1973 Savafl›’n›n bölgesel ve küresel politikalara etkisi, kendisini So¤uk Savafl döne-minin sonuna kadar ve hatta So¤uk Savafl sonras› dönemde de göstermifltir. Savafl sonras› geliflmelerde M›s›r’›n ‹srail’le yapt›¤› bar›fl anlaflmas› sonucunda Suriye ve Fi-listin ‹srail karfl›s›nda yaln›z kalm›flt›r. Öte yandan Savafl’›n uluslararas› alanda ve böl-ge ülkeleri üzerinde farkl› sonuçlar› da olmufltur. Örne¤in; Savafl s›ras›nda uygula-maya konan ve etkisini uzunca bir dönem gösterecek olan petrol ambargosu sonu-cunda petrol fiyatlar›nda art›fl meydana gelmifl ve bu art›fl sonusonu-cunda bölgesel silah-lanma aç›s›ndan farkl› aktörlerin ön planda oldu¤u yeni bir dönem ortaya ç›km›flt›r.
M›s›r aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, Sovyet silahlar›yla ne kadar desteklenirse desteklen-sin savafl alan›nda Amerikan silahlar›yla desteklenen ‹srail karfl›s›nda net bir üstün-lü¤e ulafl›lamayaca¤› düflüncesi ortaya ç›km›flt›. Ayr›ca Kahire yönetimi, Savafl’›n Arap ülkeleri aç›s›ndan sa¤lad›¤› psikolojik rahatlamay›, ‹srail’le sa¤lanacak bir uzlafl-mayla birlefltirmek ve böylece Arap Orta Do¤u’sunun kurtar›c›s› rolünde bölgesel li-derli¤ini perçinlemek düflüncesindeydi. Bu nedenlerle ABD ile temas›n› artt›ran M›-s›r, önce güvenli¤ini sa¤lamaya yönelik ay›rma anlaflmalar›n› gerçeklefltirmifltir. Ar-d›ndan ABD’nin arabuluculu¤unda gerçeklefltirilen görüflmeler sonucunda 1978 Ey-lül’ü ve 1979 Mart’›nda M›s›r ile ‹srail aras›nda Camp David Anlaflmalar›
imzalanm›fl-91
3. Ünite - So¤uk Savafl Döneminde Orta Do¤u
Resim 3.13 ABD taraf›ndan
‹srail’e gönderilen askeri malzemeleri tafl›yan C-5 uça¤›
(Tel Aviv – Lod üssü)
Kaynak: Parker, 2001: 158.
t›r (Ar›, 2008: 389-407).
ABD ise M›s›r’›n Sovyet-ler’den uzaklaflmas› kar-fl›l›¤›nda M›s›r’a gerekli deste¤i vermifltir. Zira ABD gerek ekonomik ge-rek askerî yard›mlar aç›-s›ndan bölgede ‹srail’in üstünlü¤ü politikas›n› gö-zetmekteyken, 1977-1981 döneminde M›s›r’a
‹srail’den daha fazla yar-d›m yapm›flt›r. ‹srail, ABD’nin söz konusu dö-nemde yapt›¤› ekonomik yard›mlar›n yüzde 37’sini al›rken; M›s›r’a yüzde 39 oran›nda dört milyar dolara yak›n bir yard›m yap›lm›flt›r (Stork-Paul, 1983: 12). M›s›r, bu dönemden sonra So¤uk Sa-vafl’›n sonuna kadar askerî ve ekonomik aç›dan Orta Do¤u’da ‹srail’den sonra en fazla Amerikan yard›m› alan ülke konumunda olacakt›r.
M›s›r’›n ‹srail’le bar›fl antlaflmas› yapmas›ndaki amaçlar› nelerdir?
1973 Savafl›, ‹srail aç›s›ndan psikolojik olarak olumsuz etkiler getirse de bölge-sel güvenlik denkleminde en büyük tehdit olarak gördü¤ü M›s›r’›n denklemden ç›kmas›, güvenlik politikalar›nda ‹srail’in daha agresif ad›mlar atmas›n› sa¤lam›flt›r.
Bu durum, ‹srail’in artan silahlanmas›yla birlikte, Tel Aviv’in So¤uk Savafl sonuna kadar uygulad›¤› politikalara yans›m›flt›r. Nitekim yeni dönemde ‹srail aç›s›ndan güvenlik tehditleri, nadiren M›s›r’›n oluflturdu¤u kadar yak›n bir tehlike olarak gö-rülmüfltür. Bu nedenle ‹srail M›s›r’la antlaflma yapt›ktan sonra Kudüs’ü ilhak etmifl ve baflkenti ilan etmifl, Lübnan’a sald›rm›fl ve güney Lübnan’› iflgal etmifl, Filistinli-ler üzerinde uygulad›¤› bask›y› artt›rm›fl ve iflgal alt›ndaki topraklarda yasa d›fl› ye-ni yerleflimler kurarak iflgali kal›c› hâle getirmeye çal›flm›flt›r.
‹srail’e yönelik Amerikan askerî ve ekonomik yard›mlar›: ‹srail, 1950-1976 döneminde ABD’den 135 milyon dolarl›k kredisiz silah al›m› yapm›flt›. Oysa 1977-1981 aras› dönemde bu rakam, yüzde 1,200 oran›nda artarak ABD’den kredisiz silah al›m› 1.6 milyar dolar›n üzerine ç›km›flt›r. ‹srail’in ABD’den silah al›rken a¤›rl›kl› olarak kulland›¤› kredili silah al-ma yöntemi ele al›nd›¤›nda da durum de¤iflmemektedir. Nitekim 1950-1976 döneminde bu yöntemi kullanarak 6 milyar dolar de¤erinde silah alan ‹srail, 1977-1981 aras›nda ayn›
yöntemle 7.6 milyar dolarl›k silah al›m›nda bulunmufltur. Ayr›ca ABD’den ‹srail’e gelen eko-nomik yard›mlardaki art›fl, ‹srail’in silahlanmas›n› finanse etmesinde önemli rol oynam›fl-t›r. ‹srail’in kurulmas›n›n ard›ndan ABD’deki Yahudi örgütlerinin yönlendirdi¤i ve sivil ka-nallar üzerinden gelen yard›mlar›n haricinde, ‹srail’e yönelik resmî kaka-nallar üzerinden ekonomik yard›mlar yap›lm›flt›r. Örne¤in, 1977-1981 döneminde resmî olarak ABD’den ‹s-rail’e 4 milyar dolara yak›n ekonomik yard›m yap›lm›flt›r (Stork-Paul, 1983: 12).
Suriye ise 1973 Savafl› sonras›nda M›s›r’›n aksine Sovyetlerle iliflkisini kesmemifl ve Moskova’dan geliflmifl silahlar almaya devam etmifltir. 1970-1974 döneminde Orta Do¤u’da silahlanmaya en fazla pay ay›ran ülke olan Suriye, 1975-1979 döne-minde de silahlanma giriflimlerini devam ettirmifltir. ‹lk dönemde Suriye’nin silah-Resim 3.14
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
lar›n›n yüzde 95’i, ikinci dönemde ise yüzde 84’ü Sovyetler taraf›ndan tedarik edil-mifltir. Bu noktada her ne kadar 29 May›s 1974’te Suriye ile bir ay›rma anlaflmas›
imzalansa da fiam yönetimi, ‹srail aç›s›ndan belirli bir tehdit alg›s› oluflturmaktay-d›. ‹srail’in So¤uk Savafl sonuna kadar silahlanmas›n› artt›rarak devam etmesinde bir baflka gerekçe de petrol fiyatlar›n›n art›fl› nedeniyle daha önce büyük bir teh-dit oluflturdu¤u düflünülmeyen ülkelerin afl›r› silahlanmas› olmufltur. Nitekim bu si-lahlanma ve askerî kapasitelerdeki art›fl, petrol üreticisi ülkeler olan ‹ran ve Irak aras›ndaki bölgesel güç mücadelesinin savaflla sonuçlanmas›na neden olacakt›r.
Orta Do¤u’da 1973 Savafl› sonras› dönemin en önemli sonuçlar›ndan birisi, flüp-hesiz petrol fiyatlar›ndaki art›fl ve bu art›fla paralel olarak baz› petrol üreticisi Arap ülkelerinin gelirlerinin artmas› olmufltur. Silah gibi stratejik bir mal olarak de¤erlen-dirilebilecek olan petrolün, siyasi olarak kullan›lmas› sürecine k›saca de¤inmek ge-rekirse esas›nda bu politika 1970’lerin bafl›nda dile getirilmeye bafllanm›flt›. Zira bu dönemde petrol üreticisi Arap ülkeleriyle M›s›r ve Suriye aras›ndaki ideolojik reka-bet büyük ölçüde dinmifl ve bu ülkelerin birbirlerine karfl› duydu¤u tehdit alg›lama-lar›n›n yerini ‹srail’e karfl› duyulan tehdit alg›lamalar› alm›flt›. Bu dönemde Arap ül-kelerinin ‹srail karfl›s›nda gösterdi¤i dayan›flma, gerek bas›n gerekse siyasetçiler ta-raf›ndan ‹srail’in iflgal etti¤i topraklardan çekilmesi için petrolün siyasi bir bask› ara-c› olarak kullan›lmas› fleklinde dile getirilmekteydi (Tibi, 1998: 136). 1973 Savafl›’n›n bafllamas›n›n ard›ndan ‹srail’in kurulan Amerikan silah köprüsünün deste¤iyle Arap ülkeleri karfl›s›nda üstün konuma gelmesi üzerine, Ekim ve Kas›m aylar›nda topla-nan Arap Petrol ‹hraç Eden Ülkeler Örgütü (OAPEC), yapt›klar› petrol üretimini k›s-ma karar› alm›fllar ve bu politikay› 1974 Mart’›na kadar sürdürmüfllerdir. Bu politika sonucunda Savafl öncesinde 3 dolar civar›nda olan petrolün varil fiyat› 1974’e gelin-di¤inde dört kat artarak 12 dolar seviyesine gelmifltir (Ar›, 2007: 191-196).
Petrol fiyatlar›ndaki art›fl›n askerî harcamalara etkisini somutlaflt›rmak gerekirse bölge ülkelerinin 1972 ve 1974 y›llar›ndaki savunma harcamalar›n›n karfl›laflt›r›lma-s› anlaml› olacakt›r. Örne¤in; ‹srail’in 1974’te yapt›¤› savunma harcamalar› 1972’de yapt›¤› savunma harcamalar›ndan %36 fazlayken ayn› dönemler k›yasland›¤›nda
‹ran’›n %204, Irak’›n %142, Kuveyt’in %100, Suudi Arabistan’›n ise yüzde 56 oran›n-da oran›n-daha fazla savunma harcamas› yapt›¤› görülmektedir. Bunlaroran›n-dan ‹ran ve Irak’›n petrol fiyatlar›ndaki art›fltan önce, 1970 ve 1972’deki savunma harcamalar› karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda, ‹ran’›n savunma harcamalar›ndaki art›fl 1972’de %38’dir. Irak ise 1972’de savunma harcamalar›n› azaltm›flken, petrol fiyatlar›ndaki art›fltan sonra savunma harcamalar›n› 1974’te 1972’ye göre %142 artt›rm›flt›r (Stork-Paul, 1983: 6).
1973 Arap-‹srail Savafl› sonucunda yaflanan petrol fiyatlar›ndaki art›fl, petrol üreticisi Arap ülkelerine nas›l yans›m›flt›r?
Petrol fiyatlar›ndaki art›fl, Arap-‹srail cephesinde yaflanan strateji de¤ifliklileriy-le beraber düflünüldü¤ünde, 1973 sonras› dönemde petrol üreticisi olan ülkede¤ifliklileriy-lerin yapm›fl olduklar› silahlanma harcamalar›n›n bölgesel güç da¤›l›m›nda daha dikkat çekici hâle geldi¤i söylenebilir. Di¤er bir deyiflle, M›s›r’›n güvenlik stratejisindeki de¤ifliklik, Suriye’nin askerî kapasitesinin ‹srail karfl›s›nda tek bafl›na yeterli gelme-mesi ve ‹srail’e devam eden silah transferleri nedeniyle bölgesel güvenlik yap›s›n-da art›k Arap-‹srail merkezli büyük bir çat›flma yaflanmayacakt›r. Ancak petrol üre-ticisi ülkelerin elde etti¤i gelirlerle silahlanmaya yat›r›m yapmalar›, farkl› güç ve güvenlik mücadelelerinin do¤mas›na yol açacakt›r. Bu ba¤lamda ‹ran- Irak Savafl›, Kuveyt’in iflgali, Irak’a düzenlenen müdahaleler buna örnek teflkil etmekteyken bu geliflmeler, ayn› zamanda Orta Do¤u’da gündemin Arap-‹srail sorunundan Basra Körfezi’ne do¤ru kaymas›na neden olmufltur.
93
3. Ünite - So¤uk Savafl Döneminde Orta Do¤u
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
8
So¤uk Savafl’›n ilk dönemlerinde Orta Do¤u’daki siyasi yap›y› kavrayabilmek
So¤uk Savafl’›n ilk dönemlerinde Orta Do¤u’daki siyasal yap›, büyük ölçüde Osmanl›
‹mparatorlu-¤u’nun da¤›lmas›n›n ard›ndan ‹ngiltere ve Fran-sa taraf›ndan yapay bir flekilde çizilen s›n›rlarda kurulan rejimlere dayanmaktayd›. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n yaflanmas›n›n ard›ndan bafllayan
So-¤uk Savafl’›n ilk dönemlerinde M›s›r, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Yemen, Kuveyt ve di¤er Körfez fieyhlikleri, henüz ba¤›ms›zl›klar›n› kazanama-m›fl veya hukuksal anlamda ba¤›ms›z olmakla birlikte, etkin ‹ngiliz veya Frans›z denetimi alt›n-da bulunmaktayd›. ‹lk dönemlerde Orta Do¤u’alt›n-da siyasal aç›dan ‹ngiltere ve Fransa nüfuz sahibiy-ken ABD sadece ekonomik anlamda bölgede et-kiliydi. ‹lk dönemlerde Sovyetler Birli¤i’nin böl-gede büyük bir etkisi bulunmamaktayd›.
Birinci Arap-‹srail Savafl›’n›n nedenlerini ve so-nuçlar›n› aç›klamak
Birinci Arap-‹srail Savafl›’n›n bafll›ca nedeni, Filis-tin bölgesinde ‹srail devleFilis-tinin ilan edilmesidir.
Filistin’deki ‹ngiliz Manda yönetiminin bölgeden çekilece¤ini aç›klamas›n›n ard›ndan, konunun BM Genel Kuruluna gitmesi ve Filistin’de biri Arap biri Yahudi devleti ile Kudüs’ün uluslarara-s› statüde oldu¤u bir Taksim karar› ç›km›fl ancak
‹srail devletinin ilan› ve yaflanan savafl nedeniyle bu karar hiç uygulanamam›flt›r. Taksim karar›n-da Filistin bölgesinin %56’s› Yahudi devleti için öngörülmekteyken ‹srail savafl sonucunda Filis-tin topraklar›n›n %80’ini iflgal etmifl ve yüz bin-lerce Filistinli mülteci konumuna düflmüfltür. Fi-listin devleti kurulamam›flt›r. Bu savafl, Orta
Do-¤u’da ilerleyen dönemde yaflanacak olan di¤er Arap-‹srail Savafllar›n›n da bafll›ca nedenlerinden birisi olmufltur.
Süveyfl krizinin sonuçlar› hakk›nda bilgi sahibi olmak
Süveyfl krizi, Orta Do¤u’da So¤uk Savafl dönemi koflullar›n›n giderek daha fazla etkili olmas›na neden olmufltur. Savafl›n sonunda Nâs›r Kanal›
elinde tutarak rejimini korumufl ve bölgede kriz öncesine göre oldukça prestijli bir konuma
gel-mifltir. ‹ngiliz yanl›s› Ürdün ve Irak yönetimleri bile Süveyfl Savafl› esnas›nda M›s›r’›n yan›nda yer alarak sald›r›ya tepki göstermifllerdir. Bölgedeki etkisini bölgede kurdu¤u ittifaklar ve güç iliflkile-riyle devam ettiren M›s›r, SSCB’den yeni silah sis-temleri edinerek bölgesel güç denklemini kendi lehine çevirmek için 1960’l› y›llarda yeni giriflim-lerde bulunmufltur. Süveyfl krizinin sonunda ya-flanan savaflla ‹ngiltere ve Fransa’n›n bölgedeki nüfuzu erimifl; bu boflluk ise ABD taraf›ndan dol-durulmaya çal›fl›lm›flt›r. ABD art›k, Orta Do¤u’da kendi patronaj›nda bölgesel güvenlik politikalar›
uygulamaya bafllam›flt›r. Bununla beraber kriz sonunda Orta Do¤u’daki Sovyet etkisi bir önceki dönemle karfl›laflt›r›lmayacak biçimde artm›fl ve Moskova, silah kart›n› kullanarak 1955’te girdi¤i Orta Do¤u’ya silah›n yan› s›ra siyasal ve ideolo-jik olarak da girme f›rsat› elde etmifltir.
Orta Do¤u’da güç mücadelesi ve ideolojinin itti-faklara etkisini kavrayabilmek
Güç mücadelesi ve ittifaklar›n oluflumunda ide-oloji faktörü modern Orta Do¤u tarihinde s›kl›k-la rasts›kl›k-lanan bir durum olmaks›kl›k-la beraber, özellik-le 1956-1967 aras› dönem, Orta Do¤u’da güç mü-cadelesi ve ideolojinin ittifaklara etkisinin en
yo-¤un hissedildi¤i bir dönem olmufltur. Bu dönem-de Arap ülkeleri, güç mücadönem-delesi ve idönem-deolojik farkl›l›klar nedeniyle en yo¤un tehdidi ‹srail ye-rine birbirlerinden alg›lam›fllard›r. Orta Do¤u’da bu dönem, mikro So¤uk Savafl fleklinde nitelen-dirilebilir. Ancak ABD ile SSCB’nin sahip oldu¤u ideolojik farkl›l›klar bölge içi iliflkileri daha az et-kilemifltir. Bu dönemde bölge rejimlerinin daha ziyade kendi güvenliklerini sa¤lama kayg›s›nda olduklar› görülmektedir. Bölgedeki rekabetin ve ittifaklar›n bafll›ca aktörleri; M›s›r, Suriye, Irak, Suudi Arabistan, Ürdün ve Yemen olmufltur. Bun-lardan Suudi Arabistan ve M›s›r aras›ndaki güç mücadelesi çok daha belirgin bir flekilde yaflan-m›flt›r. Sonuç olarak bölge ülkeleri özellikle rejim güvenliklerini sa¤lamak için bu dönemde s›k s›k ittifak de¤ifltirmifltir.
95
3. Ünite - So¤uk Savafl Döneminde Orta Do¤u
1967 Arap-‹srail Savafl›’n›n nedenlerini ve so-nuçlar›n› aç›klayabilmek
1967 Arap ‹srail Savafl›’n›n bafll›ca nedeni, Birin-ci Arap-‹srail Savafl›’na haz›rl›ks›z bir flekilde ya-kalanan Arap ülkelerinin, ‹srail devletinin varl›¤›-n› sona erdirerek bölgede bir Filistin devletinin kurulmas›n› sa¤lamak istemeleridir. Bununla be-raber, savafl› bafllatan önemli bir faktör, bölge ül-kelerinin afl›r› silahlanmas› ve bu silahlanmadan zarar görece¤ini düflünen ‹srail’in ani bir sald›r›
bafllatarak avantaj elde etme iste¤idir. Savafl so-nucunda özellikle Filistin sorunu konusunda et-kisini günümüze kadar hissettirecek olan ‹srail kaynakl› birçok sorun ortaya ç›km›flt›r. Bu sorun-lar›n bafl›nda ‹srail’in topraksorun-lar›n› % 400 genifllet-mesi ve bu topraklardan Do¤u Kudüs, Bat› fieri-a ve Golfieri-an tepelerini hâlâ iflgfieri-al fieri-alt›ndfieri-a tutmfieri-as›
gelmektedir. Ayr›ca bu savafl sonucunda da yüz binlerce Filistinli, mülteci konumuna düflmüfltür.
Arap ülkeleri bu savafl›n ard›ndan ‹srail’i ortadan kald›rmak yerine; iflgal alt›ndaki topraklar›n› kur-tarmay› birinci öncelikleri hâline getirmifltir. Filis-tin Kurtulufl Örgütü, bu savafl›n ard›ndan FilisFilis-tin sorununun önemli bir aktörü hâline gelmifltir.
1973 Arap-‹srail Savafl› sonras›ndaki siyasi den-geleri aç›klayabilmek
1973 Savafl› sonras›nda Orta Do¤u’daki siyasi dengeler köklü bir flekilde de¤iflmifltir. Petrol üre-ten Arap ülkelerinin uygulad›¤› petrol ambargo-su, sadece dünya genelinde ekonomik kriz ya-flanmas›na neden olmam›fl; ayn› zamanda bu ül-kelerin gelirlerinin ciddi bir flekilde artmas›na ne-den olmufltur. Bu gelir art›fl›n›n önemli bir k›sm›
da silahlanma faaliyetlerinde kullan›lm›fl ve özel-likle ‹ran ve Irak bu konuda bafl› çekmifltir. Öte yandan savafl sonras›nda Enver Sedat yönetimin-deki M›s›r’›n SSCB’den uzaklaflmaya bafllamas›
ve ABD ile temaslar›n› artt›rmas› sonucunda M›-s›r-‹srail bar›fl antlaflmas› imzalanm›flt›r. M›s›r bu süreç sonucunda Arap ülkeleri taraf›ndan izole edilmifl; ‹srail ise agresif politikalar›n› fliddetini artt›rarak sürdürmüfltür. M›s›r’›n Sovyet denkle-minden ç›kmas›n›n ard›ndan, bölgede ABD’nin etkisi artm›flt›r.
N
A M A Ç5N
A M A Ç61. Afla¤›daki ülkelerden hangisi So¤uk Savafl dönemi-nin bafllang›c›nda ‹ngiliz etkisi alt›nda de¤ildir?
a. ‹ran b. Irak c. Ürdün d. M›s›r e. Kuveyt
2. I. Filistin topraklar›n›n yüzde 50’si ‹srail iflgali alt›-na girmifltir.
II. Gazze bölgesi M›s›r’›n kontrolüne girmifltir.
III. Do¤u Kudüs ve Bat› fieria Ürdün kontrolüne gir-mifltir.
Yukar›dakilerden hangileri Birinci-Arap ‹srail Sava-fl›’n›n sonuçlar› aras›nda yer almaktad›r?
a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. Yaln›z II e. Yaln›z III
3. Afla¤›daki isimlerden hangisi M›s›r’da yönetimi ele geçirerek 1950’li ve 1960’l› y›llarda Orta Do¤u’da etkili bir aktör olmufltur?
a. Hüsnü Mübarek b. Enver Sedat c. Muhammed Necip d. Haf›z Esad e. Cemal Abdül Nâs›r 4. I. Orta Do¤u Komutanl›¤›
II. Üçlü Deklarasyon
III. Orta Do¤u Savunma Örgütü
Yukar›dakilerden hangileri M›s›r’› Bat› ittifak siste-minde tutmak için kurulmaya çal›fl›lan örgütlenmeler aras›nda yer almaktad›r?
5. ABD’nin Süveyfl Savafl› sonras›nda Orta Do¤u’da-ki güç bofllu¤unu doldurmaya yönelik taahhüdü afla¤›-dakilerden hangisidir?
a. Üçlü Deklarasyon b. Truman Doktrini
c. Orta Do¤u Savunma Örgütü d. Eisenhower Doktrini e. Ba¤dat Pakt›
6. Afla¤›dakilerden hangisi, 1960’l› y›llarda Orta
Do-¤u ülkeleri aras›nda yaflanan rekabet konular›ndan biri-si de¤ildir?
a. Irak’›n 1961’de ‹ngiltere ile yeni bir ittifak anlafl-mas› yapanlafl-mas›
b. Ürdün’le M›s›r aras›ndaki gerginlik
c. Suudi Arabistan’›n ‹slam Ülkeleri Konferans›
oluflturma çabalar›
d. Yemen’de Cumhuriyetçiler ile Kralc›lar aras›n-daki mücadele
e. Irak’la Suriye aras›ndaki rekabet
7. 1967 Arap-‹srail Savafl› sonras›nda “‹srail’i tan›ma-ma, görüflmelerde bulunmama ve bar›fl yapmama” ka-rar›n›n al›nd›¤› zirve afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Katar Zirvesi b. Kudüs Zirvesi c. Kahire Zirvesi d. Ba¤dat Zirvesi e. Hartum Zirvesi
8. Do¤u Kudüs ve Bat› fieria hangi savafl sonucunda
‹srail iflgali alt›na girmifltir?
a. Birinci Arap-‹srail Savafl›
b. Süveyfl Savafl›
c. 1967 Arap-‹srail Savafl›
d. Y›pratma Savafl›
e. 1973 Arap-‹srail Savafl›
9. Afla¤›dakilerden hangisinde ABD ve SSCB, müttefik-lerine savafl esnas›nda kapsaml› silah yard›mlar›nda bulunmufltur?
a. 1967 Arap-‹srail Savafl›
b. 1973 Arap-‹srail Savafl›
c. Birinci Arap-‹srail Savafl›
d. Y›pratma Savafl›
e. Süveyfl Savafl›
10. Afla¤›dakilerden hangisi ‹srail’in M›s›r’la anlaflma yapt›ktan sonrauygulad›¤› politikalar aras›nda bu-lunmamaktad›r?
a. ‹flgal alt›ndaki Kudüs’ü kendi topraklar›na
katt›-¤›n› ilan etmesi
b. Lübnan’a sald›rarak güney Lübnan’› iflgal etmesi c. Yasa d›fl› yeni yerleflim yerleri kurmas›
d. Gazze bölgesi nedeniyle Suriye ile çat›flmas›
e. Kudüs’ü baflkenti ilan etmesi
Kendimizi S›nayal›m
97
3. Ünite - So¤uk Savafl Döneminde Orta Do¤u
1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “So¤uk Savafl’›n ‹lk Y›llar›n-da Orta Do¤u” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birinci Arap-‹srail Savafl›”
bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Süveyfl Krizi ve Bölgesel Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Süveyfl Krizi ve Bölgesel Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Süveyfl Krizi ve Bölgesel Etkileri” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Orta Do¤u’da Mikro So¤uk Savafl ve ‹deoloji” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “1967 Savafl› ve Bölgesel Sonuçlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “1967 Savafl› ve Bölgesel Sonuçlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “1973 Arap-‹srail Savafl›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Orta Do¤u’da Yeniden fie-killenen Dengeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Arap ülkelerinin yenilgisiyle sonuçlanan Birinci-Arap
‹srail Savafl› sonucunda, ‹srail Taksim karar›nda öngö-rülen s›n›rlar›n ötesine geçerek Filistin’in %80’ini iflgal etmifltir. ‹flgal edilen bölgelerde bulunan yüzbinlerce Filistinli mülteci hâline gelmifltir. Bu mülteciler, hâlâ topraklar›na geri dönememifllerdir. Savafl sonucunda Filistin’de bir Arap devleti kurulamam›flt›r. Gazze M›-s›r’›n; Do¤u Kudüs ve Bat› fieria ise Ürdün’ün kontrolü-ne girmifltir. Bu savafl, bölgede yaflanacak di¤er savafl-lar›n en önemli nedenlerinden birisi olmufltur.
S›ra Sizde 2
‹ngiltere, M›s›r’›n Süveyfl Kanal›’n› millîlefltirmesi nede-niyle, ekonomik ve stratejik aç›dan zarara u¤rayaca¤›n›
düflünmekteydi. Fransa, Cezayir’de yaflanan ayaklan-malarda M›s›r’›n önemli bir rol oynad›¤›n› düflünmek-teydi. ‹srail ise M›s›r’›n Do¤u Blokundan ald›¤› silahlar›
ordusuna entegre etmesiyle, M›s›r karfl›s›nda askerî üs-tünlü¤ünü kaybedece¤ini düflünmekteydi. Bu nedenle her üç ülke de M›s›r karfl›s›nda ortak bir cephede bu-luflmufltur.
S›ra Sizde 3
Süveyfl Savafl›’n›n ‹ngiltere ve Fransa aç›s›ndan en önemli sonucu, iki ülkenin savafltan askerî olarak ka-zançl› ç›kmalar›na ra¤men siyasi aç›dan savafl› kaybet-meleridir. Birinci Dünya Savafl›’ndan itibaren Orta
Do-¤u’da en fazla nüfuz sahibi olan ‹ngiltere ve Fransa, Sü-veyfl Savafl› sonucunda bu etkilerini h›zla kaybetmifller-dir. ‹ki ülke de savaflta ulaflmak istedikleri hedefleri ger-çeklefltirememifllerdir.
S›ra Sizde 4
1967 Arap-‹srail Savafl› öncesinde Arap ülkelerinin ‹sra-il’e karfl› ortak bir politika izleyememelerinin en önem-li nedeni, Arap ülkeleri aras›ndaki rekabet ve tehdit al-g›lamalar›d›r. M›s›r, Suriye, Suudi Arabistan, Ürdün, Irak, Yemen gibi bafll›ca Arap ülkeleri Savafl öncesinde bir-birlerine karfl› mücadele etmekteydi. Bu nedenle Savafl öncesinde Arap ülkeleri, ‹srail’den tehdit alg›lamak ye-rine daha ziyade birbirlerinden tehdit alg›lamaktayd›.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 5
1967 Arap-‹srail Savafl›’n›n Filistinliler aç›s›ndan en önemli sonucu, savafltan önce ‹srail iflgali alt›nda olma-yan Do¤u Kudüs, Bat› fieria ve Gazze gibi topraklar›n da art›k ‹srail iflgaline girmifl olmas›d›r. ‹srail’in bu iflgal politikas› Gazze haricinde hâlâ devam etmektedir. Filis-tinliler ve özellikle FKÖ, bu savafl sonras›nda kendi da-valar›n› sahiplenmede daha fazla ön plana ç›kmaya bafl-lam›fllard›r.
S›ra Sizde 6
M›s›r’›n ‹srail’e yönelik Y›pratma Savafl› bafllatmas›n›n nedenlerinden biri M›s›r’›n 1967 Savafl› sonras›nda ‹sra-il’le topyekûn bir savafla giriflmek için henüz yeterli bir askerî kapasiteye sahip olamamas›d›r. Bir di¤er neden,
‹srail’in yetersiz nüfus ve asker say›s›yla M›s›r karfl›s›n-da uzun süreli bir savafla karfl›s›n-dayanamayaca¤› düflüncesi bulunmaktayd›. Bu savafl sayesinde M›s›r, ‹srail’e iflgal
‹srail’in yetersiz nüfus ve asker say›s›yla M›s›r karfl›s›n-da uzun süreli bir savafla karfl›s›n-dayanamayaca¤› düflüncesi bulunmaktayd›. Bu savafl sayesinde M›s›r, ‹srail’e iflgal