Do¤u Bloku’nun y›k›lmas› ve iki kutuplu yap›n›n, dolay›s›yla bölgesel ve global anlamda elli y›la damgas›n› vuran Amerikan-Sovyet çat›flmas›n›n tarihe kar›flmas›y-la noktakar›flmas›y-lanan bu yeni süreç ilk meyvesini ABD önderli¤inde Irak’a düzenlenen operasyonla vermiflti. Di¤er taraftan, Irak’›n Kuveyt’i iflgali ve sonras›nda Irak’a karfl› güç kullan›lmas› sürecinde Filistinliler ve FKÖ, Irak’› desteklemifl fakat bunun karfl›l›¤›nda yaklafl›k 400.000 dolay›ndaki Filistinlinin Kuveyt’ten kovulmas›yla kal-mam›fl FKÖ ve Arafat Arap dünyas› taraf›ndan o güne kadar sa¤lanan siyasi ve ma-li deste¤i kaybetmiflti. Bu durum FKÖ’nün içerde zor durumda oldu¤u ve fazla pa-zarl›k gücünün olmad›¤› anlam›na geliyordu. ‹srail’deki iktidar de¤iflikli¤i ile Izak Rabin-fiimon Perez ikilisinin iflbafl›na gelmesi ve FKÖ ile do¤rudan müzakerelere s›cak bakmalar› da Oslo’ya giden süreçte önemli geliflmelerdi. Tüm bunlara ilave olarak Kuveyt’i iflgal eden Irak’a karfl› BM öncülü¤ünce uluslararas› güç kullan›l-mas›, bu defa gözlerin Filistin’deki iflgali sürdüren ve BM kararlar›n› hiçe sayan ‹s-rail’e çevrilmesine yol açm›flt›. Di¤er bir ifadeyle bu son geliflme ‹srail üzerinde bir uluslararas› kamuoyu bask›s› oluflturmufltu. Yukar›da özetlenmeye çal›fl›lan içsel ve d›flsal dinamiklerin bar›fl› zorlamas› veya en az›ndan kolaylaflt›rmas› üzerine Washington’da süren görüflmelerden ayr› olarak yürütülen ve Norveç D›fliflleri Ba-kan›’n›n ara buluculuk yapt›¤› görüflmeler, Oslo bar›fl sürecini bafllatm›flt›.
1993 Eylül’ünde bafllayan ve ilk etapta ‹srail ve FKÖ’nün karfl›l›kl› birbirlerini tan›malar›-n›, FKÖ’nün fliddet kullan›m›ndan vazgeçmesini ve Gazze ve Eriha’da geçici bir özerk yö-netim oluflturulmas›n› öngören anlaflman›n ikinci aflamas› 1994 May›s’›nda imzalanm›flt›r.
Anlaflma, aflamal› bir flekilde Bat› fieria’da bir Özerk Filistin yönetimi oluflturulmas›n› ve befl y›l içinde ise ba¤›ms›z Filistin devletinin kurulmas›n› öngörmekteydi.
Oslo Süreci neyi amaçlamaktayd›?
Bundan sonraki en önemli ad›m 25 Eylül’de FKÖ Yönetim Kurulu ve 27 Ey-lül’de de ‹srail kabinesi taraf›ndan onaylanan ve tarihe “Oslo II” ya da “Geçici An-laflma” (Interim Agreement) olarak geçen anlaflman›n 28 Eylül 1995’te Washing-ton’da Arafat ve Rabin’in yan› s›ra Clinton, Mübarek ve Kral Hüseyin taraf›ndan da imzalanmas› olmufltur. Anlaflman›n gere¤i olarak ‹srail, Bat› fieria’n›n Karbata, Ka-batiya, ve Yatta kasabalar›ndan da çekilmekteydi. Bundan sonra taraflar aras›nda yap›lan görüflmeler sonucunda ‹srail 1995 Kas›m’›nda Cenin’den arkas›ndan ayn›
y›l›n Aral›k ay›nda ise Nablus, Tulkarim, Beytullahim (Bethlehem) ve Ramallah’tan çekilmifltir.
‹srail’in El-Halil’den (Hebron) çekilmesini öngören anlaflma ise 1996 May›s’›n-daki seçimlerde iflbafl›na gelen ve sertlik yanl›s› olarak bilinen Likud lideri Netan-yahu döneminde ABD Filistin Özel Temsilcisi Dennis Ross’un da giriflimiyle 17 Ocak 1997’de imzalanm›flt›r.
1998 May›s’›ndan itibaren ABD D›fliflleri Bakan› Madeline Albright ve Orta
Do-¤u Özel Temsilcisi Dennis Ross’un çabalar› ile belli bir noktaya getirilen bar›fl ça-balar›, Netanyahu ve Arafat’›n 15 Ekim’de ABD’nin Maryland eyaletindeki Wye plantasyonunda bafllatt›klar› ve bir hafta süren görüflmelerin sonunda 23 Ekim 1998’de Wye Memorandumu ad›yla an›lan anlaflmay› imzalamas›yla sonuçlanm›fl-t›. Netanyahu, görüflmelere David Levy’nin 1998 Oca¤›nda istifas›yla boflalan D›flifl-leri Bakanl›¤›na yeni atanm›fl olan Ariel fiaron’la birlikte kat›lm›flt›.
145
5. Ünite - Orta Do¤u’da Bar›fl Süreci
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Wye Memorandumu’na kadar Filistin yönetimi Bat› fieria’n›n (Filistin toprakla-r›n›n %20’sidir) %3’lük k›sm›nda tam denetime, % 24’lük bölümünde ise s›n›rl› de-netime sahip olmufltu. Di¤er %73’lük bölümde ise ‹srail’in hem sivil hem de aske-rî yönetimi devam etmekteydi. Çekilmeyle beraber Filistin Yönetimi Bat› fieria’n›n
%18.2’lik bölümünde tam denetime sahip olacak; di¤er %21.8’lik k›sm›nda ise Fi-listin yönetiminin sivil denetimi, ‹srail’in ise askerî denetimi söz konusu olacakt›.
Bununla beraber Bat› fieria’n›n %60’l›k bölümünde ‹srail’in sivil ve askerî anlamda tam denetimi devam edecekti.
Nitekim 11 Kas›m 1998’e kadar anlaflmay› yürürlü¤e koymayan Netanyahu hü-kûmeti Kas›m sonuna gelindi¤inde sadece Bat› fieria’n›n %2’lik bir bölümünden çekilmiflti. ‹srail çekilme ifllemini geciktirirken ayn› zamanda hem Filistin yöneti-minde kalan bölgelerdeki Yahudi yerleflim birimlerinin ‹srail’in di¤er bölgelerine ulafl›m›n› sa¤layacak ve bir anlamda Filistin yönetimini by-pass etmeyi amaçlayan (Filistin köylülerinin topraklar› olan alanlarda) yollar infla etmifl hem de yeni yer-leflim birimleri inflas›n› sürdürmüfltü.
17 May›s 1999 seçimlerinde baflbakanl›k için yap›lan seçimlerde %43.9 oy alan rakibi Netanyahu karfl›s›nda %56.1 oy alarak önemli bir baflar› elde eden ‹flçi Par-tisi lideri Ehud Barak’›n bar›fl süreci konusundaki yaklafl›m› olumluydu ve bu du-rum, ‹srail ve Filistin yönetiminin 4 Eylül 1999’da M›s›r’›n K›z›l Deniz k›y›s›ndaki bir sayfiye kenti olan fiarm el-fieyh’te tarihe fiarm el-fieyh Memorandumu olarak bilinen anlaflmay› imzalamalar›yla sonuçland›. Anlaflma, Oslo sürecini kald›¤› yer-den devam ettirmeyi ve bir anlamda uygulanamayan Wye Anlaflmas›’na ifllerlik ka-zand›rmay› amaçlamaktayd› ve bu nedenle II. Wye Anlaflmas› olarak da nitelen-mektedir. Taraflar nihai statü görüflmelerine (ba¤›ms›z Filistin devletinin kurul-mas› görüflmeleri) bafllayabilmek için önceki anlaflmalarda öngörülen hedeflerin gerçeklefltirilmesi gere¤i üzerinde odaklanm›fllard›.
Dolay›s›yla sözü edilen anlaflmayla bir takvim çerçevesinde çekilmenin kald›¤›
yerden devam etmesi sa¤lanmaya çal›fl›lmaktayd›. Nitekim Oslo süreci sonunda Filistin’in tam kontrolüne terk edilen bölge %18’de kalm›fl, ortak deneti-min söz konusu oldu¤u bölge ise %22 olmufltu. 1967’de iflgal edilen ve Filis-tin topraklar›n›n ancak %20’sini oluflturan (%80’i daha önce iflgal edilmifl-ti) Bat› fieria’n›n % 60’› hâlâ ‹srail’in tam denetiminde bulunmaktayd›.
11-24 Temmuz 2000 tarihleri aras›nda ‹srail ve Filistin heyetleri Camp David’de bir araya gelerek Oslo sürecinin öngördü¤ü nihai statü konular›nda bir anlaflma sa¤lamaya çal›flt›lar. Dönemin ABD Baflkan› Bill Clinton’›n daveti ve ‹srail Baflba-kan› Ehud Barak ile Filistin lideri Yaser Arafat’›n ve her iki taraftan teknik dan›fl-manlar›n kat›l›m›yla gerçeklefltirilen II. Camp David zirvesi ABD’nin Maryland eya-letinde, Camp David adl› küçük bir kasabada yap›lm›flt›. Taraflar 1999 Eylül’ünde fiarm el-fieyh’te yine bar›fl görüflmeleri için bir araya gelmifl ve 1998 tarihli Wye Memorandumu’nun gelifltirilmifl versiyonunu kabul eden bir anlaflma imzalam›fllar-d›. Yukar›da ele al›nan bu anlaflmada bar›fl sürecinin son tarihi olarak 13 Eylül 2000 olarak gösteriliyordu. 2000 y›l›n›n Eylül’ünde imzalanmas› plânlanan nihai bar›fl anlaflmas› öncesinde Clinton, taraflar› Camp David’te son bir kez nihai bar›fl müzakerelerine haz›rl›k için bir araya getirmiflti. Ancak görüflmeler sonunda taraf-lar›n birbirinden ne kadar uzak olduklar› bir kere daha anlafl›lm›flt›.
Nihai Statü Konular›:
Kudüs’ün statüsü, s›n›r sorunu, Yahudi yerleflimleri ve mülteciler sorunudur.
28 Eylül 2000, Filistin sorununun tarihi dönüm noktalar›ndan biri olmufltur.
Camp David’deki baflar›s›zl›¤›n neden oldu¤u olumsuz ortamda, Benjamin Netan-yahu’nun ard›ndan dönemin ana muhalefet partisi Likud’un Genel Baflkan› Ariel fiaron, yaklafl›k 1.000 askerle birlikte provokasyon niteli¤indeki Harem-i fierif (el-Aksâ Camii) ziyaretiFilistinlilerin protesto gösterilerine yol açm›fl ve k›sa sü-re içinde El-Aksâ ‹ntifadas› olarak da bilinen ‹kinci ‹ntifaday› bafllatm›flt›r.
Bu süreçte bir tarafta ‹srail’in artan fliddet ve sindirme giriflimi di¤er tarafta ‹slâ-mi Cihad, El-Aksâ fiehitleri Tugay›, Filistin Halk Kurtulufl Cephesi (FHKC) ve HA-MAS’›n üstlendi¤i intihar sald›r›lar› devreye girmifltir.
2002 y›l›na kadar geçen sürede %25’i 18 yafl›n alt›nda olmak üzere 900’den faz-la Filistinli ‹srail sald›r›faz-lar› sonunda yaffaz-lam›n› yitirmifltir. ‹sraillilere karfl› giriflilen 36 intihar sald›r›s›nda ise 91 kifli ölmüfltür.
‹kinci ‹ntifadan›n bafllamas›na yol açan geliflme hakk›nda bilgi veriniz?
II. Camp David’de taraflar›n herhangi bir ortak noktada buluflamamalar› ve 28 Eylül 2000’de bafllayan fliddet, bar›fla iliflkin umutlar› iyice tüketmiflken taraflar son bir deneme daha gerçeklefltirdiler ve bu defa 21 Ocak 2001’de M›s›r’›n K›z›l De-niz k›y›s›nda bir sahil kasabas› olan Taba’da bir araya geldiler. Hem ‹srail’de se-çimler yaklaflm›fl hem de Clinton’›n iktidar›n›n son günleriydi. Bir anlaflmaya var›l-sa bile bunun ‹srail’de referanduma sunulmas› için uygun ortam bulunmuyordu.
Bu aç›dan bak›ld›¤›nda zamanlaman›n çok da uygun oldu¤u pek söylenemezdi.
Taraflar bir kez daha denemifl olsalar da özellikle Camp David’de t›kand›klar› nok-talar› yine aflamam›fllard›r.
‹srail’de 6 fiubat 2001’de yap›lan seçimlerin sonucunda Likud lideri Ariel fia-ron’un baflbakan olmas› iki taraf aras›nda öyle ya da böyle sürdürülen müzakere sürecinin bir anlamda çöpe at›lmas›ndan baflka bir fley de¤ildi.
147
5. Ünite - Orta Do¤u’da Bar›fl Süreci
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
8
fiekil 5.5 Mescid-i Aksa (Kubbetus Sahra) Kaynak: Yazar›n Kendi Arflivi
fiaron hükûmetiyle beraber her geçen gün gerilim daha da artm›fl ve bar›fla ilifl-kin umutlar giderek tükenmifl; umutlu beklentilerin yerini umutsuzluk alm›flt›r. fia-ron hükûmeti, iktidara gelifliyle beraber Filistin kentlerindeki askerî kuflatmay› so-na erdirece¤ini aç›klad›ysa da bu hiçbir zaman gerçekleflmemifl, zaman içinde da-ha da sertleflmifl ve giderek tam anlam›yla bir askerî iflgale dönüflmüfltür. Ramallah baflta olmak üzere Tulkarim, Kalkilya, Beytüllahim, El-Halil ve di¤er kentlerdeki kuflatma ve iflgal gün geçtikçe kal›c› hâle dönüflmüfltür. ‹srail hükûmeti bar›fl süre-cinin bafllamas›n› fliddetin sona ermesine ba¤larken Filistin kentlerine füze ya¤d›r-m›fl ve her gün alabildi¤ine bombalaya¤d›r-m›flt›r.
11 Eylül sonras›nda Filistin halk›na karfl› uygulad›¤› fliddeti t›rmand›rma politi-kas›n›n Amerikan hükûmetinin Afganistan’a karfl› açt›¤› terör savafl›yla iliflkilendi-ren fiaron hükûmetinin yaklafl›m› gerçekten kabul edilemez nitelikte olmufltur. fia-ron, ortaya ç›kan yeni uluslararas› konjonktürü Filistinlileri sindirmek için kullan-mak istemekteydi. ‹srail Filistin kentlerini tanklarla ve uçaklarla bombalakullan-makta ve Filistin köyleri tahrip edilmekte; bu sald›r›larda her geçen gün çok say›da masum insan ve çocuk ölmekte ya da sakat kalmaktayd›. ‹srail, bu sald›r›lar›nda F-16 sa-vafl uçaklar›, sald›r› helikopterleri ve roketler kullanmaktayd›.
Nitekim 2002 fiubat’›ndan itibaren sald›r›lar›n› Arafat üzerinde yo¤unlaflt›ran fia-ron hükûmeti, Arafat’›n Ramallah’taki karargâh›n› kuflatarak d›fl dünyayla ba¤lant›-s›n› kesmifltir. Ayn› flekilde Gazze’deki Filistin yönetimine abluka uygulayan ‹srail, Nablus ve Cenin’deki mülteci kamplar›na olan sald›r›lar›n› da yo¤unlaflt›rm›flt›r.
Özellikle Ramallah ve Gazze’ye düzenlenen 20 fiubat’taki sald›r›larda 16 Filistinli öldürülmüfl; 27 fiubat- 1 Mart tarihleri aras›nda Nablus ve Cenin’deki Balat ve Ce-nin mülteci kamplar›na düzenlenen sald›r›larda ise 12 Filistinli ölürken 20’den faz-la insan da yarafaz-lanm›flt›. 7 - 8 Mart’ta Tulkarim mülteci kamp›na giren ‹srail, ayn›
gün Gazze’deki Cebeleye mülteci kamp›na düzenledi¤i sald›r›da 40 Filistinliyi öl-dürmüfltür.
fiekil 5.6 Ramallah-Filistin Kaynak: Yazar›n Kendi Arflivi
149
5. Ünite - Orta Do¤u’da Bar›fl Süreci
Bu arada BM Güvenlik Konseyi 12 Mart 2002’de toplanarak 1397 say›l› karar›
alm›flt›. Kararda: Güvenlik Konseyinin 242 ve 338 say›l› kararlar› an›msat›larak ‹s-rail ve Filistin’in yan yana iki devlet olarak güvenli ve tan›nm›fl s›n›rlar içinde ya-flayaca¤› bir çözüm üzerinde ›srar edilmekteydi.
M›s›r Cumhurbaflkan› Hüsnü Mübarek ve Ürdün Kral› II. Abdullah gibi sorunun birinci derecede taraf› olan liderlerden yoksun olarak 26-28 Mart 2002’de Beyrut’ta yap›lan 22 ülkenin kat›ld›¤› Arap Birli¤inin dördüncü zirvesine ‹srail’in tekrar Bat›
fieria’ya dönmesine izin vermeyebilece¤i korkusuyla Arafat da kat›lmam›flt›. Zirve-de büyük ölçüZirve-de Suudi Prensi Abdullah’›n fiubat ortas›ndan itibaren tart›fl›lan öne-rileri ele al›nm›flt›r. Prens Abdullah bin Abdül Aziz’in plan› asl›nda ABD, Rusya, AB ve Arap ülkeleri taraf›ndan olumlu bulunmufltu. 28 Mart’taki sonuç bildirisi esas olarak Prens Abdullah taraf›ndan ileri sürülen teklif do¤rultusunda haz›rlanm›flt›r.
Sonuçta Suudi Arabistan Veliaht Prensi Abdullah taraf›ndan sunulan, özü itibariyle
‹srail’in 1967’deki s›n›rlara çekilmesinin yan› s›ra Filistinli mültecilerin dönüflü so-rununun çözülmesi karfl›l›¤›nda, ‹srail ile iliflkilerin normalleflmesini öngören tekli-fi Beyrut’ta bir araya gelen Arap temsilciler taraf›ndan kabul edilerek Beyrut zirve-sinin ortak karar› hâline dönüfltürülmüfl ve bundan sonraki süreçte Arap Plan› ola-rak an›lm›flt›r. Söz konusu plan ilk kez ‹srail’e, bütün Arap ülkeleriyle ve bütün komflular›yla ayn› anda bir bar›fl anlaflmas› imzalayarak güvenlikli s›n›rlar içinde varl›¤›n›n tan›nmas›n› öngörmekteydi.
29 Mart 2002’de toplanarak Arafat’› düflman ilan eden fiaron hükûmeti taraf›n-dan “Savunma Kalkan› Operasyonu” ad›yla bafllat›lan sald›r›n›n hedefinde bu defa Arafat’›n Ramallah’taki karargâh› bulunuyordu. ‹srail, yaklafl›k alt› ay sürecek bir kuflatma ile haberleflme, ›s›nma ve bar›nma gibi en temel gereksinimlerinden de mahrum b›rakarak Filistin liderini teslime zorlamaktayd›.
Söz konusu ‹srail sald›r›lar›na sert tepki gösteren Baflbakan Ecevit ‹srail’i soyk›r›m yapmakla suçluyordu. Ecevit 5 Nisan 2002’de partisinin grup toplant›-s›nda ‹srail’i elefltirdi¤i konuflmatoplant›-s›nda “Filistin halk›na karfl› dünyan›n gözleri önünde soyk›r›m uygulanmakta. ‹srail yönetimi BM Güvenlik Konseyi kararlar›-na da meydan okumakta” ifadesini kullanmaktayd›.
Bu arada BM Güvenlik Konseyi 30 Mart, 4 Nisan ve 19 Nisan’da arka arkaya al-d›¤› kararlarla (1402, 1403 ve 1405) hem daha önce alm›fl oldu¤u kararlar› teyit et-mifl hem de konuya iliflkin tepkisini gösteret-mifltir.
2002 Mart ve Nisan’› gerçekten çat›flmalar›n bütün Filistin topraklar›nda yo¤un-laflt›¤› aylar olmufltur. BM’nin Orta Do¤u Özel Temsilcisi Terje Roed-Larsen, Nisan ay› ortas›nda ‹srail iflgaline maruz kalan Bat› fieria’daki Cenin mülteci kamp›ndaki incelemeleri sonunda yapt›¤› aç›klamada yaflananlar›n “ak›llara durgunluk verdi¤i-ni” ifade etmekteydi.
2002 Haziran’›na damgas›n› vuran geliflme Bush’un 24 Haziran 2002’deki uzun konuflmas›n›n Filistin sorununa iliflkin k›sm›yd›. Bush’un bar›fl plan› diye ortaya koydu¤u düflünce bafltan sona ‹srail’in tezinden baflka bir fley de¤ildi. Bush, ‹srail iflgalinin sona ermesi ve bir Filistin devletinin gereklili¤ine olan düflüncesini aç›klar-ken, Filistin’de mutlaka reform yap›lmas›n› ve bu ba¤lamda Filistinlilerin yeni bir li-derle yoluna devam etmesini bir önkoflul olarak getirmekteydi. Filistin halk›na Ara-fat’› de¤ifltirmesini telkin eden Bush, mülteciler, Kudüs, yerleflimciler ve özellikle son zamanlarda ‹srail’in gündeme getirdi¤i ve Bat› fieria’daki Filistin kentlerinin et-raf›n› çevirmek amac›yla infla etti¤i duvara iliflkin tek kelime etmemekteydi.
Nitekim 2002’nin ikinci yar›s›nda New York’ta bafllayan dörtlü giriflimin çal›fl-malar› yeni bir Orta Do¤u bar›fl plan›n›n ortaya ç›kaca¤›n›n habercisiydi. ABD, AB,
BM ve Rusya’n›n katk›lar›yla 2002 Temmuz’unda bafllayan çal›flmalar›n sonucu 2003 y›l› bafl›ndan itibaren “Yol Haritas›” ad›yla kamuoyuna aç›klanacakt›.
fiaron, 28 Ocak 2003’te yap›lan seçimleri ‹flçi Partisi aday› Amram Mitzna karfl›-s›nda bir seçim zaferine dönüfltürmüfltür. Likud, parlamentodaki sandalye say›s›n›
da ikiye katlam›flt›. Seçmen asl›nda Mitzna’y› hem inand›r›c› bulmam›fl hem de aç›klamalar›ndan tatmin olmam›flt› ( Mekelberg, 2003: 1-10 ; Brown, 2003: 77-94).
Arafat’› d›fllamaya çal›flan Bush, 14 Mart’ta yapt›¤› aç›klamada yak›nda tüm ay-r›nt›lar›yla kamuoyunun bilgisine sunulacak olan “Yol Haritas›” öncesi Filistin yö-netimini müzakerelerde yer almas› için yeni baflbakan›n› belirlemesi ve “terörü”
durdurmas› konusundaki bask›s›n› artt›rm›flt›r. Baflbakanl›k makam› dörtlülerin ha-z›rl›k toplant›lar›nda da Filistin yönetiminin gerçeklefltirmesi gereken reformlar›n ana unsurlar›ndan biri olarak belirlenmiflti. Arafat, bu do¤rultuda 19 Mart’ta yeni baflbakan aday› olarak FKÖ Yürütme Komitesi Baflkan› Mahmud Abbas’›n (Ebu Mazen) belirlendi¤ini duyurdu (Martin, 2002: 60-63). Nitekim Filistin’in ilk Baflba-kan› Mahmud Abbas’›n 29 Nisan 2003’te göreve bafllamas›yla beraber BM, AB, ABD ve Rusya’n›n haz›rlad›¤› üç aflamal› “Yol Haritas›” taraflara sunuldu.
Üç aflamadan oluflan “Yol Haritas›,” öncelikle Filistin’de kapsaml› siyasi reformlar›n gerçeklefltirilmesini ve bu çerçevede seçimlerin yap›lmas›n›, ‹srail’in iflgal etmifl
oldu-¤u topraklardan geri çekilerek yeniden 2000 Eylül’üne geri dönülmesini, her iki tara-f›n fliddete son vermesini; ikinci aflamada 242 ve 338 say›l› kararlar›n uygulanmas›n› ve geçici s›n›rlara sahip ve egemenlik unsurlar› tafl›yan bir Filistin devletinin kurulmas›-n›; bu çerçevede Filistin’de reformlar›n bitirilmesini ve Filistin’in kendi demokratik kurumlar›n› oluflturmas›n›; üçüncü aflamada ise tam ba¤›ms›z bir Filistin devletinin ku-rulmas› aflamas›n›n gerçeklefltirilmesini ve bu ba¤lamda Kudüs, yerleflimciler meselesi ve Filistinli mültecilerin geri dönüflü gibi kilit meselelerin çözümlenmesini öngörüyor-du. Bu çerçevede ikinci aflamada bafllayan Arap ülkeleri ile ‹srail aras›ndaki normallefl-menin üçüncü aflamada tamamlanmas› da öngörülüyordu. Özellikle plan›n ilk aflamas›
yani terörün ve fliddetin sona ermesi ve Filistin’de siyasi ve ekonomik reformlar›n ger-çeklefltirilmesi Bush’un önerilerini içermekteydi ki bu ayn› zamanda ‹srail’in de önko-fluluydu. Üç aflamal› plan, bir anlamda Prens Abdullah ve Baflkan Bush’un planlar›n›n sentezi olarak nitelenebilecek özelliklere sahipti.
Bu arada Mahmut Abbas, befl ay gibi k›sa bir süre sonra 2003 Eylül’ünde Ara-fat’›, ‹srail’i ve ABD’yi suçlayan bir aç›klama ile görevinden istifa etti. Bafl›ndan beri Arafat ile uyuflamayan, güvenlik birimlerinin denetimi verilmeyen ve bu ne-denle direnifl örgütleri üzerinde etkin olamad›¤›n› iddia eden Mahmut Abbas’›n istifas›n›n ard›ndan, Arafat, hükûmeti kurmas› için Meclis Baflkan› Ahmed Ku-rey’i (Ebu Alâ) görevlendirdi. Çat›flmalar›n dinmedi¤i ve Yol Haritas›n›n ortadan kalkt›¤› bir dönemde göreve getirilen Kurey’in oluflturdu¤u yeni hükûmette HA-MAS yine yer almad›.
Ariel fiaron 2 fiubat 2004’te sürpriz bir aç›klama yaparak Gazze fieridi’ndeki tüm Yahudi yerleflimlerinin boflalt›laca¤›n› aç›klad›. Her gün onlarca ev y›kan ve binler-ce Filistinliyi yerlerinden eden ‹srail’in yaklafl›k 7500 yerleflimciyi etkileyebinler-cek olan bu politikan›n nas›l gerçeklefltirilece¤i ise herkes için merak konusuydu. Bat› fieri-a ve Kudüs’te yfieri-aklfieri-afl›k 400.000 yerleflimci yfieri-aflfieri-ad›¤› düflünülürse yfieri-ap›lmfieri-ayfieri-a çfieri-al›fl›lfieri-an fley sadece dünya kamuoyunu oyalamaktan ve yeni sald›r›lar için zemin haz›rla-maktan ama as›l önemlisi ‹srail’in güvenlik gereksinimlerini karfl›lamaya yönelik olmaktan öteye bir anlam ifade etmemekteydi. Amerikan Baflkan› Bush’un da
des-S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
151
5. Ünite - Orta Do¤u’da Bar›fl Süreci
tek verdi¤i ad›na çekilme denen plan Bat› fieria’daki 4 yerleflim birimi ile Gazze’de-ki 21 yerleflim biriminden çeGazze’de-kilmeyi öngörmekteydi. Bunun bar›fl sürecine çok cid-di bir katk› yapaca¤›n› asl›nda soruna do¤rudan taraf olanlar pek beklemiyordu.
Zira fiaron, mevcut Filistin liderli¤ini tan›mamakta; onlardan ‹ntifaday› sona erdire-rek ‹srail’in iflgalini tan›malar›n› istemekteydi.
Bu arada BM Güvenlik Konseyi, Gazze fieridi’ndeki evlerin y›k›m› ve sivil Filis-tinlilerin ölümü nedeniyle 19 May›s 2004 tarihli ‹srail’i k›nayan 1544 say›l› (ABD’nin çekimser kald›¤›) karar› kabul etti. ‹srail’e uluslararas› hukuk çerçevesindeki yü-kümlülüklerine sayg› gösterme ça¤r›s› yap›lmaktayd›.
Öte yandan fiaron hükûmeti daha önce çekilmeyi 2005 Temmuz’unda gerçek-lefltirece¤ini aç›klamas›na ra¤men bunu radikal kesimin bask›lar› sonucu 2005 A¤ustosuna erteledi ve nihayet Eylül ay›nda çekilme ifllemini tamamlad›. Bu arada Filistin’de 11 Kas›m 2004’te Arafat’›n ölümü üzerine 9 Ocak 2005’te yap›lan seçim-leri kazanarak Filistin yönetiminin yeni Baflkan› olan Mahmud Abbas’›n (Ebu Ma-zen) bar›fl giriflimleri sonuç vermedi. Örne¤in, 8 fiubat 2005’te fiarm el-fieyh’te ger-çeklefltirilen fiaron-Abbas görüflmesinden ç›kan ateflkes karar› Hamas ve ‹slami Ci-had gibi gruplar›n da içinde bulundu¤u tüm Filistinli gruplar taraf›ndan kabul edil-mifl olmakla beraber çat›flmalar karfl›l›kl› ihlallerle sürdü.
‹srail hükûmeti sonuçta 2005 A¤ustos’unda bafllad›¤› çekilme ifllemini Eylül so-nunda tamamland› ve böylece Gazze’deki 21 yerleflim biriminin tamam›ndan ve Bat› fieria’daki 120 yerleflim biriminin 4’ünden çekilmifl oldu. Fakat fiilî durumda pek bir de¤ifliklik olmad›. ‹srail, Gazze’yi karadan, denizden ve havadan kontrolü-nü elinde bulundurdu¤undan, Filistinliler için Gazze bir aç›k hapishane olmaya
‹srail hükûmeti sonuçta 2005 A¤ustos’unda bafllad›¤› çekilme ifllemini Eylül so-nunda tamamland› ve böylece Gazze’deki 21 yerleflim biriminin tamam›ndan ve Bat› fieria’daki 120 yerleflim biriminin 4’ünden çekilmifl oldu. Fakat fiilî durumda pek bir de¤ifliklik olmad›. ‹srail, Gazze’yi karadan, denizden ve havadan kontrolü-nü elinde bulundurdu¤undan, Filistinliler için Gazze bir aç›k hapishane olmaya