VUK VE SPK TEBL‹⁄LER‹NDE YER ALAN H‹SSE SENETLER‹ ‹LE

‹LG‹L‹ TANIM VE KURALLAR

VUK’da menkul k›ymetler ile ilgili olarak 279.maddede “Hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51 'i Türkiye'de kurulmufl bulunan flirketlerin hisse senet-lerinden oluflan yat›r›m fonu kat›lma belgeleri al›fl bedeliyle, bunlar d›fl›nda kalan her türlü menkul k›ymet borsa rayici ile de¤erlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaal› bir flekilde olufltu¤u anlafl›l›rsa de¤erlemeye esas bedel, menkul k›ymetin al›fl bedeline vadesinde elde edilecek gelirin ( kur fark-lar› dahil ) iktisap tarihinden de¤erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k›sm›n›n eklenmesi suretiyle hesaplan›r. Ancak, borsa rayici bulunmayan, geti-risi ihraç edenin kar ve zarar›na ba¤l› olarak do¤an ve de¤erleme günü itibariy-le hesaplanmas› mümkün olmayan menkul k›ymetitibariy-ler, al›fl bedeli iitibariy-le de¤eritibariy-lenir.”

Aç›klamas›n› getirmifltir. Bu tan›mlamadan flunu anlamaktay›z, Bir hisse senedi esas itibariyle al›fl bedeli ile kay›tlara al›n›r. E¤er bu hisse senedi borsada kote edilmifl ise bilanço haz›rlama tarihi itibariyle hisse senedinin borsada kote edilen

de¤eri esas al›n›r. Yani borsada kote edilmifl bir hisse senedi için, elde etme maliyetinin üzerinde oldu¤u sürece bilançoda alabilece¤i maksimum de¤er borsada oluflan de¤eridir. VUK bu maddesinde yer alan ve içinde en az % 51 oran›nda ‹stanbul Menkul K›ymet-ler Borsas›’na (‹MKB) kote olmufl flir-ket hissesi bar›nd›ran yat›r›m fonlar›

için al›fl bedeli ile de¤erleme kural›

getirirken SPK’n›n 01.01.1995 tarihin-de yay›nlad›¤› seri XI 1 numaral› Teb-li¤’in 21.maddesinin dördüncü parag-raf›nda “Yat›r›m fonu kat›lma belgele-ri, ilgili yat›r›m fonunun bilanço tarihi için aç›klad›¤› al›fl fiyatlar› üzerinden;

borsalar ve teflkilatlanm›fl di¤er piyasa-larda ifllem gören borçlanmay› temsil eden di¤er menkul k›ymetler ise bilan-ço tarihindeki a¤›rl›kl› ortalama fiyat-lar› üzerinden de¤erlenir.” Demekte-dir. Dolay›s› ile yat›r›m fonlar›n›n de¤erlemesi aç›s›ndan VUK ile SPK kurallar› aras›nda bir çeliflki vard›r (al›fl de¤eri mi yoksa bilanço tarihi itibariyle al›fl bedeli mi). Kanaatimiz-ce burada uygulaman›n muhasebenin ihtiyatl›l›k kavram› gere¤i hangi fiyat daha düflükse o fiyattan de¤erlendiril-mesi yönündedir. Ayn› tebli¤in 21.maddesinin üçüncü paragraf›nda

“hisse senetlerinin borsada kote edil-mesi durumunda “bilanço gününden önceki 5 iflgünü boyunca oluflan gün-lük a¤›rl›kl› ortalama fiyatlar›n mas› üzerinden de¤erlenir. Bu ortala-man›n hesab›nda sermaye art›r›m› ve temettü ödemesi gibi ifllemlerden kay-naklanan etkiler giderilir. Bilanço

gününden önceki 5 iflgünü içinde elde edilen hisse senetleri ise, elde etme maliyeti ve bilanço gününde oluflan a¤›rl›kl› ortalama fiyat›n düflük olan›

ile de¤erlenir.” Diyerek borsada oluflan fiyat›n nas›l saptanaca¤›na aç›kl›k getirmifltir. Yukar›da t›rnak içine ald›¤›m›z son cümleye dikkat edilrse hisse senedi fiyat› için, 5 günlük süre içinde al›nd›¤› takdirde bilanço günü hisse senedinin al›m sat›m konusu yap›lan a¤›rl›kl› ortalama fiyat› ile elde etme maliyetinin düflük olan› ile de¤er-lenece¤ini belirterek muhasebenin temel kavramlar›ndan biri olan ihti-yatl›l›k kavram›na sad›k kalm›flt›r¹ . SPK’n›n seri XI 1 numaral› Tebli¤i’nin 21.maddesinin ikinci paragraf›nda

“Elde etme maliyetinin hesaplan-mas›nda hareketli veya a¤›rl›kl› ortala-ma ortala-maliyet yöntemlerinden birinin uygulanmas› flartt›r. Menkul k›ymetler, sözkonusu maliyet yöntemlerine dayan›larak serileri itibariyle ayr› ayr›

de¤erlenir.” Denilerek ayn› hisse sene-dinden farkl› zamanlarda farkl› fiyat-lardan al›m yap›ld›¤› takdirde elde etme maliyetinin nas›l hesaplanaca¤›

belirtilmifltir. Burada vurgulanmas›

gereken bir di¤er nokta da hisse senedi al›m› s›ras›nda arac› kurumlara ödenen bir komisyon oldu¤u takdirde, bu komisyonun hisse senedinin elde etme maliyeti içinde de¤erlendirilmemesi bunun bir gider unsuru olarak “di¤er faaliyetlerden giderler ve zararlar" ola-rak muhasebelefltirilmesi” vurgu-lanm›flt›r ².

1 SPK seri XI 1 numaral› Tebli¤in 9.maddesinde yer alan ihtiyatl›l›k kavram›.

2 SPK seri XI 1 numaral› Tebli¤ madde 21 paragraf 1.

Bilanço düzenleme tarihinde de¤erleri hesaplanan hisse senetleri için elde etme maliyetleri ile bilanço düzenleme tarihi itibariyle oluflan de¤erleri aras›nda bir fark olufltu¤unda (art› ya da eksi yönde) bu ilgili menkul k›ymet hesab› ile gelir tablosu aras›nda (di¤er faaliyetlerden gelir ve karlar - di¤er faaliyetlerden gider ve zararlar) muha-sebelefltirilir³. Buraya kadar yap›lan aç›klamalarda flirketler aç›s›ndan bilançoda görülen hisse senetlerinin k›sa veya uzun vadeli elde tutma amaç-lar›na göre herhangi bir ay›r›m yap›lmam›flt›r. Dolay›s› ile de¤erleme aç›s›ndan hisse senedinin k›sa süreli veya uzun süreli gaye ile elde tutul-mas›n›n de¤erleme aç›s›ndan bir önemi bulunmamaktad›r. Burada önemli olan hisse senedinin borsada kote olup olmad›¤›d›r. SPK’n›n ad› geçen

tebli-¤inin 21.maddesinin alt›nc› parag-raf›nda “Borsalar ve teflkilatlanm›fl di¤er piyasalarda ifllem görmeyen menkul k›ymetler, elde etme maliyet-lerine göre % 10 veya daha fazla bir oranda de¤er kaybetmeleri ve bu de¤er düflüklü¤ünün yak›n bir gelecekte orta-dan kalkaca¤›na dair objektif ve makul bir gerekçenin varolmamas› durumun-da rayiç de¤erleriyle de¤erlenir. Rayiç de¤er, hisse senetleri için net defter de¤eridir. Diyerek borsada kote olma-yan hisse senetlerinin de¤erlemesi için bir kural koyarak bu de¤erinin ilgili flirket bilançosunda yer alan özkaynak-lar›n›n ç›kar›lan hisse adedine bölüne-rek her bir hisse için bir de¤er

bulun-mas›n› gerektirmektedir. Özetle konu hakk›nda flu yorumu yapmak mümkün-dür. fiirket olarak elimizde tuttu¤umuz hisse senedinin k›sa ya da uzun vadeli elimizde tutma gayesine ba¤l› kal-maks›z›n, bu hisse senedi borsada kote ise bilanço tarihi itibariyle borsada olu-flan de¤eri üzerinden de¤erleyip oluolu-flan fark› kar zarar hesab›na intikal ettirme-miz, hisse senedi borsada kote de¤il ise bu takdirde ilgili flirketin bilançosuna bakarak, özkaynaklar›n› ç›kar›lan hisse adedine bölerek hisse bafl›na bir flirket de¤eri saptayarak elimizdeki hisse ade-dine göre o flirkete ait hisseler için top-lam bir de¤er belirlememiz gerekecek-tir. Arada oluflan bir fark oldu¤u tak-dirde bu fark›n da kar zarar hesab›na intikal ettirilece¤i tabiidir. VUK ve SPK uygulamalar› konusunu kapatma-dan önce flirketin iki y›lkapatma-dan fazla elin-de tuttu¤u hisse senetlerini satmas›

halinde GVK’nun bilanço esas›nda ticari kazanc›n tespiti ile ilgili 38.mad-desinin üçüncü paragraf›nda “Gayri-menkullerin ve menkul k›ymetlerin al›m-sat›m› ile devaml› u¤raflanlar hariç olmak üzere, bilanço esas›na göre defter tutan mükelleflerin iktisap tari-hinden itibaren en az iki tam y›l süre ile aktiflerinde yer alan gayrimenkul ve ifltirak hisselerinin elden ç›kar›lma-s›nda maliyet bedeli, bunlar›n iktisap edildi¤i ve elden ç›kar›ld›¤› y›llar hariç olmak üzere her takvim y›l› için VUK hükümlerine göre belirlenen yeniden de¤erleme oran›nda artt›r›larak kazanc›n tespitinde dikkate al›n›r.”

3 SPK seri XI 1 numaral› Tebli¤ madde 21 paragraf 7.

Denilenerek flirketlerin satt›¤› gayri-menkuller ve ifltirak hisselerinin enf-lasyondan ar›nd›r›lmas› ve gerçek kazançlar›n›n vergilendirilmesi sa¤-lanm›fl olmaktad›r. Bu esaslar›n KVK’nun 13.maddesi gere¤ince kurumlar vergisi mükelleflerine de uygulanaca¤› tabiidir⁴. GVK’n›n 38.maddesi bu hükmü getirirken 56.maddesi edinim tarihinden itibaren sat›lmas› halinde hisse senetleri al›m sat›m kazanc›n›n (2004 için 12 milyar TL d›fl›nda kalan k›sm›) vergiye tabi olaca¤›n› söylemektedir. Ancak üç aydan fazla elde tutulan hisse senetleri aç›s›ndan vergi ödemesi söz konusu de¤ildir⁵.

3. TMS VE UMS AÇISINDAN