Araştırmanın Kaynakları

Araştırmada istifade edilen kaynaklar, Yahudi ve İslâm literatüründe yer alan ve müntesiplerince de muteber addolunan kaynaklar olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. Bunlardan kendilerine oldukça sık müracaat edilen Tevrat ve Kur’ân’la ilgili belli başlı eserler şunlardır:

Araştırmada Tevrat’ın Türkçe, Arapça ve İngilizce versiyonları kulla-nılmıştır. İncelemede sıkça başvurduğumuz Türkçe Tevrat ise Kitabı

Mukaddes Şirketi tarafından neşredilen Tevrat Zebur ve İncil’i muhtevî İstanbul-1995 tarih baskılı “Kitabı Mukaddes” nüshasıdır.

İstifade edilen Tevrat tefsirlerine gelince isimleri ve kısaca özellikleri şunlardır:

1. “Pentateuch With Rashi’s Commentary”: Bu eser, Tevrat’ı oluşturan ilk beş kitap “Pentateuch” üzerine Rashi’nin yapmış olduğu yorumları İngiliz-ceye kazandırmak amacıyla ortaya konmuştur. Kitapta Tevrat’ın (Musa’nın ilk beş kitabı) İbranice metni “Targum Onkelos” ve “Hapthtaroth” ile birlik-te verilmistir. Bu metinlere dayanılarak yapılan İngilizce çevirilerin altına Rashi lâkabıyla meşhur Rabbi Shelomoh Yitschaki, Solomaon b. Isaac (ö.

1105)’a ait yorumlar cümle numarasına göre kaydedilmiştir. Kitap sağdan başlar ve sağdaki sayfalarda İbranice metinler soldaki sayfalarda da İngilizce metinler yer alır. Her iki sayfada en üstte cümleler sonra diğer metinler gelir.

Soldaki sayfada Rashi’nin yorumları ile tercümelerin birbirine karışmaması için yorumların içinde geçen cümleler büyük harflerle yazılmıştır. Önce cüm-lelerin çevirisi daha sonra da Rashi’nin yorumları gelir. Eser, Levililer iki cilt diğerleri birer cilt olmak üzere toplam altı ciltten oluşmaktadır.

2. “The Sancino Chumash”: Musa’nın beş kitabı ve Haphtaroth’un İngilizce tercümesiyle birlikte yan yana basılan bu eser, ilk defa 1947 yılında İngiltere’de basılmıştır. 1203 sayfadan oluşan tek cilt bir eserdir.

İbranice aslına uygun olarak sağdan başlar. Metin ile İngilizce çevirisi yan yana iki sütun halinde ve sayfanın üstünde yer alır. Altta Arron Cohen editörlüğünde Maurice Simon tarafından Ortaçağ Yahudi mü-fessirlerince yapılmış yorumlar arasından seçilerek oluşturulan derleme tefsir tek sütun halinde yer almaktadır. Klâsik dönem Yahudi âlimlerin-den Rashi, Abraham b. Ezra (d. 1092), Rashi’nin torunu olan ve Rashbam adıyla bilinen Rabbi Shumuel b. Meir (1085-1174), Nacmanides adıyla bili-nen Rabbi Mosheh b. Nachman (1194-1270), Obadiah b. Jacob Sforano (1475-1550), David Kimchi (1160-1235) ve Gersonides adıyla meşhur Levi b. Gerson (1288-1344) gibi müfessirlerin yorumlarınının yanına parantez içinde ilgili şahsın baş harfi konmuştur. Karışıklığı ve tekrarı önlemek için burada Mikroath Gedeloth adıyla meşhur Tevrat baskısı örnek alınmıştır.

3. “The Pentateuch”: Rabbi Samson Raphael Hirsch (1808-1888) tara-fından yapılan Almanca çeviri ve bunlara ait yorumların Epraham Oratz editörlüğünde Gertrude Hirschler tarafından İngilizce’ye çevrilerek The

Judaica Press tarafından 1986 yılında New York’ta basılan büyük boy tek cilt ve 1058 sayfadan oluşan bir eserdir. Musa’nın beş kitabına ilâve olarak

“Special Haftaroth” ve “Megilloth” da eserde yer almaktadır. Sayfanın üst tarafında İbranice metin ve İngilizce tercümesi yan yana iki sütun halinde altında da Hirsh’in yorumları cümle numarasına göre yer almaktadır.

4. “The Code of Maimonides” (Mishneh Torah): Moses Maimonides (1135-1204) İspanya’da doğmuş Mısır’da vefat etmiştir. Hayatının büyük bir kısmını Müslümanlarla birlikte Mısır’da geçirdiği için Müslümanlar ara-sında daha çok Rabbi Musa b. Meymun adıyla bilinir. İbn Meymun, Maimonides veya Rambam (Rabbi Musa Bin Meymun’un baş harfleri:

RaMBaM) lakaplarıyla meşhurdur. Misneh Torah (İkinci Hukuk) adlı İbra-nice eser 1937 yılında “The Code of Maimonides” adıyla Yale Üniversitesi bilim adamları öncülüğünde İngilizce’ye tercüme edilmeye başlanmıştır.

Eserin tercümesi de aslı gibi 14 ciltten oluşmaktadır. Eser kendi alanında Yahudi hukukunu tümüyle tanıtan önemli bir eserdir. Tevrat’ın “Deuteronomy”

kısmı esas alınarak hazırlanmış olsa da Yahudi hukukunun bütün bölümlerini içine alır. Konumuzu ilgilendiren ceza hukuku bölümü medeni hukuk ile iç içedir. Yazar bu eserle Yahudi hukukunu sistematize etmiştir. Eser’in daha sonra yazılan birçok Yahudi hukuku ile ilgili eserlere öncülük yaptı-ğı söylenmektedir.

5. “Talmud” (Sözlü Yasa): Mişna’nın Amoraim (yorumcular) tara-fından yapılmış yorum ve tartışmalarını içeren dinsel bir kitaptır. Talmud veya Gemara dinsel yasaları, hukuk, tıp, sağlık, ziraat sahalarından kay-naklanan malzemeyi ve yasama önerilerini içerir. Talmud, altı Mişna dizi-sinden meydana gelir ve 63 kitapçıktan oluşur.⁸ Her bir kitapçığa

8 Talmud’u oluşturan altı Mişna dizisi ve 63 kitapçık şunlardır: 1. Zeraim Bölümü: [1- Berahot: Kutsamalar (Bu bölümde geri kalan diğer şu fasıllar Babil Talmudu’nda bulun-mamaktadır. 2- Pe’ah: Hasat Toplama. 3- Demai: Şüpheli bir şekilde ziraî sunu kesiri ay-rılmış ürünler. 4- Kilayim: Değişik Şekiller. 5-Şevi’it: Ziraî Sene. 6- Terumot: Kaldırma Su-nuları. 7- Ma’aserot: Ziraî ürünlerin sunuya ayrılan ondalıkları. 8- Ma’aser Şeni: İkinci On-dalık. 9. Hallah: Hamur Sunuları. 10. Orlah: Genç ağaçların meyvaları. 11. Bikkurim: İlk Meyvalar)] 2- Mo’ed Bölümü: [1-Şabat: Cumartesi. 2-Eruvin: Cumartesi’nin sınırlarının kaynaşması. 3-Pesahim: Pesah Bayramı. 4- Şekalim: Şekel olarak kefaret borçları (Bu fasıl, Babil Talmudu’nda yoktur.) 5- Yoma: Kefaret Günü. 6- Sukka: Çardaklar Bayramı. 7- Betsa: Bayram kutlamalarının yasaları. 8- Roş Aşana: Çeşitli yılbaşılar. 9- Ta’anit: Oruç Günleri. 10- Megilla: Purim. 11- Mo’ed Katan: Bayramların Ara Günleri. 12- Hagiga: Bay-ramlardaki Sunular]. 3- Naşim Bölümü: [1-Yevamot: Levir’in (erkek kardeşi ölüp de, yenge-si ile evlenmeyenge-si gereken kişi) evliliği. 2- Ketubot: Evlilik Akitleri. 3- Nedarim: Adaklar. 4-

Masehet adı verilir. Talmud, milât yıllarını izleyen beşyüz yıl içinde yazı-lan bütün Yahudi eserleri ve 3.000’i aşkın düşünürlerin çalışmalarını kap-sar ve çok sayıda konuyu işler. Talmud Yeruşalmi (Yeruşalim Talmudu) ve Talmud Bavlî (Babil Talmudu) olmak üzere iki ayrı kitaptır. Talmud Bavlî Babil’de yaşamış Yahudi bilginleri tarafından yazılmıştır ve Talmud Yeruşalmi’ye göre daha kapsamlı olduğundan halk arasında tercih edil-miştir. Talmud Bavli ilk kez 1520-1522 yılları arasında Venedik’te basıl-mıştır. Talmud, M.Ö. 200’den M.S.500’e dek yaklaşık olarak yediyüz yıl boyunca süren çalışmaların sonucunda oluşmuştur.

6- “The JPS (Jewish Publication Society) Torah Commentary”: Tevrat’ın ilk beş kitabı farklı yorumcular tarafından bu başlık altında tefsir edilmiş-tir. Her bölüm müstakil bir cilt halinde ele alınmıştır. “Çıkış” (Exodus) bölümüyle ilgili istifade ettiğimiz nüsha Nahum M. Sarna tarafından tefsiri yapılan Philadelphia, New York, Jerusalem-1991 baskı tarihli nüs-hadır. Aynı eserin “Levililer” (Levitucus) bölümü Baruch A Levine ta-rafından, “Sayılar” (Numbers) bölümü ise Jacob Milgrom tarafından tefsir edilmiş olup Philadelphia, New York, Jerusalem-1989 tarihinde neşredilmiştir. “Tesniye” (Deuteronomy) bölümüyle ilgili

Nazir: Nazir’in Adakları. 5- Sotah: Zina işlediğinden şüphe edilen kadın. 6- Gittin: Boşan-ma. 7. Kiduşin: Evlilik]. 4- Nezikin Bölümü: [1- Bava Kamma: Haksız Muameleler. 2- Bava Mezia: Sivil Yasa. 3- Bava Batra: Mal-mülk Yasası. 4- Sanhedrin: (Dini) Hakimler. 5- Makkot: Kırbaçlama. 6- Şevu’ot: Yeminler. 7- Edduyot: Geleneksel Şahitlikler. (Bu fasıl, her iki Talmud’da da yoktur.) 8- Avoda Zara: Puta Tapma. 9- Avot: Ahlaki Vecizeler. (Bu fasıl, her iki Talmud’da da yoktur ve Pirke Avot olarak da bilinir) 10- Horayot: Mahkemenin (Sanhedrin) yanlış karar vermesi]. 5- Kodaşim Bölümü: [1- Zevahim: Hayvan Sunuları. 2- Menahot: Yiyecek Sunuları. 3- Hullin: Yiyecek için kesilen hayvanı. 4- Behorot: İlk doğan hayvanlar. 5- Arahin: Adakların Değerlendirilmesi. 6- Temurah: Telafi edilmiş sunu. 7- Keritot: (Kavminden) ihraç Edilme. 8- Me’ilah: Kutsal şeylere saygısızlık. 9- Tamid: Gün-lük Kurbanlar. 10- Middot: Bet-Amikdaş’ın Ölçüleri. 11. Kinnim: Kuş Sunusu]. 6- Tohorot Bölümü: [(Bu bölümdeki 12 fasılın sadece Nidda adlı olanı her iki Ta1mud’da mevcuttur.

Geriye kalan fasıllar, ne Babil, ne de Yeruşalayim Talmudu’nda yer almaktadır). 1- Kelim:

Eşyanın Murdarlığı. 2- Oholot (Ahilot): Dolaylı olarak murdar olma durumu. 3- Nega’im:

Cüzzam. 4- Para: Kızıl İnek. 5- Tohorot: Ritüel Temizlik. 6- Mikva’ot: Ritüel Yıkanma. 7- Nidda: Adet dönemindeki kadın. 8- Makşirin: Yiyeceğin ritüel bakımdan murdar olmasına zemin hazırlayan sıvı. 9- Zavim: (Bedensel) Akıntılar. 10- Tevul Yom: Ritüel yıkanma ile gün batımı arasında ritüel bakımdan murdar olma durumu. 11- Yadayim: Ellerin ritüel ba-kımdan kirli olma durumu. 12- Ukzim: Bitki sapları, bitkilerin kirli olmaya meyilli kısımları (Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstan-bul,2001, Talmud md., III, 703-704)].

mız nüsha ise Jeffrey H. Togay tarafından yorumlanıp Philadelphia, Jerusalem-1996 tarihinde baskısı yapılan nüshadır.

Bunlardan başka “Encyclopedia of Judaica”, Yusuf Besalel tarafından Türkçe olarak hazırlanıp Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş. tarafından İstanbul-2001’de üç cilt halinde baskısı yapılan “Yahudilik Ansikopedisi” ve Arapça olarak neşredilen “Kâmûsu’l-Kitâbi’l-Mukaddes”, Beyrut-2001 baskı tarihli nüsha ve yukarıda zikrettiğimiz diğerleri Tevrat’la ilgili başvurduğu-muz belli başlı kaynakların bir kısmıdır. Bu kısımda kaydetmediğimiz diğer kaynakların tamamı bibliyografya kısmında sunulmuştur.

İncelemede Kur’ân’la ilgili müracaat edilen belli başlı kaynaklara gelince bunlar, Hadis kitapları, Tefsirler, Fıkıh kitapları ve Lügatler, olarak sıralanabi-lir. Hadis kitaplarından bir kısmı şunlardır: Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Buhârî’nin (256/870) “el-Câmiu’s-Sahih”i, Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî’nin (261/874) “el-Müsnedu’s-Sahih”i, Muhammed b. İsa b. Sevre et-Tirmîzî’nin (279/892) “el-Câmiu’s-Sahih”i (Sünenu’t-Tirmîzî), Ebû Dâvûd, Süleyman b.

el-Eş’as b. İshak b. el-Ezdî es-Sicistânî’nin (275/888) “Sünen”i, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr en-Nesâî’nin (214/829) “Sünen”i, İbn Mâce künyesiyle meşhur Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî’nin (273/886) “Sünen”i ve Ahmed b. Hanbel’in (241/854) “Müsned”i Ayrıca İbn Hacer el-Askalânî’nin (773/1371) “Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî”si ve el-Mübarekfûrî’nin (1283/1866) “Tuhfetu’l-Ahvezî bi-Şerhi Câmi’t-Tirmîzî”si müracaat edilen Hadis şerhlerindendir. Tef-sirlerden ise, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr et-Taberî’nin (310/922)

“Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân”ı, Ebû Bekir Ahmed İbn. Ali er-Râzî el-Cessâs’ın (370/981) “Ahkâmu’l-Kur’ân”ı, Ebû Muhammed Hüseyn İbn Mes’ûd el-Begavî’nin (516/1122) “Meâlimu’t-Tenzil”i, Ebu’l-Kâsım Carullah Mahmud İbn Ömer ez-Zemahşerî’nin (538/1143) “Tefsîru’l-Keşşaf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîli fi Vucûhi’t-Te’vîl”i, Ebû Abdillah Mu-hammed b. Ömer er-Râzî’nin (544/1149) “Mefâtihu’l-Gayb”(Tefsîr-i Kebîr)’i, Ebu Abdillah Muhammed İbn Ahmed el-Ensârî el-Kurtubî’nin (671/1273)

“el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân”ı, Ebu’1-Fidâ İsmail b. Ömer İbn Kesir’in (774/1372) “Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm”i, Ebu’s-Senâ Şihâbuddin Mahmûd el-Âlûsî’nin (1270/1853) “Rûhu’l-Maânî fi tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî”i, Muhammed Reşit Rıza’nın (1354/1935) “Tefsîru’l-Kur’ân’il-Hakim”

(Tefsîru’l-Menâr) ve Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın (1361/1942) “Hak Dini Kur’ân Dili” bunlardan sıkça müracaat edilenlerdendir. Fıkıh

kitapların-dan ise Kemaleddin Muhammed b Abdi’l-Vâhid İbnü’l-Hümâm’ın (681/1283) “Fethu’l-Kadîr”i, Alâüddin Ebû Bekir İbn Mesûd el-Kâsânî’nin (587/1191) “Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertibi’ş-Şerâi”, adlı eseri, Ebû Muhammed İbn Ahmed el-Aynî’nin, (h. 855) “el-Binâye fi Şerhi’l-Hidâye”si, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekir Muhammed İbn Ahmed es-Serahsî’nin (483/1090), “el-Mebsût”u ve Abdulkadir Avdeh’in “et-Teşriu’l-Cinâiyyu’l-İslâmî” adlı kitap-ları zikredilebilir. Lügatlerden de Ebu’1-Fadl Cemalu’d-Din Muhammed İbn Manzur’un (ö. h. 711) “Lisanu’l-Arab”ı, Hüseyn İbn Muhammed el-Maruf bi’r-Râğıb el-İsbehânî’nin (502, 565) “el-Müfredât fı Garibi’l-Kur’ân”ı, Mecdü’d-Din Muhammed İbn Yakub Fîruzâbâdî’nin (ö. h. 817) “Besairu Zevi’t-Temyiz fi Letaifi Kitabi’l-aziz” adlı eseri ve İbn Fâris’in (ö. h. 395)

“Mekâyîsü’l-Lüga”sı sayılabilir.