Eserin Kaynakları

Beyhakî konuların işlenişi esnasında çok sayıda esere atıfta bulunmakta, ekseriyetle müracaat ettiği kaynakların isimlerini zikretmektedir. Hicrî dördüncü asrın son çeyreği ve beşinci asrın ilk yarısında yaşamış olan Beyhakî’ye kadar İslâmî ilimlere dair çok geniş bir literatür teşekkül etmiştir. Çok sayıda hocadan ilim öğrenen

178 _{Garîbu’l-hadis ilmi ve literatürü için bkz. Hakim, Marifetü ‘Ulûmi’l-Hadîs, s. 88; İbn Salah,}

Mukaddime, s. 272-273; Kandemir, “Garîbu’l-Hadîs”, DİA, XIII, 276-278.

179 _{Bkz. Beyhakî, Ma’rife, s. 47. (Kal’acî)}

180 _{Bkz. Beyhakî, Ma’rife, II, 168, 464; IV, 47, 313, V, 405, VII, 239.} 181 _{Beyhakî, Ma’rife, IV, 312-313.}

Beyhakî kendisine kadar gelen musannefâttan da azamî ölçüde istifade etmiştir.

Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr geç telif etmiş olduğu eserlerinden olduğu için diğer

teliflerine oranla kaynak açısından oldukça zengindir.

Ma’rifetü’s-Sünen, Beyhakî’nin birçok meşhur eserinden sonra kaleme aldığı bir

kitaptır. O sebeple Beyhakî konuları serdederken kendi eserlerini de zikretmektedir. Eserde en fazla atıfta bulunduğu kitabı es-Sünenü’l-Kübrâ’dır. Her iki eserin de ortak paydası hadisler olduğu için Beyhakî Şâfiî’nin delilleri ve kendi ilave ettiği rivayetlerden sonra genellikle eserinden bahsetmekte, “Bu rivayeti es-Sünenü’l-

Kübrâ’da da rivayet etmiştik” ibaresiyle eserine gönderme yapmaktadır. Bu ifade

eserde bin defadan fazla geçmektedir. Bazı konularda hadisi muhtasar olarak nakledip tamamının es-Sünenü’l-Kübrâ’da olduğunu söylemekle yetinmekte, bazı hadislerden sonra ise rivayetin çok sayıda şahidi bulunduğunu ve bunların es-Sünenü’l-Kübrâ’da rivayet edilmiş olduğunu söyleyerek eserine yönlendirmektedir. Bu durumlar göz önüne alınınca Ma’rifetü’s-Sünen’in bel kemiğini es-Sünenü’l-Kübrâ’nın oluşturduğu söylense hatalı olmayacaktır. Beyhakî es-Sünen haricinde özellikle hadis usulünü ilgilendiren konularda az sayıda da olsa el-Medhal182 isimli eserini, çok nadir olmakla birlikte el-Mebsût, Delâilü’n-Nübüvve183, el-Hılâfiyyât184 ve Kitabu’l-Vesâyâ’sını185 da referans olarak zikretmektedir.

Ma’rifetü’s-Sünen’in önemli özelliklerinden biri Şâfiî’nin görüşlerini derli toplu

bir şekilde ihtiva etmesidir. Beyhakî bu hususta Şâfiî’nin çok sayıda eseri ile talebelerinin eserlerinden istifade etmiştir. Şâfiî’nin eserlerinden; er-Risâle186_{, Edebu’l}

Kâdî187, İhtilâfu’l-Ehâdîs188, Kitâbu’l-Kadîm189, el-İmlâ190, el-Ümm191, Kitabu

İstikbâli’l-Kıble192_{, Kitabu’l-Cum’a}193_{, Kitabu’l-Câmi’}194_{, Kitabu’l-Menâsik}195_,

182 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 69, 95, 97.} 183 _{Beyhakî, Ma’rife, III, 194.} 184 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 522.} 185 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 129.}

186 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 69, 73, 82, 128,} 187 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 107.}

188 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 172, 192.} 189 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 207} 190 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 350,} 191 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 432, II, 90.} 192 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 19,} 193 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 109,} 194 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 284.} 195 _{Beyhakî, Ma’rife, III, 402,}

Kitabu İhyâi’l-Mevât196_{, Kitâbu’l-Velâ}197_{, Ahkâmu’l-Kur’ân}198_{, Tahrîmu’l-Cem’}199_,

İbtâlu’l-İstihsân200_{, el-Mebsût}201_{, İhtilâfu Malik ve’ş-Şafiî}202_{, zikrettiği}

kaynaklardandır. İhtilâfu Ebî Hanife ve İbn Ebi Leyla203 _{ile Kitabu İhtlafi’l-}

Irâkıyyeyn204_{‘den Şâfiî’nin Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammed eş-Şeybânî’ye}

yöneltmiş olduğu tenkitlerini aktardığı eserlerdir. Öğrencileri Harmele b. Yahya’nın

Sünen’i205, Büveytî’nin Muhtasar’ı206, Müzeni’nin el-Câmiu’l-Kebîr’i207,

Muhtasar’ı208, Muhtasaru’s-Sagîr209 ve Muhtsaru’l-Kebir’i210 Şâfiî’nin görüşleri için müracaat ettiği kaynaklardır.

Beyhakî’nin eserde rivayet ettiği hadisleri tahrici için faydalandığı kaynaklar, Buhari ve Müslim’in Sahihleri, Ebu Dâvûd’un Sünen’i ve İmam Malik’in

Muvatta’ıdır. Hadis bu eserlerden birinde yer alıyorsa ekseriyetle ona işaret

etmektedir. Hocası Hakim en-Nîsabûrî’nin Müstedrek’ini de zaman zaman zikreder.211

Beyhakî’nin Müstedrek’i sınırlı yerde zikretmiş olması eserden istifadesi noktasında yeterli bilgi sunmamaktadır. Çünkü Hakîm, Beyhakî’nin hadis hocasıdır. Eserde

Müstedrek’i zikretmeksizin ondan, binden fazla rivayette bulunur.

Beyhakî hadislerin sıhhat durumları, cerh ve tadil ve ravi biyografisi hususunda da çok sayıda kaynaktan istifade etmiştir. Özellikle Tirmizî’nin el-Ilel’ine sıklıkla atfı vardır.212 _{Buhari’nin raviler hakkındaki görüşleri ile hadislere verdiği hükümleri}

öğrencisi Tirmizi’nin ilgili eserinden aktarmaktadır. Bazen kitap ismi zikretmeden doğrudan “Tirmizi, Buhari’ye bu hadis hakkında sordum dedi” ibaresiyle Buhari’nin

196 _{Beyhakî, Ma’rife, IV, 521.} 197 _{Beyhakî, Ma’rife, V, 36.} 198 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 3.} 199 _{Beyhakî, Ma’rife, V, 262.} 200 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 6.}

201 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 412, III, 473, 530.} 202 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 69, 207.}

203 _{Beyhakî, Ma’rife, IV, 496.} 204 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 70,}

205 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 144, 145, 185, 188, 197, 220, 249; II, 106, 117, 124; III, 209, 336, vd.} 206 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 152, 527; II, 53, 54, 418, vd.}

207 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 17.} 208 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 498, II, 30} 209 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 240} 210 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 93}

211 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 94, 516; II, 32; III, 440; IV, 370; VII, 568, 570, 571.} 212 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 230, 342, 446, II, 241, III, 180, V, 235, VII, 461.}

görüşlerini nakleder.213 _{Yine bu hususta Buhari’nin et-Tarihu’l-Kebir’inden çokça}

iktibasta bulunmuştur.214 _{Cerh ve tadil konusunda Yahya b. Main}215_{, Ali b. el-}

Medînî216, Ahmed b. Hanbel217, Nesâî218 ve Dârakutnî219 gibi, doğrudan görüşlerini aktarmak suretiyle atıfta bulunduğu âlim sayısı da oldukça fazladır.

Beyhakî rivayetlerle alakalı tarihsel değerlendirmede bulunacaksa doğrudan İslam tarihi kaynaklarını referans olarak göstermektedir. Bu maksatla, Musa b. Ukbe’nin (141/758) Meğazi’si220, İbn İshak’ın (151/768) Megazi’si221 ve İbn Mende’nin (395/1005) Marifetü’s-Sahabe222‘sine atıf yapmaktadır. Eserini zikretmeden en çok görüşlerine yer verdiği müellif ise Vâkıdî’dir.223

Beyhakî zikredilen kaynaklar haricinde Ma’rifetü’s-Sünen’de şu eserlerden de istifade etmiştir: Muhammed b. Yahya ez-Zühlî’nin (258/872) Sâhıbu’z-

Zührîyyât’ı224, Süfyan es-Sevrî’nin Sünen’i225, İbnü’l-Münzir’in (318/930)

Hılâfiyyât’ı226_{, Ebu Dâvûd’un Merâsîl’i}227_{, İbn Huzeyme’nin Muhtasaru’s-Sahîh’i}228_,

Hattâbî’nin Meâlimu’s-Sünen’i229, Herevî’nin (401/1011) Kitâbu’l-Garîbeyn’i230, Hakim en-Nîsabûrî’nin Kitâbu’l-İklîl’i231, Menâkıbu’ş-Şafiî’si, İbn Adi’nin (365/976)

el-Kâmil’i232.

213 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 132, 278, 360, 385, III, 38, 384, IV, 303, 359, 492, V, 321, VI, 359, 459, VII,} 289, vd.

214 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 230, 558; II, 416, V, 503, VI, 360, 396, VII, 262, 344.} 215 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 146, 243, 271, 380; II, 223, 270; III, 161, 225, 237, vd.} 216 _{Beyhakî, Ma’rife, III, 424.}

217 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 221, 323; II, 222; III, 222; IV, 441, 492; V, 377, vd.} 218 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 408, IV, 362, 444, VI, 250.}

219 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 142, 184, 240; II, 245; III, 264, 297; IV, 443, vd.}

220 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 139, 191, Beyhakî bunun megâzîler arasında muhaddisler nezdinde en sahih} megâzî eseri olduğunu söylemiştir. II, 465.

221 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 543,} 222 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 557.}

223 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 445, 558; V, 123; VI, 290; VII, 262.} 224 _{Beyhakî, Ma’rife, II, 48.}

225 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 343.}

226 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 339, III, 216.} 227 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 499; III, 222.} 228 _{Beyhakî, Ma’rife, I, 151.}

229 _{Beyhakî, Ma’rife, VI, 24.} 230 _{Beyhakî, Ma’rife, III, 242.} 231 _{Beyhakî, Ma’rife, V, 149.} 232 _{Beyhakî, Ma’rife, V, 234.}