Zekât Kavramı

İslam sosyal güvenlik kurumları içinde zekâtın özel bir yeri olduğu söylenebilir. Zekât, Kuran ve Sünnette yer alan sosyal tedbirler arasında en önemlisi olarak görülmüştür.507 Ayrıca zekâtı İslam’daki ilk sosyal güvenlik kurumu kabul edenler de vardır.508

Sözlük anlamı ziyade,509 _{artma, çoğalma ve temizlik}510 _{olan zekâtın hukuki bir terim} olarak çok çeşitli tanımları yapılmıştır.511 _{Bir tanıma göre zekât, belirli hak sahiplerine}

504 _{ÖZTÜRK, Vakıf Müessesesi, s.36-37.}

505 _{ÖZTÜRK, Vakıf Müessesesi, s.140; “Evkaf Nezaretinin 1326 Senesi Bütçe Kanunu” başlıklı düzenleme ile} bu kalem kurulmuştur. Düstur: 2/2, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul, 1330, s.603-612.

506 _{KURT, s.79.}

507 _{TUĞ, Salih: “Zekâtın Yeniden Merkezileştirilmesi”, İslam Medeniyeti Dergisi, Yıl:3, S.28, İstanbul, Şubat} 1973, s.30. Zekâtı ele alan yakın dönem İslam hukukçuları, zekâtı bir vergi olarak nitelendirmişlerdir. Hamidullah ve Ebu Zehra zekâtın Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer dönemlerindeki uygulamalarını vergi olarak ifade etmişlerdir. ESKİCİOĞLU, Osman: “Modern Vergi Anlayışı ve Zekât”, DEÜİF Dergisi, S.5, İzmir, 1989, s.226-227; Zekâtın vergiden farklı olduğuna ilişkin görüş ve zekât - vergi karşılaştırması için bkz. ABU BAKAR, Nur Barizah & ABDUL RAHMAN, Abdul Rahim: “A Comparative Study of Zakah and Modern Taxation”, J.KAU: Islamic Econ., Vol.20, No.1, 2007, s.25-40.

508 _{SHAWKAT HUSAYN, “Law of Social Security”, http://home.swipnet.se/islam/articles/Non-Muslim.htm.} Zekât İslam’ın ikinci on yılında resmi ve zorunlu bir uygulama olmuştur. HASAN, Muslim Philanthropy, s.2. 509 _{SÜLEYMAN SUDİ: Defter-i Muktesid (Osmanlı Vergi Düzeni), Ed: Mehmet Ali Ünal, Mahmut Bey}

Matbaası, İstanbul, 1996, s.21.

510 _{HARMSEN, Egbert: “Islam, Civil Society and Social Work: Muslim Voluntary Welfare Associations in} Jordan Between Patronage and Empowerment”, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2008, s.174; DOGARAWA, s.5; ABD AL-ATİ, Hammudah: Islam in Focus, Adam Publishers, 2006, s.185. Zekâta bu ismin verilmesinin sebebi dünyada malı, ahirette ise sevapları artırdığı düşüncesidir. SERAHSİ, Ebu Sehl Şemsüddin: Mebsut, Ed: Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayıncılık, İstanbul, 2008, c.2, s.220; KUDURİ,

verilmek üzere malın, Allah’ın tayin ettiği belirlenmiş bölümüdür. Bu bölümün hak sahiplerine verilmesi işlemi de yine zekâttır.512 _{Bir diğer ifadeyle zekât, Kuran’da belirlenmiş} sınıflara harcanmak üzere, dinen zengin sayılan Müslümanların malından alınan paydır.513 _Bir başka tanıma göre zekât, asli ihtiyaçlarından fazla nisap miktarı mala sahip olanların, üzerinden bir yıl geçmiş mallarının kırkta birini, seneden seneye ayırarak, ehline vermeleri şeklindeki mali bir ibadettir.514 _{Süleyman Sırrı, tanımında zekât miktarının “fakir} Müslümana” verileceğini özellikle belirtmiştir.515

Daha önceki peygamberlerin bazılarına da emredilmiş olan516 _{zekât, İslam’ın beş temel} esasından biridir.517 _{Zekâtla ilgili çok sayıda ayet bulunmaktadır.}518 _{Kuran’da zekât, sadaka} kelimesi ile de ifade edilmiştir.519 İslam hukukçularının çoğunluğuna göre zekât hem bir ibadet hem de mali bir haktır.520

Ebülhasan Ahmed b. Muhammed: Aziziye (Kuduri-i Şerif Tercümesi), Tercüme: Emin Fehim Paşa, İstanbul, 1314, s.46.

511 _{FEYYUMİ, Ahmed b. Muhammed b. Ali: “Ze-ke-ve”, El-Misbahü’l-Munir, Beyrut, ty, c.1, s.254;} SÜLEYMAN SIRRI: Kitabü’z-Zekât, Vezir Hanı 48 Numaralı Matbaa, İstanbul, 1329, s.4.

512 _{İBNÜ’L-HÜMAM, Kemalüddin Muhammed b. Abdulvahid: Fethu’l-Kadir, Kahire, 1970, c.2, s.153;} KARDAVİ, Yusuf: İslam Hukukunda Zekat, Çev: İbrahim Sarmış, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1984, c.1, s.54.

513 _{ERKAL, Mehmet: “Zekât”, DİA, c.43, TDV Yayınları, İstanbul, 2013, s.197.}

514 _{ABDURRAHMAN VEFİK, Tekalif Kavaidi, Matbaa-i Kader, İstanbul, 1912-13, c.1, s.9. Sünnilerde zekât} oranı kırkta bir (% 2,5) iken Şiilerde %5’tir. HASAN, Muslim Philanthropy, s.3; DEAN, Hartley & KHAN, Zafar: “Muslim Perspectives on Welfare”, Journal of Social Policy, Vol.26, Issue 2, April 1997, s.197. 515 _{“…şer’an muayyen olan miktarı her sene fakir-i müslime temlik edip vermekten ibarettir.” SÜLEYMAN}

SIRRI, s.4-5.

516 _{“Hani, biz İsrailoğullarından, ‘…zekâtı vereceksiniz.’ diye söz almıştık…” Bakara 2/83; “…kendilerine…} zekâtı vermeyi vahyettik…” Enbiya 21/73.

517 _{Buhari, İman 1-2; Müslim, İman 5; Tirmizi, İman 3; Nesai, İman 13; DEAN & KHAN, s.196.}

518 _{Zekat ile ilgili ayetler için bkz. ABDULBAKİ, M. Fuat: “Ze-ke-ve”, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfazi’l-} Kur’ani’l-Kerim, Kahire, 1364, s.331-332; Zekât Kuran’da 30 yerde geçmektedir. Bunların 27’sinde namazla beraber zikredilmiştir. KARDAVİ, c.1, s.56. ERKAL, s.197; Zekât Kuran’da 28 yerde tek başına 6 ayette de namazla birlikte geçmektedir. Zekatla ilgili Tevbe suresinin 60. ayeti Medine’de inmiş bir ayettir. Yani zekât hicretten sonra farz kılınmıştır. ŞEKER, Sosyal Dayanışma, s.110-111. Hz. Peygamber zekâtla ilgili ayetleri açıklayacak ve bilgileri genişletecek, tekrarlar dışında, 110 civarında hadis ifade etmiştir. DALGIN, Nihat: “Zekât Hükümleri”, OMÜİF Dergisi, S.16, Samsun, 2003, s.44.

519 _{Literatürümüzde zekât ve sadaka farklı kavramlar olarak yerleşmiştir. Biz de bu anlamlarına uygun olarak} zekât ve sadaka kavramlarını ayrı ayrı ele aldık. Kuran’da sadaka kelimesi 12 ayette zekât anlamında kullanılmıştır. ERKAL, s.197. Zekât, sadakanın farz olan kısmıdır. SÜLEYMAN SIRRI, s.4.

520 _{Zekâtın yalnız ibadet veya yalnız mali bir hak olduğunu ileri süren görüşler az sayıdadır. BEŞER, Sosyal} Güvenlik, s.101.

Zekâtı sosyal güvenlik yönüyle ele alan Yazgan521_{, zekâtın tam anlamıyla modern bir} sosyal güvenlik kurumu olabileceğini ifade etmiştir. Bir sosyal güvenlik kurumunun İslam’ın beş temel şartından biri olmasını ise İslam’ın sosyal güvenliğe verdiği önemi gösteren bir gösterge olarak öne sürmektedir. Zekâtın modern sosyal güvenlik kurumlarından sosyal yardımlara benzediği söylenebilir. Primsiz bir sosyal güvenlik rejimi olan sosyal yardımlarda, ihtiyaç sahiplerine karşılıksız bir yardım söz konusudur. Bu anlamda zekâtın sosyal sigortalardan daha insancıl ve daha gelişmiş bir teknik olduğu kabul edilebilir.522

Zekât, sosyal güvenliğin bir fonksiyonu olan gelirin yeniden dağılımını günümüz sosyal güvenlik kurumlarından daha çok sağlayabilir. Çünkü günümüzde primli sosyal güvenlik rejimlerinde kişilerin mali gücüne bakılmaksızın prim toplanmaktadır.523 _{Bu durumda mali} gücü zayıf olanlar da gelirleri üzerinden prim ödemektedir. Zekâtta ise mali gücü belirli oranın üzerinde olanlar finansmanı sağladığından gelirin yeniden dağılımına daha çok katkı yapılmaktadır.