Müslüman Demokrat Recep Tayyip Erdoğan

İkisi de İstanbul’da doğdu, ama her biri Cumhuriyet’in başka bir evre-sini şekillendirdi: 1925 doğumlu Bülent Ecevit, Türk soluna yaklaşık yarım yüzyıl karizmatik liderlik yaptı. Ecevit’ten sonraki nesilde 1954 doğumlu Tayyip Erdoğan, daha az karizmatik olmayan bir biçimde, bu zamana ka-dar dışlanmış olan ve artık Cumhuriyet’te kendi yerlerini talep eden Türkle-rin umudu olacaktı. Bu yüzden, Ecevit’in başbakanlık koltuğunu neredeyse

İktidarın Ele Geçirilmesi

∫

sorunsuz (Gül’ün kendisini temsil ettiği dört aylık gecikme hariç) bir şekilde Erdoğan’a teslim etmesi, bir tesadüf değildi.

Ecevit ve Erdoğan’ın ikisi de İstanbul’da doğdular. Ama her bi-ri başka bir İstanbul’da. Ecevit’in babası profesör, annesi ressamdı, kendisi de Boğaz’da İngilizce eğitim yapan, elitlerin lisesi ünlü Robert Kolej’e gitti. Baba, Atatürk’ün “Cumhuriyet Halk Partisi”ni Mecliste tem-sil etti; oğul, eğitimine Londra’da devam etti. Tayyip Erdoğan başka bir İstanbul’dan gelmektedir. Babası Ahmet 13 yaşındayken Karadeniz şehri Rize’den parasız bir biçimde İstanbul’a geldi. Metropolün en az görünen köşesi olan, Haliç’teki Kasımpaşa rıhtımına yerleşti. Buranın hemen üstünde, ayrıcalıklı insanların yaşadığı, dolaştığı ve yemek ye-diği ve içerisinde meşhur İstiklal Caddesi’nin bulunduğu Pera yer alır.

Ahmet Erdoğan hayatını basit bir denizci olarak kıt kanaat kazandı.

Dindar, katı ve otoriterdi.

24 Şubat 1954’te oğlu, rıhtımın solgun ışığına gözlerini açtı. İlk isim olarak ona Recep ismini verdi, ama ikinci ismi olan Tayyip ile çağırılacaktı.

Tayyip Erdoğan önce Kasımpaşa’daki ilkokula gitti, daha sonra Haliç’in öbür tarafındaki “İmam Hatip Lisesi”ne geçti. Babanın maaşı yeterli değil-di ve oğul işportacılık yaparak ailenin gelirine katkıda bulunmak zorun-daydı.

Yine de babasına özeniyor, ileride kendisini hep bir gemiyi fırtınadan kurtarabilecek bir kaptan olarak hayal ediyordu. Önce kendi semtinde fut-bolcu oldu, kısa zaman sonra profesyonel takımlar da bu hatasız orta sa-ha oyuncusu ile ilgilenmeye başladı. Taraftarlar onu “İmam Beckenbauer”

diye çağırıyorlardı. Okul bittikten sonra kısa bir süre için devlet ulaştırma hizmetlerinde çalışırken, Fenerbahçe onu renklerine bağlamak istedi. An-cak Tayyip Erdoğan tercihini okumaktan yana kullandı ve 1973’ten sonra Marmara Üniversitesi’nde iş yönetimi okudu.

Kasımpaşa’da bir sosis fabrikasında muhasebeci olarak çalıştı, kısa süre sonra da yönetimde görevlendirildi. Komşuları onu, hayatta kimsenin hakkını yememiş, insanların güvendiği ve kavgaları yatıştırması istenen bi-ri olarak tanımlıyorlar. Erdoğan iyi bir hatipti. 1969’da Erbakan’ın “Milli

Nizam Partisi”nin (MNP) gençlik organizasyonuna katıldı ve etkileyici ko-nuşma yeteneği sayesinde çabucak yükseldi.

1975’te Erbakan’ın Milli Selamet Partisi’nin (MSP) gençlik teşkilatının –Kasımpaşa’nın da bağlı olduğu– Beyoğlu ilçe başkanı oldu. 1976’da İstanbul’daki bütün gençlik teşkilatlarının [ İstanbul İl Gençlik Teşkilatı’nın]

başkanı oldu. Bu yetenekli hatip ve iyi organizatör, İstanbul’da yavaş ya-vaş kendisine bir taban oluşturdu ve böylece, Erbakan’ın “Refah Partisi”

(RP), 1994’te İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğu için onu aday gösterdi. Geleneksel partilerin gösterdiği dört aday oyları böldük-leri için, yüzde 26 onu zafere ulaştırdı. Erdoğan henüz 40 yaşındaydı. O andan itibaren de Türk siyasetinin ayrılmaz bir parçası oldu.

Bütün korkulara rağmen Erdoğan İslami değil, pragmatik bir şehir politikası uyguladı. Şehir daha temiz ve yeşil hale geldi, trafik çilesi azal-dı, su kaynakları değerlendirildi. Yurtdışından kredi aldı ve belediye oto-büslerinde ve kamusal alanlarda yeni reklam mecraları oluşturarak ek bir gelir kaynağı keşfetti. İlk defa şehir içi vapur hatları artık zarar etmemeye başladı. Erdoğan ilk metroyu açtı ve ısıtma sistemlerinin linyit kömürü ye-rine doğalgaz kullanmaya başlamasından sonra insanlar kışın yeniden nefes alabilir oldu. Belediyedeki yolsuzluklar gözle görülür oranda azal-dı. Artık belediyeden bir iş almış olan şirketler, belirli ilçelere ayni yardım sağlamak zorundaydılar, mesela ambülans almak ya da bir okulun teç-hizatını karşılamak gibi. 1995’te Darülaceze’yi restore ettirdi ve oradaki Hıristiyan ve Yahudi ibadethaneleri için Rum Patrikhanesi’nden ve İstanbul Hahambaşısı’ndan görüş aldı. Erdoğan, bir seferinde, nasıl kendi dini için saygı gösterilmesini istiyorsa, aynı şekilde kendisinin de diğer dinlere say-gıyla yaklaştığını söyledi.

Tüm başarılarına rağmen, fakir bir geçmişten gelen bu nevzuhur hak-kında eski elitin hissettiği hoşnutsuzluk geçmedi. “Anavatan Partisi” nokta-sında Özal’ın şanssız varisi Mesut Yılmaz, bir keresinde, bir büyükşehir belediyesi başkanının zekâ, kültür ve yüksek öğrenim sahibi olması gerek-tiğini söyleyerek bu noktaya değinmişti. Bu Erdoğan’ı çok sinirlendirdi. O İstanbullu idi ve tabii ki Kasımpaşa’dan çıkmaydı ve eğer gerekli olursa

İktidarın Ele Geçirilmesi

∫

gerçek bir Kasımpaşalı gibi davranacaktı. Türk deyimi olan “Kasımpaşalı gibi” şu manaya gelir: Dikkatli olun, şaka yapmaya gelmez.

Erdoğan’ın başarısının bir kısmı da çocukluğundan ve gençliğinden kalma bu sokak refleksinden tam olarak uzak durmamasına dayanır.

Sorumluluk sahibi lider olarak davranışlarında hâlâ ara sıra, o zamanın coşkun sokak gencinin siniri parlamaktadır. Kasımpaşa’da insanlar, yu-karıdaki üst-sınıf Pera’da olduğu gibi birbirlerinden öyle “titizlikle” ka-çınmazlar. Erdoğan’ın kültürü de kökeni de Pera’dakilerden farklıdır. Bir keresinde hangi müziği dinlediği sorusuna “ Orhan Gencebay ve tabii ki Müslüm Gürses” şeklinde cevap verdi. Bu, Anadolu’dan ayrılan, bü-yük şehirlerin sınırlarına yerleşen ve orada bir karşı kültür geliştirenlerin dinlediği müziktir.

Onların beğeni ölçütlerine Türk edebiyatı pek uymaz, yabancı ise hiç uymaz. Ama Orhan Gencebay’ın, Müslüm Gürses’in ve İbrahim Tatlıses’in duygusal şarkılarına bayılırlar. Bunlar kara sevdadan, temiz aşk özleminden bahsederler. “Arabesk” bu tarz sanata verilen addır.

Arabeskin melez edebiyatı, popüler zevklerin bütün aşamalarını sorgu-lar. Büyük şehirlerin sınırlarında yaşayan bu dar gelirli çevreler tarafın-dan “Arabesk”, ayrı bir hayat algısı üretti. Erdoğan işte bu müziği din-liyordu ve bir keresinde de Büyükşehir Belediye Başkanı olarak baleyi kınayan bir beyanat vermişti.

Erdoğan’la birlikte ilk kez, Anadolu’nun fakirlerinden biri üst sınıfı zorlamaya başlıyordu. Kenar mahalleli olan ve sonunda merkeze gelen-lerden biri, artık kendisine insanca davranılmasını talep ediyordu. Devlet, onun tırmandığı başarı basamaklarına tuzaklar yerleştirmek için elinden gelen her şeyi yaptı.

6 Aralık 1997’de Doğu Anadolu’nun uzak ve büyük şehirlerinden Siirt’i ziyaret etmişti. Eşi Emine köken olarak, oranın Aydınlar bölgesinden-di. Ebeveynleri henüz genç iken, orası Kürtçe Tillo olarak bilinirbölgesinden-di. Bu böl-ge, genç Cumhuriyet’in aygıtlarının her zaman yakın takipte bulunduğu, Türk İslam’ının büyük vaizi ve müceddidi olan Said-i Nursi’nin dünyadan elini eteğini çektiği bölgedir. Burada Erdoğan bir konuşma yaptı ve bir

şiir okudu. 1973’te genç Erdoğan İstanbul’da bir şiir okuma yarışması kazanmıştı. Duygu ve düşünceleri düzyazıdan çok şiirde kendini bulu-yordu. Siirt’te de Erdoğan, ezberinden bir şiir okudu. Şiir, Türk milliyetçi-liğinin ideoloğu olan Ziya Gökalp’ın bir şiiriydi. Gökalp bu şiiri Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan Savaşı ile Cumhuriyet’in Kurtuluş Savaşı arasın-da yazmıştı. Uzun yıllar boyunca her okul kitabınarasın-da yer alan bu şiiri her öğrenci bilmektedir. Şiirde şu sözler yer alır: “Minarelerimiz süngümüz, camiler kışla ve müminler asker…” Erdoğan konuşmasını büyük bir alkış altında şu sözlerle bitirdi: “Haydi, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmanın ortak çatısı altında bir araya gelelim.”

Bu son cümle Kemalist devleti etkilemedi ve yargı beklenen ham-lesini yaptı: Suçun adı “dini kullanarak nefrete teşvik etmek” idi ve 12 Nisan 1998’de Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi onu on ay ha-pis cezasına çarptırdı, ömür boyu da siyasetten men etti. En yüksek temyiz mahkemesi cezayı onadı. Başka ülkelerde olsa bu ceza haksız adalet kategorisi altında değerlendirilirdi ama Türkiye’de milli güven-lik kaygısı adaletten önce geliyordu. Erdoğan, Büyükşehir Belediye Başkanlığı’ndan azledildi ve 1999 Martı’nda hapse girdi. Önceleri bütün umutlarını yitirmiş görünüyordu. “Gelecekte şiir değil de araba plakası okusam, bunlar beni yine cezalandıracaklar.” demekteydi. Son-ra içindeki kavgacı ruh yeniden alevlendi. Erdoğan, eskiden şairlerin hapse konulduğunu, bugün ise onların şiirlerini okuyanları aynı akıbetin beklediğini söyledi. Gelecekte bunları dinleyenlerin de hapse düşme-melerini ise ancak umut edebileceğini belirtti.

Bu orta saha oyuncusu, kendisine gösterilen kırmızı karttan etkilen-medi. Oyun alanına geri döndü ve yeniden gol yolları aradı. Anadolu’yu boydan boya gezdiği yürüyüşüne başladı. Hiçbir şehri ve hiçbir sınıfı atla-madı. 14 Ağustos 2001’de kafa dengi arkadaşlarıyla “Adalet ve Kalkın-ma Partisi”ni (AK Parti) kurdu. Ecevit Hükümeti, Erdoğan’ın varlığı yüzün-den hüküm giydiği maddeyi çoktan kaldırmıştı. Kendisiyle aynı durumdaki başka bir politikacı siyasete dönmüştü. Ama Erdoğan’ın yasağı devam ediyordu. Devletin durmadan yeni engellerle sahneye çıktığı oyun iyice

İktidarın Ele Geçirilmesi

∫

enteresan bir hal alacaktı. Erdoğan bir partinin kurucu üyesi olamazdı, partinin başkanlığına seçilemezdi, Meclis seçimlerinde aday olamazdı, ara seçime katılamazdı.

Ancak son ceza kalktı ve Erdoğan ara seçimle Siirt’ten milletvekili olarak seçilebilmeyi başardı. Sonunda 15 Mart 2003’te artık final çiz-gisindeydi: Meclis onu başbakanlığa seçti. Hükümet liderinin metropol-lerden birini değil de, bu zamana kadar ilgilenilmemiş bir şehri temsilen gelmesi, tamamıyla bu adamın özgüveniyle ilgiliydi. Erdoğan hemen baş-lattığı reform programıyla adeta bir havai fişek gösterisi yaptı. Görevinin ilk zamanlarında, Türkiye daha önceki bütün on yıllardan daha güçlü bir şekilde değişti. Ekonomi hızla düzeldi ve Türkiye hiç olmadığı kadar AB’ye yaklaştı. Erdoğan hapisteyken, kendisinin siyasetçi olmasının tek yolunun Türkiye’nin Avrupa normlarını takip etmesi olduğunu fark etmişti.

Erdoğan doksanlı yıllarda en fazla hapiste değişti. Orhan Pa-muk da Erdoğan’ın değişmiş olduğundan emin. Kendisi de karakter dizayn eden ve onlarla oynayan biri olarak Pamuk bir keresinde, bu düşüncesinde emin olduğunu belirtti. Erdoğan İslamcılıktan Müslüman Demokratlığa giden uzun yolu geride bırakmıştı. Siyasi kariyerine, Ziya-ül Hak’ın Pakistan’da gücü ele geçirdiği ve ülkeyi İslamlaştırdığı, Humeyni’nin İran’da devrim yaptığı bir zamanda başladı. İki oğlun-dan birine İslamcı önder Necmettin Erbakan’ın adını verdi ve bir kere de Afgan İslamcı önder Hikmetyar’ı ziyaret etti. 1992’de insanların aynı anda hem seküler hem de Müslüman olamayacağını söylemiş, 1996’da demokrasiyi bir amaç değil, araç olarak tanımlamıştı. Sonraki dönemde Özal’ın kardeşi Korkut Özal ve yatırımcı Cüneyd Zapsu gibi yakın arkadaşları onu Batılı değerlere alıştırdılar.

Ağustos 2001’de AK Parti’yi kurarken Erdoğan şöyle dedi: “Benim şahsi referans noktam İslam, siyasi referans noktam ise anayasa ve de-mokratik prensiplerdir.” Hristiyan Demokrat Birliği (CDU) lideri Angela Merkel de Şubat 2004’teki Türkiye ziyaretinde, CDU ve AK Parti’nin değerlerini dinden aldıklarını, ama dinle siyaseti birbirinden ayırdıklarını söyleyecekti.

İslam, Erdoğan’ın şahsi ahlakı için önemlidir, ama pratik siyaseti için değildir. Partisinin kuruluşundan sonra şöyle söyledi: “Seninle aynı düşün-meyebilirim, ama senin görüşlerini özgürce belirtebilmeni sağlamak için her şeyi yaparım.” Yine 22 Temmuz 2007’deki seçim zaferinden sonra sevinçten coşan destekçilerine de şöyle seslendi: “Şimdi sizden gayet sakin olmanızı istiyorum, gayet sakin.” Sonra devam etti: “Sizin sevinci-nizin başkasının üzüntüsüne dönüşmesini istemiyorum.” Herkesle birlikte Atatürk’ün amacına ulaşmak istiyordu, yani Türkiye’yi “muasır medeniyet”

seviyesine çıkarmak.

Daha İstanbul Belediyesi yıllarındayken etkili Türk gazetecilerin-den biri, Erdoğan’ın bir liderin cevherini taşıyan tek Türk siyasetçi ola-bileceğini fark etmişti. Siyasi üstadı Erbakan’dan ayrılma süreci de bu-nunla yakından ilgiliydi. Erbakan her zaman olduğu gibi İslami köktenci olarak kaldı. Ama Erdoğan siyasi gerçekçiye dönüştü. Erbakan İslami bir devlet hayal etmeye devam etti, Erdoğan ise Türkiye’de mevcut olan demokrasi ve adalete saygı gösterdi. Erbakan güçlü bir İslami söyle-mi teşvik etti, şeriattan ve İslasöyle-mi bir devletten bahsetti. Ama Erdoğan, pratik sorunların sadece pratik siyasetle çözülebileceğini fark etti, dini vecizelerle değil. Gelenekçi Erbakan kadınları siyasetten uzak tuttu, genç modernleşmeci Erdoğan ise onları partide destekledi ve seçim kampanyasında onları öne çıkardı. Erbakan AB hakkında “Hristiyan Kulübü” diye atıp tuttu, Erdoğan için ise AB “Türkiye’nin de kabul ede-bileceği ortak değerlerle bir birleşme” idi.

Erbakan’ın başbakan olarak başarısızlığa uğradığı dönemde, Er-doğan Büyükşehir Belediye Başkanı olarak başarılı işleriyle saygınlık kazandı. Erbakan mütemadiyen Erdoğan’ın yükselişini durdurmayı dene-di. 1991’de Erdoğan milletvekili adayı olmak istedi ama Erbakan kabul etmedi. Sonra “Refah Partisi”, 1994’te Erdoğan’ı Erbakan’ın isteğine zıt olarak Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğu için aday tayin etti. Erdo-ğan, Erbakan’ın artık kendisini Almanya’daki Türklerden parti için para

İktidarın Ele Geçirilmesi

∫

toplamaya aracı olarak kullanmasına izin vermedi.

Erdoğan, Politclown’dan⁷ ayrıldı ve onun yerine çevresine modern Müslüman düşünürleri topladı. Erdoğan hapisteyken, sol görüşlü insan hak-ları aktivistleri onu ziyaret etmişlerdi. O zamandan sonra da Erdoğan’la yakın dostluk kurdular. Ama ne Erbakan ne de onun yakın dostlarından bi-ri hapiste Erdoğan’ın ziyaretine geldi. Bir teselli kelimesi bile söylenmedi.

Kırılma gerçekleşmişti. Bu kırılma, yasaklanan “Refah Partisi”ni müteakiben açılan “Fazilet Partisi”nin kuruluşunda açığa çıkacaktı. İkisi de siyasi ya-saklı olan köktenci Erbakan ve realist Erdoğan, yeni başkanın seçimi için yarışa kendi yakın adamlarını soktular. Recai Kutan, rakibi Abdullah Gül’ü az bir farkla saf dışı bıraktı.

“Fazilet Partisi” de kısa bir süre sonra yasaklanacaktı. Erbakan “Sa-adet Partisi”ni kurdu. Partinin ismi “Asr-ı Sa“Sa-adet”i hatırlatıyor olmalıydı.

Kasım 2002’deki seçimlerde ancak oyların yüzde 2,5 kadarını alabildi.

Erdoğan ise altmışların muhafazakâr “Adalet Partisi” stilinde “Adalet ve Kalkınma Partisi”ni (AK Parti) kurdu. Bu parti 2002’den beri iktidardadır.

Erbakan asi talebesini hiç affetmedi. Yine de Temmuz 2007’deki seçim-lerden önce özür dilemeyen bir tavırla Erdoğan’ı tövbe etmeye ve “Milli Görüş” hareketine geri dönmeye çağırdı.

Oysaki seçimde her iki Türk’ten biri oyunu Erdoğan ve onun si-yaseti lehine kullandı. Türkiye’de o bir yıldızdı ve uluslararası siyasi sahnede de çoktan kabule mazhar olmuştu. Herhangi bir yabancı dil bilmiyordu ve hâlâ Kasımpaşalı gencin dünyanın büyükleriyle nasıl baş edebildiğine insanlar şaşırmaktaydı. Erdoğan’ın beden dili kendinden emin, görünüşü atletiktir. Portekiz’de 2004’te gerçekleştirilen Avrupa Şampiyonası’nda Yunanlıların her galibiyetinden sonra Yunan meslek-taşı Kostas Karamanlis’i ilk kutlayan hep o oldu. Avrupa Devletleri ve Hükümet Liderleri Birliğinde Erdoğan, eskiden yaptığı gibi kesintisiz ke-limelerle muhatabını boğmayı değil, aynı zamanda dinlemeyi ve diya-log kurmayı öğrendi.

7 Politclown, siyasi görüşleri ve aktiviteleri diğer insanlar tarafından ciddiye alınmayan kişiye verilen addır. [Ç.N.]

Erdoğan’ın en büyük siyasi hayali, Atatürk’ün amacını gerçekleştir-mek, Türkiye’yi Avrupa’ya yönlendirmektir. Bu zaten bir ölçüde gerçek-leştirmiş olduğu bir hayaldir. Aralık 2002’de, seçim zaferinden sadece bir ay sonra, Kasımpaşalı basit bir denizcinin oğlu, Washington’da Beyaz Saray’ın merdivenlerini tırmanıyordu. Daha siyasi bir görev al-mamıştı. Yine de Amerikan Başkanı onu kabul etti. Bu, Oval Ofis’te dünyanın en güçlü adamının Türkiye’nin en güçlü adamını kabul ettiği son buluşma olmayacaktı.