.
278 اًث َلاَث ُهَلِسْغَي ْنَأ ِهيِف ُبْلَكْلا َغَل َو اَذإ ْمُكِدَحَأ ِءاَنإ ُروُهَط Bkz. Serahsî, el-Mebsût, I, 48, 93.
279 ِبا َرُّتلاِب َّنُه َلَوُأ ٍتا َّرَم َعْبَس ُهَلِسْغَي ْنَأ ، ُبْلَكْلا ِهيِف َغَل َو اَذِإ ْمُكِدَحَأ ِءاَنِإ ُروُهَط Bkz. Müslim, Taharet, 91; Ebû Dâvûd, Taharet, 37; Ahmed b. Hanbel, XV, 314; İbn Ebi Şeybe, Musannef, I, 159; Bezzâr, Müsned, XVII, 297; İbn Hıbbaân, Sahih, IV, 110; İbn Huzeyme, Sahih, I, 150. Hanefi kaynaklar için bkz. Tahâvî, Şerhu
Müşkili’l-Âsâr, VII, 69; Cessâs, Şerhu Muhtasari’t-Tahâvi, I, 241; Kudûrî, et-Tecrîd, I, 273; Zeyle’î, Tebyînu’l-Hakâik, I, 32.
verilmektedir.280 Hanefî mezhebinin hadis tenkit kriterleri arasında zikredilen ve manevi inkıta sebeplerinden sayılan ravinin rivayetine muhalif amelde bulunması yahut fetva vermesi281 meselesine örnek olarak zikredilen konulardan biri de Tahâvî’nin naklettiği Ebu Hureyre’nin rivayetine muhalif fetvası olmuştur.282 Birbirine muhalif hükümler ihtiva eden rivayetler ve nesh iddiası âlimler arasında ihtilafa sebep olmuştur.