Camp David Anlaflmas›’yla, 1967’de ‹srail’e kapt›rd›¤› topraklar›n› (Sina’y›) geri al-may› garanti eden M›s›r, bu defa Arap dünyas›n›n tepkisiyle karfl›laflm›flt›r. Özellik-le 1979 Mart›nda M›s›r iÖzellik-le ‹srail aras›nda diplomatik iliflkiÖzellik-lerin kurulmas›n› ve ‹sra-il’in Sina’dan 1982’ye kadar aflamal› bir flekilde çekilmesini öngören bar›fl antlafl-mas›n›n imzalanmas› üzerine M›s›r’›n Arap Birli¤ine üyeli¤i ask›ya al›nm›fl ve Arap Birli¤i’nin merkezi Kahire’den Tunus’a tafl›nm›flt›r.
Öte yandan, 1978-79 Camp David Anlaflmalar›na ra¤men ‹srail’in önce 1980’de Kudüs’ü (Do¤u Kudüs’ü) ve 1981’de Golan Tepeleri’ni ilhak etmesi, arkas›ndan da 1982’de Güney Lübnan’› iflgal etmesi bar›fla yönelik tavr›nda bir de¤ifliklik
olmad›-¤›n›n en aç›k göstergeleri olarak yorumlanm›flt›r. 1982 Eylül’ünde Reagan taraf›ndan yap›lan ve ad›na Reagan Plan› denen teklifin arkas›ndan 1982 Eylül’ünde Fez’de toplanan Arap Zirvesinde ‹srail’in iflgal etti¤i topraklardan çekilmesi ve baflkenti Ku-düs olan ba¤›ms›z bir Filistin devletinin kurulmas› gibi ana noktalar üzerinde duru-larak ABD ile Araplar›n bar›fla yönelik yaklafl›mlar›nda ciddi görüfl ayr›l›klar›
oldu-¤u bir kez daha ortaya konmufltur (Hunter, 1986: 118,120; Miller, 1986: 214). Rea-gan Plan›,Filistin Ulusal Konseyinin Cezayir’de 1983 fiubat’›nda yapt›¤› toplant›da
fiekil 5.4 Camp David (1978):
M›s›r
Cumhurbaflkan›
Enver Sedat (solda), ABD Baflkan› Jimmy Carter (ortada) ve
‹srail Baflbakan›
Menahem Begin (solda)
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
da reddedilirken Reagan Plan›’n›n, “tutum ve içeri¤inin Filistin halk›n›n sahip
oldu-¤u ulusal haklarla uyuflmad›¤›, yurtlar›na geri dönüfl ve kendi kaderlerini belirleme haklar›n› tan›mad›¤›, ba¤›ms›z Filistin devleti kurulmas›n› reddetti¤i ve FKÖ’nün Fi-listin halk›n›n tek meflru temsilcisi olarak tan›mad›¤›” aç›kland›. Asl›nda plan Bat›
fieria’dan çekilme ça¤r›s›nda bulundu¤u için ‹srail taraf›ndan da reddedilmiflti.
Reagan Plan›’yla ortaya konan öneriler Filistinlilerin taleplerine oldukça uzak bir formüldü. Asl›nda ‹srail’in Bat› fieria’y› güvenlik içinde yönetmesini sa¤layacak bir formül üzerinde duran ABD, Filistinliler için ba¤›ms›z bir devleti desteklemeyece¤i-ni aç›kça belirtirken sadece belli bir süre (befl y›l) sonunda özerkli¤i öngören bir plan üzerinde durmaktayd›. Daha önceki Camp David gibi veya 1990’larda bafllaya-cak Oslo süreci gibi, plân›n amac› k›sa vadede ‹srail’in güvenlik sorununu çözmek Filistin sorununu ise belirsiz bir tarihe ertelemekti. Dolay›s›yla Reagan Plan› Filistin-lilerin karfl› karfl›ya olduklar› sorunlar›n hiçbirine ciddi bir çözüm getirmiyordu. Bu-na karfl›l›k Fez Plan›’yla ortaya koBu-nan talepler de Filistinlilerin ve Araplar›n tezle-rinde yeni bir unsur olmad›¤›n› ortaya koymaktaysa da dile getirilen noktalar Filis-tinliler aç›s›ndan olmazsa olmazlar niteli¤inde olan noktalard› ve bundan önce ol-du¤u gibi bundan sonra da Araplar›n temel tezlerini oluflturmaya devam edecekti.
Reagan Plan›’n›n baz› önemli noktalar› flöyleydi: “...Camp David Anlaflmalar›nda da belirtildi¤i gibi, Bat› fieria ve Gazze’de yaflayan Filistinlilerin kendi iflleriyle ilgili tam özerkli¤e sahip olacaklar› bir tarih olmal›d›r. Bu topraklarda yaflayanlara ken-di kenken-dilerini yönetme hakk› ve ilgili bütün taraflara meflru güvenlik haklar› tan›n-mal›d›r. ...Serbest seçimlerle Filistinlilerin kendilerini yönetecek bir idareyi seçmele-riyle bafllayacak olan befl y›ll›k geçifl döneminin amac› Filistinlilere kendi kendileri-ni yönetebileceklerikendileri-ni ve Filistin özerkli¤ikendileri-nin ‹srail’in güvenli¤i için tehdit oluflturma-d›¤›n› göstermektir. ...Amerika’n›n tutumunun aç›kça anlafl›lmas›n› istiyorum; geçifl döneminin amac› iç yönetimin ‹srail’den Filistinlilere geçiflinin bar›fl ve düzen için-de sa¤lanmas›d›r. Ayn› zamanda iktidar›n Gazze ve Bat› fieria’da yaflayanlara için- dev-redilmesi ‹srail’in güvenlik gereksinimleri ile çeliflmemelidir. ...Dolay›s›yla Birleflik Devletler, Bat› fieria ve Gazze’de ba¤›ms›z bir Filistin devleti kurulmas›n› destekleme-yecek, ‹srail’in ilhak›n› ve sürekli denetimini de desteklemeyecektir. ...Bar›fl için bir baflka yol daha vard›r. Bu topraklar›n son durumu elbette karfl›l›kl› görüflmelerle sap-tanmal›d›r. Fakat Birleflik Devletlerin görüflüne göre, Bat› fieria ve Gazze’de yaflayan Filistinlilerin Ürdün’le ortak olarak kendi kendilerini yönetmeleri kal›c› ve adil bar›fl için en iyi çözüm olacakt›r. ...Son olarak, Kudüs’ün bölünmemesi gerekti¤ine, fakat son karar›n görüflmeler yoluyla verilece¤ine inan›yoruz”.
Fez Plan›'nda ise flu noktalar üzerinde durulmufltu:
1. Kudüs dâhil, ‹srail'in 1967'de iflgal etti¤i tüm topraklardan çekilmesi, 2. 1967'den sonra iflgal edilen yerlerde kurulan yerleflim yerlerinin kald›r›lmas›, 3. Kutsal yerlerde üç dinin dinsel törenlerinin özgürce yap›labilmesi,
4. Filistin halk›n›n kendi kaderini belirleme hakk›n› ve tek meflru temsilcisi FKÖ önderli¤inde ulusal haklar›n›n vurgulanmas›,
5. Bat› fieria ve Gazze'nin alt› aydan fazla süreyle BM gözetimi alt›nda kalmas›, 6. Kudüs baflkent olmak üzere ba¤›ms›z Filistin devletinin kurulmas›,
7. BM Güvenlik Konseyinin bölgedeki bütün devletlere ba¤›ms›z Filistin devleti dahil, bar›fl› garanti etmesi,
8. BM Güvenlik Konseyinin yukar›daki kararlar›n uygulanmas›n› garanti etmesi.
Bu arada Araplar aras› mücadele ister istemez Filistinli gruplar aras›ndaki mü-cadeleye yans›maktayd›. 1983’te Ebu Musa’n›n El-Fetih’ten ayr›lmas›yla ortaya ç›-kan bölünmenin d›fl›nda, FKÖ içindeki gruplar aras›nda çat›flmalar yo¤unlaflm›fl ve bu geliflmelerin bir uzant›s› olarak Suriye’den (fiam’dan) ç›kar›lan Arafat, 1983 Eki-minde geldi¤i Trablus’u (Lübnan) ayn› y›l›n Aral›k ay›nda Suriye’nin etkisindeki
di-¤er FKÖ gruplar›n›n bask›s›yla terk etmek zorunda kalm›flt›r (Miller, 1986:215-216;
Khalidi, 1986: 241).
Di¤er taraftan, BM Güvenlik Konseyinin 338 say›l› karar› do¤rultusunda BM Genel Kurulu 10 Aral›k 1981 tarihli 36/120 C karar›nda 1984’ten geç olmamak ko-fluluyla kapsaml› bir çözüm bulmak amac›yla uluslararas› bir konferans toplanma-s›n› kararlaflt›rm›flt›r. BM Genel Kurulu durumun kötüleflmesi üzerine 19 A¤ustos 1982’de uluslararas› konferans›n A¤ustos 1983’te toplanmas›n› kararlaflt›rm›flt›r. Bu do¤rultuda 23 A¤ustos-7 Eylül 1983’te Cenevre’de toplan›ld›ysa da ABD ve ‹srail’in boykot etti¤i toplant›da, Arap-‹srail çat›flmas›n›n bütün taraflar›yla (FKÖ dâhil) bir-likte ABD ve SSCB’nin de kat›laca¤› BM gözetiminde bir uluslararas› bar›fl konfe-rans› toplanmas› kararlaflt›r›ld›. Karar bildirisi Genel Kurul taraf›ndan 13 Aral›k 1983 tarihinde 35/58 C karar›yla onayland› (Halloum, 1989: 204). FKÖ de bu dö-nemde bir uluslararas› konferans toplanmas› do¤rultusundaki taleplerini yo¤unlafl-t›rm›flt›r. Bu yöndeki talep Yaser Arafat taraf›ndan 7 Kas›m 1985’teki Kahire Bildi-risi’nde de dile getirilerek ABD, SSCB ve Güvenlik Konseyinin di¤er daimi üyele-riyle FKÖ dâhil Orta Do¤u’daki bütün ilgili taraflar›n kat›laca¤› bir uluslararas› kon-ferans için ›srar edildi (Halloum, 1989: 202).
Bu dönemde FKÖ’nün sorunun özüne yönelik savundu¤u argümanlara gelin-ce; Filistinliler, Filistin’de uzun sürecek bir bar›fl›n laik, demokratik bir devlet ku-rulmas›yla, Hristiyan, Yahudi, Müslüman, hiçbir ayr›m gözetmeden herkese eflit hak ve güvence verilmesiyle ve bunun için de bar›fl›n FKÖ’nün Filistinlilerin tek meflru temsilcisi olarak tan›nmas›yla, Filistinlilerin kendi kaderlerini tayin hakk›n›n tan›nmas›yla, ‹srail’in Kudüs’ün do¤u kesimi de dâhil 1967 Savafl›’nda iflgal etti¤i tüm Filistin topraklar›ndan çekilmesiyle, Filistin topra¤›n›n tamam›nda baflkenti Kudüs olan ba¤›ms›z bir Filistin devletinin kurulmas›yla, Gazze fieridi ve Bat› fieri-a’daki Yahudi yerleflim yerlerinin boflalt›lmas›yla, BM kararlar› do¤rultusunda yurt-lar›n› terk etmek zorunda b›rak›lan Filistinli mültecilerin yurtlar›na geri dönmeleri-nin sa¤lanmas› ve dönmek istemeyenlere tazminat ödenmesiyle mümkün olabile-ce¤ini savunmaktayd›.
Filistinliler için temel talepler, Filistinlilerin kendi kaderlerini tayin hakk›n›n kabul edil-mesi ve FKÖ’nün tek meflru temsilci olarak tan›nmas›, Kudüs’ün do¤usu da dâhil ‹srail’in 1967’de iflgal etti¤i topraklardan çekilmesi, baflkenti Kudüs olan ba¤›ms›z bir Filistin dev-letinin kurulmas›, Yahudi yerleflim yerlerinin boflalt›lmas›, yurtlar›n› terk etmek zorunda kalm›fl olan Filistinli mültecilerin geri dönüfllerinin sa¤lanmas› ve geri dönmek istemeyen-lere tazminat ödenmesi do¤rultusundaki BM karar›n›n uygulanmas›yd›.
Filistinlilerin ve Araplar›n Filistin sorunu konusundaki temel yaklafl›mlar›n› özetleyiniz.
1980’lerin sonlar›nda bunlar›n d›fl›ndaki en önemli geliflme 1987 Aral›k’›nda bafllayan Filistinlilerin ‹ntifada hareketi ve 1988 A¤ustos’unda Ürdün yönetimin 1950’de ilhak etti¤i Bat› fieria ile ilgili olarak her türlü hukuki iliflkisini kesti¤ine iliflkin yapt›¤› aç›klaman›n ard›ndan 1988 Kas›m’›nda yap›lan sürgünde bir ba¤›m-s›z Filistin Devleti’nin kuruldu¤unun aç›klanmas›yd›.
143
5. Ünite - Orta Do¤u’da Bar›fl Süreci
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
1 A¤ustos 1988’de Kral Hüseyin Ürdün’ün Bat› Yakas›’yla iliflkisini kesti¤ini ve burayla yasal ve yönetimsel ba¤lar›n› kopard›¤›n› aç›klad›. Zira 1948 savafl›’n›n so-nunda Ürdün Filistin’in ‹srail taraf›ndan henüz iflgal edilmemifl olan k›sm›n› yani Do¤u Kudüs’ü de içine alan Bat› fieria’y› ilhak etmiflti. Her ne kadar söz konusu topraklar 1967’de ‹srail taraf›ndan iflgal edilmifl olsa da bu topraklar yasal olarak Ürdün topra¤› say›lmaktayd›. Ürdün bu karar›yla Filistin topraklar›ndaki yasal ve yönetimsel haklar›ndan vaz geçiyordu. Ayr›ca FKÖ’yü Filistin halk›n›n tek meflru temsilcisi olarak her yönden destekleyece¤ini de ifade eden Ürdün Kral› bir gün sonra yapt›¤› bir aç›klamada da Filistin önderli¤i taraf›ndan e¤er sürgünde bir hü-kûmet kurulursa onu tan›yan ve destekleyen ilk ülke olaca¤›n› belirtmekteydi.
FKÖ taraf›ndan de¤erlendirilen bu karar›n arkas›ndan 12-15 Kas›m 1988’de Cezayir’de toplanan FKÖ, Filistin Ulusal Konseyi 1948 bölünme s›n›rlar›n›
esas alan ve baflkenti Kudüs olan sürgünde ba¤›ms›z bir Filistin Devleti’nin kuruldu¤unu aç›klarkengeçici Filistin hükûmetinin Devlet Baflkan›n›n FKÖ Ge-nel Sekreteri ve Yürütme Komitesi Baflkan› Yaser Arafat ve D›fliflleri Bakan›n›n FKÖ’nün Siyasal Bölüm Baflkan› Faruk Kaddumi olmas›, geçici hükûmet üyeleri-nin, FKÖ Yürütme Komitesi üyeleri ile Nayif Hawatmeh ve George Habbash’dan, yasama organ›n›n ise iflgal alt›ndaki kiflilerin de kat›l›m›n›n sa¤lanmas› ile Filistin Ulusal Konseyi üyelerinden oluflmas› öngörülmüfltü. Ba¤›ms›zl›¤›n aç›kland›¤› 15 Kas›m’daki toplant›da ayr›ca bir Uluslararas› Bar›fl Konferans›’n›n BM’nin 242 ve 338 say›l› kararlar› do¤rultusunda ve baflta kendi kaderini tayin hakk› olmak üze-re Filistinlilerin yasal haklar›n› elde etme temelinde toplanmas› geüze-rekti¤i ve Do¤u Kudüs dâhil, ‹srail’in 1967’de iflgal etti¤i bütün Filistin ve Arap topraklar›ndan çe-kilmesi ve bütün yerleflim bölgelerinin iptali üzerinde durulmaktayd› (Halloum, 1989: 233-249).
Bu dönemde Filistin politikas›nda as›l de¤ifliklik 242 ve 338 say›l› BM kararlar›-n›n ve ‹srail’in var olma hakk›kararlar›-n›n kabul edildi¤inin aç›klanmas› olmufltur. Arafat bunu bizzat kendi a¤z›ndan 1988’de BM’nin Cenevre’de toplanan Genel Kuru-lunda yapt›¤› konuflmada dile getirmifltir ( Ma’oz, 1999: 405).
Filistinliler, sürgünde ba¤›ms›z Filistin Devleti’ni nerde ve nas›l kurmufllard›r?
1988 sonu ve 1989 bafl›ndan itibaren hem ‹ntifadan›n etkisiyle hem Amerikan hükûmetinin bask›s›yla hem de ‹srail kamuoyundan gelen bask›larla (yüzde ellisi Filistinlilerle bar›fl için masaya oturulmas›ndan yanayd›) ‹srail’de iktidarda bulunan Ulusal Birlik Hükûmeti (Likud-‹flçi koalisyonu), kabine üyelerinin büyük
ço¤unlu-¤unun muhalefetine ra¤men müzakerelere bafllanmas›n›n kaç›n›lmaz oldu¤u nok-tas›na gelmiflti. Sonuçta 1989 May›s’›nda harekete geçen Izak fiamir hükûmeti Camp David temelinde özerklik için görüflmelere bafllanmas›n›n mümkün oldu¤u-na karar vermiflti. Bölgesel ve global koflullar›n da yard›m›yla fiamir hükûmeti Ba-t› fieria ve Gazze d›fl›nda ikamet eden (diasporadaki) Filistinliler taraf›ndan temsil edilmemek kofluluyla FKÖ ile dolayl› görüflmelere bafllamay› kabul etmiflti. ‹srail’in koflulunun kabul edildi¤i Madrid görüflmeleri 1991 Ekim’inde bafllam›fl oldu. 1992 Haziran’›ndaki seçimleri ‹flçi Partisinin kazanmas›yla iflbafl›na gelen Izak Rabin Hü-kûmeti (‹flçi-Meretz koalisyonu) ile bar›fl süreci yerel ve global konjonktürün de et-kisiyle yeni bir dinamizm kazanm›flt›r. 1993 Eylül’ünde bafllayan Oslo sürecinde ‹fl-çi Partisinin bakanlar›ndan Yossi Beilin ve Arafat’›n yard›mc›s› Ebu Mazen’in (Mah-mud Abbas) oldukça önemli katk›lar› olmufltur.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T