Kamu Maliyesinin Araç Bileşenlerindeki Değişim

Küreselleşmenin kamu maliyesi üzerindeki etkileri amaç bileşenlerdeki değişimle izah edilebildiği gibi, aynı şekilde araç bileşenlerinin uğradığı değişimle de ortaya konulabilir. Ayrıca kamu maliyesi üzerindeki etkilerinin araç bileşenlerindeki değişim

124 _{İzzettin Önder, “Küreselleşme ve Ulusal Ekonomiler Açısından Egemenlik Sorunu”,} Küreselleşme ve Ulus-Devlet içinde, Der. Meryem Koray, Yıldız Teknik Üniversitesi

Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, No:1, İstanbul, 2001, s.76.

125 _{Fevzi Devrim ve Asuman Altay, “Küreselleşme Sürecinde Sosyal Devlet Anlayışındaki}

Değişmelerin Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması Açısından Değerlendirilmesi”,

XV. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 15-17 Mayıs 2000, s.47. 126 _{Hirst ve Thompson, a.g.m., s.428.}

yönüyle ele alınması, ulusal maliye politikası tedbirlerinin ne yönde ve nasıl bir dönüşüme uğradığını tespit açısından da önem taşımaktadır.

Ulusal hükümetler genel olarak (1) kamu harcamaları, (2) vergilendirme, (3) borçlanma ve (4) kamusal regülasyonlar şeklindeki dört temel araçla kamu maliyesinin sahip olduğu işlevleri yerine getirmeye çalışmaktadır. Araçların kapsamı ise, zamandan zamana ve ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bazı ülkeler vergileme aracını tercih ederken, bazıları ise kamusal regülasyonları tercih edebilmektedir. Ayrıca devletin adeta varlık nedeni olarak algılanan kamu harcamaları tüm ülkelerde kendiliğinden bir araç özelliği kazanırken, borçlanma ise özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler açısından önemli bir araç haline gelebilmektedir. Neticede bir çok ülke bu dört aracın kullanımına yönelmekte ancak, araçların kullanım oranları farklılık göstermektedir.

Kamu maliyesi sistemi yukarıda sözü edilen bu dört araç tarafından yönlendirilmektedir. Ancak, küreselleşme bu araçlar üzerine nüfuz ederek sistemin işleyişini tümüyle etkileyebilmektedir. Bu nedenle, küreselleşmenin kamu maliyesi üzerindeki etkileri, ulusal hükümetlerin kullandığı bu araçlar üzerindeki etkileri yoluyla dolaylı olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle, küreselleşme kamu maliyesini amaç bileşenleri yönüyle doğrudan etkilerken, araç bileşenleri yönüyle dolaylı etkiler oluşturmaktadır.

Küreselleşme sürecinde bazı ülkeler açısından kamu harcamalarının çok fazla genişlemiş olması, bazılarında yüksek vergi ve borç yüklerine ulaşılmış olması ve diğer bazılarında da oldukça fazlalaşan regülasyonlar nedeniyle, bu araçların kamu maliyesinin işlevlerini sağlama fonksiyonu zayıflamıştır. Ayrıca, küreselleşme ulusal hükümetlerin kamu harcamalarını arttırma, vergi oranlarını yükseltme ve ekonomiye doğrudan müdahale aracı olarak regülasyon yapma kabiliyetini etkilediğinden, kaçınılmaz olarak kamu maliyesinin işlevlerini sağlamaya yönelik girişimler ve politikalar üzerinde de etkili olmaktadır. Dolayısıyla bu süreçte, vergilendirme ve regülasyonlar yoluyla yerine getirilen mali işlevler azalmaktadır. Kamu harcamalarını arttırarak çözüm bulma çabaları ise, harcamaları finanse etme yeteneği azaldığından etkisiz kalmaktadır.

Küreselleşme sürecinde finansal sermaye ve işgücünün diğer ülkelerdeki imkanlardan yararlanma isteği, onların daha hareketli hale gelmesine neden olmaktadır. Ülkenin ağır vergiler getirmesi veya aşırı zorlayıcı regülasyonlara başvurması bu faktörler üzerinde başka yerlere yönelme konusunda güçlü dürtüler oluşturmaktadır. Yetenekli işgücünün ve finansal sermaye akımlarının yetersizliği bir ülkenin büyüme oranı ve vergi gelirleri üzerinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Yabancı rakiplerin düşük vergiler ve nispeten az sayılabilecek regülasyonlarla karşı karşıya oldukları açık bir dünya ekonomisinde, yüksek vergilere ve yoğun

regülasyonlara yönelmek ülkeler için daha maliyetli hale gelmektedir127_{. Habermas,}

kamu maliyesi açısından gelinen bu durumu, ulusal hükümetlerin Keynesyen politikalar izleme tercihi kalmadığı yönünde yorumlamaktadır. Ona göre, küreselleşme sürecinde ülkelerin küresel rekabete uygun politikalar geliştirmesi çok daha vaadedici olmaktadır128_.

Küreselleşmenin kamu maliyesinin araçları üzerinden oluşturduğu etkiler, belirlenen hedeflere ulaşma gayesiyle kullanılan mali politikalara da nüfuz etmektedir. Küreselleşme sürecinde mali politikalar arasında en çok etkiye maruz kalanı vergi politikalarıdır. Çünkü, kamu harcamalarını finanse etmenin yanı sıra iktisadi kalınmanın sağlanması, ekonomik istikrara ulaşılması ve gelir dağılımının iyileştirilmesi amacıyla kullanılan bu politikalar, küreselleşmenin meydana getirdiği yapısal değişimden olumsuz yönde etkilenmektedir.

Ulusal vergi politikalarının işlevsellik yönünden etkinlik kaybına uğramasına neden olan gelişmelerin başında, finansal faaliyetlerin küreselleşmesi gelmektedir. Finansın küreselleşmesi uzun bir süreç olmasına karşın, günümüzde özel bir anlam kazanmış ve liberalizasyon sonucunda finansal sermaye önündeki tüm engeller kaldırılmıştır. Dolayısıyla bu süreçte dizginsiz sermayeyi, vergi politikası başta olmak üzere toplumsal adalete uymaya zorlayan politikalar etkinlik kaybına uğratılmıştır129_.

Diğer yandan, teknolojik gelişmenin arttırdığı ivme ile yeni finansal araçların ortaya çıkarılması da finansal hizmetlerin çeşitlenerek yaygınlaşmasına ve mali politikaların uygulamasında önemli bazı teknik sorunların baş göstermesine neden olmuştur130_.

Küreselleşme sürecinde dolaysız yabancı yatırımların ulusal ekonomiler açısından öneminin artması da, ulusal vergi politikalarının etki alanını zayıflatmıştır. Doğrudan yabancı yatırımcıların, yatırımlarını yönlendirecekleri ülkelerdeki vergileri önemli bir maliyet unsuru olarak değerlendirmesi, ulusal hükümetleri bu yatırımlara uygulanacak vergi oranlarını düşürme yönünde teşvik etmektedir. Bu ise, vergi gelirlerinin azalmasına neden olmaktadır. Vergi gelirlerinin azalması ise, hem mükellefler üzerindeki vergi yükünün yükseltilerek önemli bir adalet sorununun ortaya çıkmasına hem de kamu maliyesinin işlevlerinin önemli ölçüde aksamasına yol açmaktadır131_.

İletişim teknolojilerindeki ilerlemeler sayesinde gündeme gelen elektronik ticaret de, ulusal vergi politikalarını aşındırmaktadır. Günümüzde internet üzerinden yapılan ve hızla büyüyen e-ticaretin nasıl vergilendirileceği tartışma konusudur. E-ticaretin yaygınlaşması, vergilendirmeye konu olmadığı durumda önemli bir gelir kaybı oluşturmaktadır. Maliye politikasının gelir sağlama işlevi harcamaların vergilendirilmesine

127 _{Tanzi (2000), a.g.m., s.15.} 128 _{Habermas, a.g.m., s.42.}

129 _{Hayri Kozanoğlu, “Küreselleşme ve Uluslarüstü Sermaye Sınıfı”, Doğu Batı, Yıl:5, Sayı:18,}

Şubat, Mart, Nisan 2002, s.58.

130 _{Eroğlu, a.g.m., s.14.} 131 _{Kazgan, a.g.e., s.235.}

yöneldiğinden, bu durum gelecek dönemde daha hissedilir hale gelecek ve ulusal vergi sistemleri gerek adalet, gerekse etkinlik yönünden önemli bir tahribata uğramasına neden olabilecektir.