Hz Ömer’in Askeri Alanda Ebû Mûsâ İle İlişkiler

Basra valiliğine atandığında Irak’ta İslam fetihleri devam etmekte oldu- ğundan Ebû Mûsâ, Hz. Ömer’in direktifleri doğrultusunda Basra ordusunun başında bölgedeki komutanlarla koordineli olarak fetihlere katılmıştır. Onun askeri ve idarî yeteneği sayesinde, çok sayıda yerleşim birimi Müslümanların idaresine girmiştir.

Basra valisi Muğîre’nin azledilip yerine yeni valinin tayin edilmesini fırsat bilen Ehvaz halkı, Sasani idarecilerinin de kışkırtmasıyla, ödemeleri gereken vergiyi ödemeyerek silâhlanıp isyan etmişlerdir.250 _{Bunu haber alan Hz. Ömer}

Ebû Mûsâ’ya bir mektup yazarak, Farslıların Ehvaz, Tüster, Sûs, Menâzir ve diğer benzeri yerlerde harekete geçtikleri haberinin kendisine ulaştığını bildi- rerek, derhal harekete geçmesi talimatını vermiş ve emrindeki askerlerle ilişki- lerinde nelere dikkat etmesi gerektiğiyle ilgili şu emir ve tavsiyelerde bulun- muştur:

‚Bu mektubum sana ulaşır ulaşmaz yanındaki Müslümanlar ve Basra halkından sana katılanlarla beraber derhal harekete geç. Kendine ve berabe- rindekilere nasihatte bulun. Senden savaşmak istemeleri dışında onları usandı- racak kadar savaştırma. Onlara karşı yumuşak davran ve onları koru. Bil ki, Müslümanlar Allah’ın yakınındadırlar ve onun katında yaratılmışların en de- ğerlileridir. Allah onlardan birinin haksızlığa uğraması sebebiyle seni hesaba çekmesin. Onlar hakkında titiz ol, uzaktakilerini gözet, mazlum olanına insaflı davran, zayıf olanın hakkını güçlü olanından al, aralarını düzelt, onları Kur’an’a alıştır, Allah’tan korkut, cahiliyeye ait olan şeyleri anmaktan sakındır; zira cahiliyyeyi anmak insana kin ve nefret tohumlarını kazandırır. Ey Kays’ın oğlu bil ki, Allah bu dinin ehline zafer ve yardımda garanti etmediğinden daha fazlasını garanti etmiştir. Onun için Allah’ın yüzünü senden başkasına çevir- mesinden ve senin yerine başkasını getirmesinden sakın. Allah’ın selamı rah- meti ve bereketi üzerine olsun.‛251

249 _{Taberî, Târîh, II, 493.}

250 _{Halîfe, Târîh, I, 135; Belâzurî, Futûh, 308; Taberî, Târîh, II, 500; İbn A‘sem, Ebû Muhammed}

Ahmed b. A‘sem el-Kûfî, el-Futûh, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1406/1986, I, 267-268.

Hz. Ömer Sempozyumu • 59 Ebû Mûsâ bu mektubu alıp okuyunca, halifeye dua edip mesajın içeriği- nin doğruluğunu vurgulamış, halka yaptığı çağrının ardından atlı ve piyâde olmak üzere 10.000’den fazla gazi toplanmıştır.252

Ardından Ebû Mûsâ, yerine İmrân b. Husayn’ı vekil bırakıp Ehvaz üzeri- ne giderek şehri geri almış,253 _{sağlam surlarla çevrili Menâzir’e ilerlemiş,}254 _şeh-

rin kuşatılması görevini emrindeki komutanlardan birine bırakarak Sus tarafı- na hareket etmiş ve yapılan kuşatmalardan sonra, hem Menâzir hem de Sus Müslümanların eline geçmiştir.255

Ebû Mûsâ, Hz. Ömer döneminde sürdürülen fetih girişimleri sırasında Irak bölgesindeki fetih ordularına destek vermiş, Irak’ın büyük bir kısmı fet- holduktan sonra, bölgenin başkumandanı Sa’d b. Ebî Vakkâs, Ebû Mûsâ’yı Nusaybin’in fethiyle görevlendirmiş ve Ebû Mûsâ, emrindeki birliklerle başarı- lı mücadelelerden sonra şehri almıştır.256

Bu sırada Kum şehrinde bulunan İran hanedanının ileri gelenleri, Müs- lümanların askeri harekâtını durdurmak için Hürmüzan’ı (ö. 23/644) görev- lendirmişler; o da Tüster’de konuşlanarak Müslümanlara karşı saldırıya hazır- lanmaya başlamıştır. Bu durum karşısında, Ebû Mûsâ, Tüster üzerine gitme- den halifeden yardım istemiş, halife de Kûfe valisi Ammâr b. Yâsir’in (ö. 36/657) destek birlik göndermesini emretmiştir. Ammâr ona Nu’mân b. Mu- karrin (ö. 21/642) komutasında bir birlik göndermiş, ancak Ebû Mûsâ bunun yeterli olmadığını bildirince, halife, Ammâr’a yerine Abdullah b. Mes’ûd’u bı- rakarak yardıma gitmesini emretmiştir. Ayrıca Cerîr b. Abdullah el-Becelî (ö. 51/671) büyük bir kuvvetle onlara katılmıştır. Ebû Mûsâ, emrindeki bu kuvvet- lerle şehrin üzerine yürümüş, şehir çevresine karargâhını kurmuş, Hürmü- zan’a karşı yaptığı mücadeleler esnasında, kalenin gizli giriş yolunu birinin göstermesi sonucu, kaleye girmiş ve kaleyi fethetmiştir. İç kaleye sığınan Hürmüzan, Medine’ye gönderilmek ve halifeye teslim olunmak şartıyla, teslim olacağını söyleyince, Ebû Mûsâ da şartını kabul edip onu Enes b. Mâlik’in ne- zaretinde bir heyetle Medine’ye göndermiştir (21/642).257

23/643 yılında İsbahan’a karşı gönderilen kuvvetlere yardım etmek üzere Basra birliğinin başında seferlere katılan Ebû Mûsâ, İsbahan’ın İslâm toprakla-

252 _{İbn A’sem, I, 268.}

253 _{Halîfe, Târîh, I, 135-36; Belâzurî, Futûh, 308, 370; Taberî, Târîh, II, 500; İbn A‘sem, I, 267-269.} 254 _{Belâzurî, Futûh, 370; İbn A‘sem, I, 269.}

255 _{Halîfe, Târîh, I, 136; Belâzurî, Futûh, 366-67, 370-71; Taberî, Târîh, II, 503, 505; İbn A‘sem, I,}

269-270.

256 _{Halîfe, Târîh, I, 139; Taberî, Târîh, II, 484.}

257 _{Halîfe, Târîh, I, 140-146; Belâzurî, Futûh, 373, 375; İbn Sa‘d, V, 90; Taberî, Târîh, II, 501-503;}

rına katılmasını sağlamıştır.258 _{Bu arada Ebû Mûsâ sefere çıkarken Basra’da ye-}

rine çoğu zaman ashaptan Imrân b. Husayn’ı, bazen de katibi Ziyâd b. Ebîhi’yi vekil bırakmaktaydı.259

Taberî’nin naklettiği bir rivayete göre 21/642 yılında Hz. Ömer, Kufelilerin şikâyeti üzerine Ammâr b. Yâsir’i Kufe valiliğinden azlederek yerine onların isteğiyle Ebû Mûsâ’yı tayin etmiş, ancak aynı yıl içinde Kûfeli bir grup valinin kölesinin bölgelerinde ticaret yaptığını söyleyip görevden alınmasını talep edince, Ebû Mûsâ’yı Kûfe valiliğinden alıp tekrar Basra valiliğine tayin etmiş- tir.260 _{Ancak gerek Taberi’nin bu arada boşalan Basra valiliğine kimin tayin}

edildiği hakkında bilgi vermemesi, gerekse diğer erken dönem tarihçilerinin bu dönemde Ebû Mûsâ’nın Kûfe valiliğinden söz etmemeleri Taberî’nin zikret- tiği bu ivayetin kuşkulu olduğunu göstermektedir.