el-Hamdü’t-Tûlâ Sûresi: Fâtır sûresi, “hamd” ifadesi ile baĢlayan diğer sûrelerden

ayırmak üzere el-Hamdü‟t-Tûlâ Sûresi olarak da adlandırılmıĢtır.1187

Bu ifadenin, sûrenin mutlak sıfatı olduğu da söylenmiĢtir.1188

Ġsimlendirilme Sebebi ve Verdiği Mesajlar: Sûre, Allah Teâlâ‟nın yaratıcılığını ve

kâinatın yaratıcısı olduğunu bildiren ve ilk âyette geçen “fâtır” kelimesinden dolayı bu isimle adlandırılmıĢtır.1189

Fâtır kelimesi, bir tanesi bu sûrede olmak üzere Kur‟ân‟da

1177 Henâî, Esmâü’s-süveri’l-Kur’âniyye, s. 190.

1178 Muhaysin, Fî rihâbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, s. 101.

1179 Buhârî, “Tefsîr”, 35; Tirmizî, “Tefsîru‟l-Kur‟ân”, 36; Hâkim, el-Müstedrek, “Tefsîr”, 35.

1180

Zeccâc, Me‘âni’l-Kur’ân, IV, 261; ZemahĢerî, el-Keşşâf, V, 136; Nesefî, Medârikü’t-tenzîl, III, 332; Fîrûzâbâdî, Besâiru zevi’t-temyîz, I, 386; Bikâî, Nazmü’d-dürer, XVI, 1; Âlûsî, Rûhu’l-me‘ânî, XXII, 161; Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’ân, IV, 483; AteĢ, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, VII, 289.

1181 Sehâvî, Cemâlü’l-kurrâ’, I, 37; Suyûtî, el-İtkân, I, 174;

1182

Muhaysin, a.g.e., s. 101.

1183 Bilmen, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlisi ve Tefsiri, VI, 2881; Karaman, Kur’ân Yolu, IV, 445.

1184 Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXII, 247.

1185 Henâî, a.g.e., s. 190.

1186

Devserî, Esmâü süveri’l-Kur’ân ve fedâilühâ, s. 326; Abdülkâdir, Me‘âlimü süveri’l-Kur’âni’l-Kerîm, II, 93.

1187 Bombâ, Esmâü’l-Kur’âni’l-Kerîm, s. 57-58.

1188 Bombâ, a.g.e., s. 67.

1189

181 toplam altı kez geçmektedir.1190

Suyûtî‟ye göre fâtır kelimesi, Kur‟ân‟da tüm geçtiği yerlerde “yaratıcı” demek olan “hâlık” anlamında kullanılmaktadır.1191

Fâtır, önceden belirlenmiĢ bir örnek ve bir baĢka varlıktan yaratması söz konusu olmaksızın kayıtsız ve Ģartsız olarak bütün varlıkları yaratan, baĢlatan, meydana getiren ve îcad eden demektir.1192

Buna göre fâtır, gökleri ve yeri, yani bütün bir kâinatı yokluktan varlığa bir çekirdeğin içinden filiz çıkarır gibi çıkaran yüce zât mânasına gelmektedir.1193

Ġbn ÂĢûr‟a göre sûrenin Fâtır olarak adlandırılmasının sebebi, bu vasfın diğer hiçbir sûrenin baĢında değil, sadece bu sûrenin giriĢinde zikredilmesidir.1194

Buna göre sûre, yoktan yaratma ve büyük kâinatı var etmeye delâlet eden, yaratıcının azametini ve eĢsiz kudretini bildiren bu ilâhî vasıfla baĢladığı için “Fâtır Sûresi” diye isimlendirilmektedir.¹¹⁹⁵

Sûre, “hamd” lafzının zikrinden hemen sonra gelen ilk isim olan “Fâtır” adıyla isimlendirilmiĢtir. Böyle bu durum da sûrenin Fâtır olarak anılmasında yeterli bir sebeptir.¹¹⁹⁶

Fâtır isminin verdiği mesajlardan birisi de Ģudur: Bilindiği gibi Araplar, meleklere taparlardı. Âyette gökleri, yeri ve melekleri Allah‟ın yarattığı ifade edilerek meleklere değil, onları yaratan Hz. Allah‟a tapmak gerektiği anlatılmıĢ olmaktadır.1197

Ayrıca âyette göklerle yerin zikredilmesi ile kastedilen, âlemin tümüdür. Bununla yüce Allah Ģuna dikkat çekmektedir: Ġlkin yaratmaya kâdir olan, tekrar yaratmaya da kâdir olandır.1198

Zira Fâtır isminde âhirete, ikinci yaratılmaya iĢaret de vardır.¹¹⁹⁹

Ulûhiyyetin ayrılmaz unsurlarından olan tevhid özelliklerini taĢıması her Ģeyin tek yaratıcısı olduğuna iĢaret etmesi bakımından Fâtır sûresinin tevhide iĢaret ettiğini söyleyebiliriz.1200

Kur‟ân göklerin, yerin ve ikisinin arasındakilerin, yer altında

1190 Bk. Abdülbâkî, el-Mu‘cemü’l-müfehres, s. 523.

1191 Suyûtî, el-İtkân, I, 457.

1192

Kurtubî, el-Câmi‘, XI, 463.

1193 Ġslamoğlu, Kur’an Sûrelerinin Kimliği, s. 284.

1194 Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXII, 247.

1195 Zuhaylî, et-Tefsîru’l-münîr, XXII, 218.

1196

Sa„îdî, en-Nazmü’l-fennî fi’l-Kur’ân, s. 253.

1197 AteĢ, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, VII, 290.

1198 Kurtubî, a.g.e., XVII, 340-341.

1199 Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, VI, 3972.

1200

182

olanların, kısaca var olan bir zerrenin bile Hz. Allah‟ın yaratmasının dıĢında kalmadığını defalarca belirtir. Cenâb-ı Allah, ulûhiyyette hak sahibi oluĢunu en baĢta “yaratıcı” olmasına bağlar. Batıl tanrıların, hiçbir değer ifade etmemelerinin en önemli sebebi, göklerden ve yerden hiçbir Ģeye sahip olamayıĢlarıdır.1201

Mekke döneminin ilk yıllarında inen sûrenin bu ilk âyetlerinde, tek tanrı inancını zedeleyen telakkilerin yıkılması ve bu konudaki muhakeme ârızalarının onarılması hedeflenmektedir.¹²⁰² Bu bakımdan sûrenin ismiyle içeriği arasında bir uygunluk olduğu, isimle müsemmâ arasında iliĢkinin varlığı görülmektedir.1203

3.2.1.2.3. Rahmân Sûresi

Kur‟ân‟da 3 sayfalık bir alanı kapsayan, mushaftaki sıralamada 55. sûre olan Rahmân sûresi, Mekke‟de inmiĢtir.1204

Sûre, 78 âyettir. Bir rivayete göre, “O müşriklere “Rahman’a secde edin!”1205

âyeti indiği zaman, onlar “Rahman da ne imiş!”¹²⁰⁶ demiĢlerdi. Bunun üzerine sûrenin âyetleri nâzil olmuĢtur.¹²⁰⁷

Ġsmi: Sûrenin meĢhur olan ve mushafta yazılı bulunan ismi, Rahmân‟dır. Sûre

mushaflarda, hadis kitaplarında,1208

tefsirlerde¹²⁰⁹ ve Kur‟ân üstüne yazılmıĢ çeĢitli eserlerde¹²¹⁰ “Rahmân Sûresi” olarak kaydedilmiĢtir.

Rahmân, ism-i fâile katılan mübalağa kiplerinden fa„lân vezninde, “rahme”den türemiĢ bir sıfattır.1211

Genel olarak kabul edildiğine göre Rahmân, rahmetin daha ileri bir

1201 Yıldırım, Kur’ân’da Ulûhiyyet, s. 195.

1202

Karaman, Kur’ân Yolu, IV, 447.

1203 Câbirî, Mekâsıdü esmâi süveri’l-Kur’âni’l-Kerîm, s. 148.

1204 Kurtubî, el-Câmi‘, XX, 111; Nesefî, Medârikü’t-tenzîl, IV, 207; Fîrûzâbâdî, Besâiru zevi’t-temyîz, I, 447; Suyûtî, el-İtkân, I, 37.

1205

Furkân 25/60.

1206 Furkân 25/60.

1207 Ġbn Atıyye, el-Muharrerü’l-vecîz, V, 223; Kurtubî, a.g.e., XX, 112; Ebû Hayyân, el-Bahrü’l-muhît, VIII, 186.

1208

Buhârî, “Tefsîr”, 55; Tirmizî, “Tefsîru‟l-Kur‟ân”, 55; Hâkim, el-Müstedrek, “Tefsîr”, 55.

1209 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XXII, 168; Zeccâc, Me‘âni’l-Kur’ân, V, 95; Mâverdî, en-Nüket ve’l-uyûn, V, 422; ZemahĢerî, el-Keşşâf, VI, 5; Ġbn Atıyye, a.g.e., V, 223; Kurtubî, a.g.e., XX, 111; Bikâî,

Nazmü’d-dürer, XIX, 139; Âlûsî, Rûhu’l-me‘ânî, XXVII, 96; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXVII,

227.

1210 Ġbnü‟l-Cevzî, Fünûnü’l-efnân, s. 310; Sehâvî, Cemâlü’l-kurrâ’, I, 37; Muhaysin, Fî

rihâbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, s. 105.

1211 Âlûsî, a.g.e., I. 59; Yıldırım, Suat, “er-Rahmân Vasfının Kur‟ân-ı Kerîm‟de KullanılıĢı”, Atatürk

183

derecesini ifade eder.¹²¹² Bazılarına göre fa„lân vezni, fiilin fazlalığına ve sürekli bir Ģekilde meydana gelmesine delâlet eder.1213

Ġsminin Kaynağı: Rivayetler,1214

daha Resûlullah (s.a.s.) hayattayken “Rahmân Sûresi” olarak isimlendirildiğini göstermektedir.1215

Diğer Ġsimleri: Ġslâmî çeĢitli kaynaklarda Rahmân sûresinin birden fazla adının olduğu

görülmektedir:

Tevkîfî Ġsimleri: Sûrenin tevkîfî tek ismi, Rahmân sûresidir.1216

Ġctihâdî Ġsimleri: Sûrenin tevkîfî isminin dıĢında ictihâdî bazı isimleri bulunmaktadır. 1. Arûsu’l-Kur’ân: Rahmân sûresine “Kur‟ân‟ın gelini”1217

anlamında “Arûsu‟l-Kur‟ân” da denilir.1218

Süs, elbise, mücevher ve tüllerden bahsetmesi; öte yandan nimet, güzellik ve sevinçlerin de “Arûs”da toplanması sebebiyle sûre bu adla anılmaktadır.1219

Bazı ilim adamları bu ismi sûrenin tevkîfî isimlerinden kabul ederken1220

bazılarına göre “Arûsu‟l-Kur‟ân” sûrenin ismi değil, lakabıdır.1221

Ġbn ÂĢûr‟a göre de sûreye “Arûsu‟l-Kur‟ân” denilmesi, sûreyi övmek maksadıyla söylenmiĢ olmadığı gibi sûreyi isimlendirmek için ifade edilmiĢ de değildir.1222