Entelektüel Sermayenin Tan›m›

Entelektüel sermaye kavram›n› tan›mla madan önce “entelektüel” kavram›n›n tan›mlanmas› konunun daha iyi anlafl›lmas› aç›s›ndan yararl› olacakt›r.

Entelektüel kelimesinin kökeni inter-lectio'dur ve Latince'den gelmektedir.

‹nter, aras›nda anlam›ndad›r ve iliflkiyi içerir, lectio ise, okuma, elde edinilen, ulafl›lan, toplanan bilgi demektir.¹⁴ Entelektüel kelimesi bilim, sanat ve

kültür alanlar›nda yüksek derecede e¤itim görmüfl kimse, ya da ayd›n kesi-mini ifade etmede kullan›lan bir kav-ramd›r.¹⁵

Entelektüel sermayenin do¤ru ve tam olarak tan›mlanmas› yönetimini, stra-tejik kullan›m›n› ve do¤al olarak ölçü-münü kolaylaflt›racakt›r. Bugüne kadar üzerinde hemfikir olunan tek bir ente-lektüel sermaye tan›m› bulunmamak-tad›r. Bu nedenle, farkl› yazarlar›n tan›mlar›n› gözden geçirmek faydal›

olacakt›r.

Webster's Sözlü¤ü entelektüel kelime-sini rasyonel veya ak›ll›ca düflünce ola-rak tan›mlarken, sermaye kelimesini toplanm›fl mal stoku olarak ifade etmektedir. Buradan yola ç›karak, konuflma dilinde entelektüel sermayeyi düflünce birikim kapasitesi olarak ifade etmek mümkündür.

Entelektüel sermaye kavram›na iliflkin konuyla ilgilenenler taraf›ndan farkl›

bak›fl aç›lara göre de¤iflik tan›mlar yap›lm›flt›r. Söz konusu tan›mlar›n baz›lar›na afla¤›da de¤inilmifltir.

En basit flekliyle entelektüel sermaye,

“bir organizasyonun bilgi de¤eri”¹⁶ veya duyumsanmayan ve görünmeyen varl›klar olarak bir iflletmenin sahip oldu¤u kay›tl› bilgiler ve iflletmedeki çal›flanlar›n bilgi, beceri ve deneyimle-ri” ¹⁷fleklinde tan›mlanmaktad›r.

13 Pena, a.g.m.,s.180.

14 fiebnem Ar›kbo¤a, Entellektüel Sermaye, Derin Yay›nlar›, Yay›n No:30, ‹stanbul, 2003, s.73.

15 Halil Seyido¤lu, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Yay›nlar›, No:4, Ankara, 1992, s.230.

16 Ali Talip Akp›nar, “Entellektüel Sermaye Kavram›”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Say›:1, Kocaeli, 2000, s.52.

17 Gülçin Büyüközkan, “Entellektüel Sermaye Yönetimi”, KalDer Forum, Nisan-May›s-Haziran 2002, s.35.

Günümüzde özellikle hizmet sektörün-deki iflletmelere bak›ld›¤›nda bilanço-lar›ndaki varl›klar› ile piyasadaki de¤erleri aras›nda önemli bir fark görülmektedir. Buradan yola ç›karak, entelektüel sermaye maddi olmayan varl›klard›r ve entelektüel sermaye iflletmenin defter de¤eri ile piyasa de¤eri aras›ndaki farkt›r, fleklinde tan›mlamalar bulunmaktad›r.¹⁸

OECD, entelektüel sermaye kavra-m›n›, "iflletmelerin sahip olduklar›

maddi olmayan varl›klar›n, daha aç›k bir ifadeyle organizasyonel sermaye-nin ve insan sermayesisermaye-nin ekonomik de¤eri" olarak tan›mlamaktad›r ¹⁹. Bu tan›mlamada organizasyonel sermaye, iflletmenin faydaland›¤› yaz›l›m sis-temlerini, da¤›t›m kanallar›n› ve teda-rik zincirlerini içine al›rken; insan ser-mayesi iflletme çal›flanlar›n›n tamam›n›

kapsamaktad›r.

Entelektüel sermaye, içerisinde serma-ye kelimesi geçse de, bafll› bafl›na kla-sik bir muhasebe ölçütü ya da ekono-mik bir terim de¤ildir. Napahiet ve Ghoshal, entelektüel sermayeyi, "orga-nizasyon, entelektüel topluluk ya da profesyonel iflletmeler gibi sosyal gruplar›n sahip oldu¤u bilgi ve ö¤ren-me yetene¤i" olarak tan›mlamaktad›r ²⁰. Boudreau, Ramstad, Davenport ve Prusck ise, özellikle insan kaynaklar›

ve bilgi teknolojileri yönetimi konu-lar›na odaklanarak, entelektüel serma-yeyi yönetim faaliyetlerinin geneli ile iliflkilendirmektedirler. Burada ente-lektüel sermaye, hem insan kaynaklar›

yönetimi hem de bilgi teknolojileri konular›n› içine alan fonksiyonel bir kavram olarak ön plana ç›kmakta ve insan kaynaklar› ile bilgi teknolojileri departmanlar›n›n yönetimsel problem-lerine dikkatleri çekmektedir. Boudre-au ve Ramstad'›n tan›mlamalar›nda, entelektüel sermaye yaln›zca iflletme-nin bu iki departman›nda bulunmak-tad›r. Bu aç›dan ele al›nd›¤›nda ente-lektüel sermaye, iflbirli¤i sonucunda oluflan bir etki de¤il, yaln›zca iflletme-nin bu iki departman›n›n karfl›l›kl› etki-leflimi sonucunda ortaya ç›kan bir olgudur. ²¹

Entelektüel sermaye kavram› ile yak›ndan ilgilenen yöneticiler ise, entelektüel sermayenin finansal tablo-lara ve hissedar de¤erine yönelik etki-leri üzerinde daha fazla durarak, bu kavram›n tan›mlanmas›ndan ziyade ölçülmesine ve yönetilmesine odaklan-maktad›rlar. Entelektüel sermaye grup-lar›ndan Thomas Stewart, entelektüel sermayeyi de¤er yaratmada kullan›la-bilecek bilgi, entelektüel mülkiyet ve deneyim gibi her türlü entelektüel materyal olarak tan›mlamaktad›r.

Ste-18 Nick Bontis, “There’s A Price On Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically”, Business Quarterly, Summer, 1996, s.3.

19 Lars Nerdrum, “Intellectual Capital”, Journal of Intellectual Capital,Vol.2,2001,s.127.

20 Janine Napahiet, Social and Intellectual Capital, Academy of Management Proceedings, 2002, s.245.

21 Jan Mouritsen, “Economical Value Added Versus Intellectual Capital”, Management Accounting Research, Vol.9, 2002,s. 10-11.

wart'›n bu alana yönelik en önemli katk›s›, entelektüel sermaye kavram›-n›n tan›mlanmas›nda ve ölçülmesinde karfl›lafl›lan güçlüklere dikkat çekmifl olmas›d›r .²² Skandia AFS fiirketi'nin entelektüel sermaye yöneticisi Leif Edvinsson ve “Intellectual Capital”

isimli eserin yazar› Michael Malone ise entelektüel sermayeyi; insan serma-yesi, yap›sal sermaye ile müflteri ser-mayesi unsurlar›ndan meydana gelen ve entelektüel sermayenin de¤erini, iflletmenin piyasa de¤erinden defter de¤erinin ç›kart›lmas›yla hesaplanan bir bileflen olarak ele almaktad›r ²³. Burada entelektüel sermaye; yat›r›m-c›lar taraf›ndan s›kça kullan›lan piyasa de¤eri/defter de¤eri oran›n›n, piyasa de¤eri eksi defter de¤eri ile elde edilen parasal tutar›yla ifade edilmektedir.

Ancak, bu parasal ifade, entelektüel sermayeyi meydana getiren unsurlar›n entelektüel sermayenin parasal de¤eri üzerindeki etkilerini vurgulamada yetersiz kalmaktad›r.

Hugh McDonald, entelektüel sermaye-yi bir iflletmede bulunan farkl›laflt›r›c›

avantaj yaratmada kullan›labilecek bil-gidir, fleklinde tan›mlamaktad›r.²⁴ Bu tan›mda iflletme çal›flanlar› taraf›ndan bilinen ve rekabet avantaj› yaratabile-cek olan bilgiler entelektüel sermaye alarak ele al›nmakta ve entelektüel ser-mayenin ne oldu¤undan ziyade hangi ifle yarad›¤› anlat›lmaktad›r.

Steward'a göre; entelektüel sermaye zenginlik yaratmak üzere kullan›ma sokulabilecek entelektüel malzemedir, yani bilgi, entelektüel mülkiyet ve deneyimdir.²⁵Steward, entelektüel ser-mayenin iflletmedeki çal›flanlar taraf›n-dan bilinen ve iflletmeye rekabet üstün-lü¤ü sa¤layan her türlü faktörün top-lam›ndan olufltu¤unu ve patent, telif haklar›, know-how gibi unsurlar›n öte-sinde pek çok fleyi kapsad›¤›n› ifade etmifltir.

Grafström ve Leif Edvinsson, entelek-tüel sermayeyi insan perspektifinden gelece¤in de¤erlerini yaratmada yard›mc› olabilecek kazan›lm›fl anlay›fl-lar›n toplam›yla birlikte iliflkileri de kapsayan bir kavram olarak tan›mla-maktad›rlar.²⁶ Grafström ve Leif Edvinsson'a göre, entelektüel sermaye de¤er yarat›c› potansiyel ve bunun geliflimi ile birlikte bilgidir. Bugün ile gelecek aras›ndaki efliktir.

Klein ve Prusak ise, entelektüel serma-yeyi, daha yüksek de¤erlere sahip varl›klar› yaratmada onlar› flekillendi-recek, ele geçirecek ve harekete geçire-cek entelektüel materyaldir²⁷ fleklinde tan›mlam›flt›r. Klein ve Prusak'›n tan›m›nda önemli olan bir unsur ente-lektüel malzeme ile sermaye aras›nda ay›r›m yap›lmas›d›r. Kay›t alt›na al›nmam›fl bir fikir ya da unsur evrak dosyalar› alt›nda kalm›fl bir rapor, ifl

22 Nick Bontis, ”Intellectual Capital”,Journal Management Rewiew,Vol.3, 1998,s.65.

23 Mark McElroy, ”Social Innovation Capital”, Journal of Intellectual Capital,Vol.3, 2002,s.30..

24 Steward, a.g.e., s.72.

25 Steward, a.g.e., s.12.

26 Gottfried Grafström, Leif Edvinsson, Accounting for Minds, Larsherberts Offset, Sweden, s.25.

27 David A. Klein, Laurence Prusak, Characterizing Intellectual Capital, March 1994, s.2

arkadafllar› ile yap›lan informal bir beyin f›rt›nas›, ulafl›lamayan bir sat›fl temsilcisinin ö¤rendi¤i acil haber ente-lektüel malzemedir, ancak enteente-lektüel sermaye de¤ildir.²⁸

Galbraith, entelektüel sermayenin yaln›zca insan zekas›ndan kaynaklanan bir unsur de¤il aksine, entelektüel faa-liyetler bütünü oldu¤unu savunmak-tad›r.²⁹ Bu çerçevede, entelektüel ser-maye yaln›zca statik bir maddi olma-yan varl›k de¤il, iflletmenin belirlenen hedeflere ulafl›lmas›n› kolaylaflt›ran hedef bir süreç olmaktad›r.³⁰

Bir baflka tan›mda entelektüel serma-ye, kâra dönüfltürülebilen bilgidir ki, bu bilgi; iflletmenin fikirlerinin, yeni-liklerinin, teknolojilerinin, genel bilgi-lerinin, bilgisayar programlar›n›n, dizaynlar›n›n, veri kullanma yetenek-lerinin, iliflkiyetenek-lerinin, süreçyetenek-lerinin, yarat›c›l›klar›n›n ve yay›nlar›n›n bütü-nüdür.³¹ fleklinde ifade edilmifltir.

Entelektüel sermayenin tan›mlanmas›

ve bileflenlerine ayr›lmas› konusunda oldukça detayl› çal›flmalar yapan di¤er bir araflt›rmac› da Annie Brooking'dir.

Brooking, entelektüel sermayeyi ifllet-meye fonksiyonellik kazand›ran ve

bir-birleriyle iç içe geçmifl maddi olmayan varl›klar› tan›mlamakta kullanmak-tad›r. Brooking'e göre iflletme, maddi varl›klardan ve entelektüel varl›klar-dan meyvarl›klar-dana gelen bir bütün olup, iflletmenin sahip oldu¤u entelektüel varl›klar, piyasa varl›klar›, entelektüel mülkiyet varl›klar›, insan-merkezli varl›klar ve altyap› varl›klar› olmak üzere dört grupta ele al›nabilir ³². Yap›lan tüm bu tan›mlamalara karfl›n entelektüel sermayenin genel kabul görmüfl kesin bir tan›m› yap›lamamak-tad›r ve s›k s›k entelektüel mülkiyet, entelektüel varl›klar, maddi olmayan varl›klar ve bilgi varl›klar› terimleri ile efl anlaml› olarak kullan›lmaktad›r.

Entelektüel sermaye bu kavramlar›n tümünden daha kapsaml›d›r. Entelek-tüel sermaye statik bir varl›ktan çok, iflletmenin gereksinimlerine uygu-land›¤›nda katma de¤er yaratan dina-mik bir unsurdur.³³

Entelektüel sermaye için yukar›daki tan›mlamalar›n, ortak noktalar›n› içe-ren flöyle bir tan›m verilebilir:³⁴ Entelektüel sermaye; mayas›n› bilgi, beceri, deneyim ve enformasyonun oluflturdu¤u, iflletmenin mevcut ve

28 Steward, a.g.e., s.72.

29 Pena, a.g.m., 180.

30 Metin Kamil Ercan, M.Baflaran Öztürk ve Kartal Demirgünefl, De¤ere Dayal› Yönetim ve Entellektüel Sermaye, Gazi Kitabevi, Ankara, 2003, s.101.

31 Fatma Ayano¤lu fiiflman ve Bülent fiiflman, “Entelektüel Sermayenin Unsurlar›, Ölçülmesi ve Muhasebe lefltirilmesi”, Yaklafl›m Dergisi, Say›:136, Nisan 2004.

32 Annie Brooking, Intellectual Capital, International Thomson Business Press,s. 12.

33 Murat Ertu¤rul, “Bilgi Ça¤›nda ‹flletmelerin Yeni Kayna¤›: Entelektüel Sermaye”, Active Yönetim, Ekim-Kas›m 2000, s.75.

34 Mustafa Ç›kr›kç› ve Abdülkerim Dafltan, “Entelektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Arac›l›¤›yla Sunulmas›”, Bankac›lar Dergisi, Say›:43, 2002.

gelecekteki baflar›s›n› do¤rudan etkile-yen ve rakip firmalarla k›yaslamada konumunu ortaya koyan sahip oldu¤u bilgi, bilgi sistemleri, patent, telif hak-lar› ve lisans anlaflmahak-lar› gibi maddi olmayan soyut varl›klar›n bütünüdür.

Özetlemek gerekirse, entelektüel ser-mayenin konusunun yaln›zca bir ifllet-menin entelektüel boyutu olmad›¤›, aksine iflletmenin kaynaklar›n›n yeni pazarlarda de¤er yarat›c› amaçlar do¤-rultusunda kullan›lmas›, di¤er bir ifa-deyle iflletmenin yeni fikirleri ürünlere ve hizmetlere dönüfltürebilme yetene¤i oldu¤u aç›kça görülmektedir.

2.3.Entelektüel Sermayenin Önemi