Rekabet Etmeme Yükümlülüğü

Anlaşmaya konu ürünlere rakip ürünlerin alıcı tarafından üretilmesini, satın alınmasını veya satışını yahut yeniden satışını engelleyen doğrudan ya da dolaylı her tür yükümlülük rekabet etmeme yükümlülüğü şeklinde ifade edilmektedir. Ancak anlaşma konusu ürün veya ikamelerinin, bir önceki takvim yılı alımları esasına göre belirlenen

%80lik kısmından fazlasının alıcı tarafından sağlayıcı ya da sağlayıcının göstereceği bir başka teşebbüsten satın alınmasını öngören doğrudan veya dolaylı her tür yükümlülük de bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Amerikan rekabet hukuku uygulamasında rekabet etmeme yükümlülüğü (non-compete clause) içeren dikey anlaşmalar rule of reason analizine tabi tutulmakta ve rakip marka satışına getirilen yasaklar çoğunlukla hukuka uygun bulunmaktadır⁴⁷⁸. AB ve Türk rekabet hukukunda ise dikey anlaşmalara grup muafiyeti tanıyan 330/2010 sayılı Komisyon Tüzüğü ile 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliğinin 5. maddelerinde özel olarak düzenlenen rekabet etmeme yükümlülüğü; açık kısıtlamalar gibi varlığı halinde bütün bir anlaşmayı muafiyetten men eden per se dikey kısıtlamalar arasında sayılmamaktadır. Ancak anlaşmanın devamı veya sonrası ile belirli bir marka için öngörülen rekabet etmeme yükümlülüğü uygulamalarında tüzük ve tebliğiyle aranan koşulların sağlanmaması, yasaklı yükümlülükleri içeren hükümlerin grup muafiyetinden yararlanamaması sonucunu doğurmaktadır. Bu hükümlerin anlaşmadan ayrılamaması halinde ise tüm anlaşma grup muafiyeti kapsamı dışına çıkmaktadır.

Avrupa Birliği Türk rekabet hukuku yönünden rekabet etmeme yükümlülüğünü hukuka aykırı hale getiren koşullardan ilki uyarınca ilgili yükümlülüğün beş yılı aşan bir süre için veya belirsiz süreli olarak getirilmesi yasaktır. Süresi beş yıl ve altı şeklinde belirtilse dahi taraflarca zımnen yenilenme imkanı bulunan rekabet etmeme

478 Amerikan rekabet hukuku açısından rekabet etmeme yükümlülüğü içeren bir anlaşmanın hukuka aykırı kabul edilmesi için rakiplerin dışlanmasına neden olarak diğer yollardan elde edilemeyecek ek bir piyasa payını sağlayıcıya kazandırması gerektiği de düşünülmektedir. Bkz. Ilıcak, s. 59.

yükümlülükleri de bu yasak kapsamında belirsiz süreli olarak değerlendirilmektedir⁴⁷⁹. Anlaşma dahilinde rekabet etmeme yükümlülüğünün süresinin ayrıca düzenlenmemesi halinde ise bu süre anlaşmanın süresine eşit sayılmaktadır⁴⁸⁰. Beş yıllık azami süreyi aşan bu tür rekabet etmeme yükümlülükleri anlaşmanın diğer bölümlerinden ayrılabildiği takdirde beş yıla indirgenmiş kabul edilmektedir⁴⁸¹. Rekabet etmeme yükümlülüğünün süresini beş yıl ile sınırlayan bu kuralın istisnası ise anlaşmaya konu ürünlerin satışının alıcı tarafından mülkiyeti veya kullanma hakkı sağlayıcıya ait olan bina ya da arsalarda gerçekleştirilmesi halidir. Sağlayıcının sahibi olduğu veya bağımsız üçüncü bir kişiden kiraladığı tesislerde rakip ürünlerin satışına izin vermesi gerçekçi bir beklenti olmadığından buralarda faaliyet gösteren alıcılara getirilen rekabet etmeme yükümlülüğünün süresi beş yılla değil; kendilerine tanınan kullanım süresiyle sınırlandırılmaktadır⁴⁸². AB’den farklı olarak 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliğinde bu istisnadan yararlanılması halinde rekabet etmeme yükümlülüğünün beş yılı aşan kısmının sadece satıcıya ait tesiste gösterilen faaliyetleri kapsadığı belirtilmektedir.

Ancak bizim de katıldığımız bir görüşe göre bu ifade her daim rakip ürünler ve anlaşma

479 Rekabet etmeme yükümlülüğünü içeren anlaşmanın her iki tarafın açık iradesi ile yenilenebildiği ve beş yıllık sürenin sonunda alıcının rekabet etmeme yükümlülüğüne son vermesini engelleyen herhangi bir fiili durumun bulunmadığı hallerde ise grup muafiyetinden yararlanılabilecektir. Bkz.

Commission, Guidelines on Vertical Restraints, s. 23, para. 66;RK, Dikey Kılavuz, s. 14, para. 40.

Kurul, Pimaş Plastik kararında zımnen yenilenmesi söz konusu olmayan bir yıl süreli sözleşmede yer alan ve sözleşme süresince getirilen rekabet etmeme yükümlülüğünü muafiyete uygun bulmuştur.

Bkz. 11.12.2014 tarih, 14-50/878-398 sayılı karar; Aslan, İ. Yılmaz, Rekabet Hukuku, s. 519.

480 Kurul, taraflar arasındaki franchise anlaşmasına menfi tespit belgesi verilmesi veya muafiyet tanınması talebini incelediği Toys’R Us kararında, ayrıca düzenlenmeyen rekabet etmeme yükümlülüğü süresini, anlaşmanın süresi olan on altı yıl kabul ederek muafiyet verilemeyeceğini belirtmiştir. Bkz. 13.11.2003 tarih, 03-73/883-382 sayılı karar; Küçükayhan Aşcıoğlu, s. 196.

481 İlgili rekabet etmeme yükümlülüğünün süresinin beş yıla indirilmesi halinde henüz bu süre dolmamış ise, kalan süre kadar rekabet etmeme yükümlülüğü devam edecektir. Süre dolmuş ise rekabet etmeme yükümlülüğü geçersiz olacak ve alıcı bu yükümlülükten kurtulacaktır. Commission, Guidelines on Vertical Restraints, s. 23, para. 66;RK, Dikey Kılavuz, s. 14, para. 40. Kurul, Doluca-Kavaklıdere kararında rekabet etmeme yükümlülüğünün süresini değerlendirirken bu hususları ayrıca vurgulamıştır. Bkz. 11.01.2007 tarih, 07-02/28-8 sayılı karar; Küçükayhan Aşcıoğlu, s. 194.

482 Bu istisna açısından belirleyici olan nokta sağlayıcının ilgili tesisi alıcı dışındaki üçüncü kişler tarafından kendisine sağlanan ayni veya şahsi hakka (intifa, üst veya kira gibi) istinaden elinde bulunduruyor olmasıdır. Beş yıl süreli rekabet etmeme yükümlülüğünden kaçınmak adına sağlayıcıya tanınan sahte mülkiyet hakları bu istisnadan yararlanamamaktadır. Bkz. Commission, Guidelines on Vertical Restraints, s. 24, para. 67;RK, Dikey Kılavuz, s. 16, para. 44. Adalet Divanı, bina ve arazi deyimiyle yalnız bina veya arazinin belirli bir bölümünün kastedildiğini; istisnadan yararlanabilmek için tesisin tamamının kullanılması gerekmediğini belirtmiştir. Bkz. La Retoucherie de Manuela v. La Retoucherie de Burgos, Case C-117/12, 07.02.2013; Whish/Bailey, s. 710.

konusu yer ile sınırlanması gereken ilgili yükümlülüğün bu şartlar altında en azından beş yıl süreyle tüm tesisleri kapsayacak şekilde de uygulanabileceğini düşündürmesi nedeniyle hatalıdır⁴⁸³.

Anlaşma sırasında beş yıllık süre ile sınırlanan rekabet etmeme yükümlülüğünün anlaşmanın sona ermesini takip eden dönem için getirilmesi kural olarak yasaktır.

330/2010 sayılı Komisyon Tüzüğü ve 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliği ile belirlenen kurallardan bir diğeri olan bu yasağın iki istisnası bulunmaktadır. Sağlayıcı tarafından alıcıya devredilen know-how’ı⁴⁸⁴ korumak için zorunlu olması halinde sağlayıcının sadece anlaşmanın sona ermesini takip eden bir yıl için öngördüğü, anlaşma konusu ürünlerin rakipleri ve alıcının anlaşma süresince faaliyet gösterdiği yer ile sınırlanan rekabet etmeme yükümlülüğü yasağın ilk istisnasını oluşturmaktadır.

İkinci istisna ise kamuya mal olmamış know-how’ın kullanılması ve açıklanması konusunda alıcıya getirilen süresiz rekabet etmeme yükümlülüğüdür. Dolayısıyla sağlayıcının kendi know-how’ını alıcıya devrettiği dikey anlaşmalarda anlaşmadan sonraki bir yıllık dönem için rekabet etmeme yükümlülüğü getirilebilirken bu know-how’ın gizliliğini koruması halinde süre şartı aranmamaktadır⁴⁸⁵.

Rekabet etmeme yükümlülüğünü hukuka aykırı hale getiren son uygulama biçimi ise seçici dağıtım sistemlerine özgüdür. Seçici dağıtım sistemi dahilinde

483 Aslan, bu ifade nedeniyle ilgili yükümlülüğün bilhassa akaryakıt sektöründe ülke genelini kapsayacak şekilde uygulandığını belirtmektedir. Oysa örneğin İstanbul’da faaliyet gösteren bir teşebbüsün İzmir’de rakip bir firmanın petrol ürünlerinin dağıtımını yapması rekabet yasağı çerçevesinde engellenemeyecektir. Bkz. Aslan, İ. Yılmaz, Dikey Anlaşmalar, s. 153. Küçükayhan Aşcıoğlu ise Aslan’ın bu düzenlemeyi aksi bir durumun AB uygulamasında geçerli kabul edilebileceği yönünde bir yanlış anlaşılmaya sebep olabileceği düşüncesine dayanarak eleştirdiğini aktarmaktadır. Bkz. Küçükayhan Aşcıoğlu, s. 198. Karşı yönde bkz. Topçuoğlu, Dağıtım, s. 117.

484 330/2010 sayılı Komisyon Tüzüğünün 1. maddesinin (g) bendinde ve 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliğinin 3. maddesinin (f) bendinde know-how, “tecrübe ve denemeler sonucu elde edilen uygulamaya yönelik gizli, esaslı ve belirlenmiş bilgi paketi” şeklinde tanımlanmaktadır. Tanımdaki gizli, esaslı ve belirlenmiş kavramlarıyla ne kastedildiği de madde kapsamında açıklanmaktadır.

Buna göre “1) “Gizli” kavramı, know-how’ın bir bütün halinde veya parçaları tam olarak biraraya getirildiğinde ve birleştirildiğinde dahi herkes tarafından bilinmemesini ya da kolaylıkla erişilebilir olmamasını; 2) "Esaslı" kavramı, know-how’ın, anlaşma konusu malların veya hizmetlerin kullanılması, satımı veya yeniden satımı bakımından alıcı için vazgeçilmez bilgiler içermesini; 3)

"Belirlenmiş" kavramı, know-how'ın, gizli ve esaslı olma şartlarını taşıdığını doğrulayabilmek için, yeterince geniş kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde tanımlanmış olmasını” ifade etmektedir.

485 Commission, Guidelines on Vertical Restraints, s. 24, para. 67;RK, Dikey Kılavuz, s. 16, para. 44.

sağlayıcı öngördüğü doğrudan veya dolaylı yükümlülüklerle belirli rakip markaların sistem üyesi alıcılar tarafından satılmasını yasaklayamamaktadır. Diğer bir ifadeyle bu sistemde rakip markaların satışını yasaklamak isteyen sağlayıcı, bu kararını ya rakiplerinin tümü hakkında uygulamak ya da bu kararından vazgeçmek zorundadır⁴⁸⁶. Zira sağlayıcının belirli rakip markalara karşı sergilediği ayrımcı davranışlar, satış yasağı şeklinde kendini gösteren rekabet etmeme yükümlülüğünü hukuka aykırı hale getirmektedir.