TEMEL KAVRAMLAR

11. BANKALAR ‹LE ‹LG‹Li KAVRAMLAR 111. Banka Tan›m›

Uzun y›llardan beri anlam› ve ifllevi sürekli de¤iflen ve geliflen banka iflletmesi ile ilgili farkl› tan›mlar yap›lm›flt›r. Ancak bu tan›mlar›n bir ço¤u günümüz ban-kac›l›¤›n› ifade edememifltir. Bu günkü ça¤dafl ve modern bankac›l›¤› aç›klayan tan›m flöyle yap›labilir. “Halk›n belli zaman içinde harcamad›¤› paralar› kabul ederek, bunlar› nema getirir flekilde ikraz ve plase eden, ödemelerde arac›l›k,

para transferi gibi çeflitli hizmetler gören iflletmelerdir.”¹

Baflka bir deyiflle “Bankalar, dinamik yap›da para ve kredi ticareti yapan, çeflitli mali ve sosyal hizmetleri yerine getiren, kendi özkaynaklar› yan›nda mevduat kabulü ile yarat›lan yabanc›

kaynaklar› da kullanarak kredi taleple-rini karfl›layan kurulufllard›r.²

112. Bankalar›n ‹fllevleri

Bankalar, “özkaynak ve borç kaynak-lardan elde ettikleri fonlar›, ihtiyac›

olan kifli veya kurumlara aktararak temel ifllevini yerine getirirken fon faz-las› ve fon ihtiyac› olan iki taraf aras›nda güven unsuru olurlar.”³ Bankalar›n di¤er ifllevleri ise “Ekono-miye banknot ve kaydi para sa¤la-man›n yan›nda tahsil ve ödeme ifllem-leri gibi hizmet üretmektir.⁴

Bankalar, paras›n› yat›rana verdi¤i faizle plase etti¤i faiz aras›ndaki fark-tan yararlanarak hem para sahiplerinin at›l kalan paras›n› çal›flt›rma, hem de mütflebbislere sermaye sa¤lamak sure-tiyle yat›r›m imkan› yarat›r. Bu neden-le sermaye birikimi sa¤layan bankalar ekonomik yaflama önemli katk›da bulunarak lokomotif ifllevi görürler.⁵

113. Bankalar›n Türleri

Banka iflletmeleri çeflitli aç›lardan s›n›fland›r›labilir; Bunlar ⁶

1. Sermaye kayna¤› aç›s›ndan 2. Yasal kuruluflu aç›s›ndan 3. Emisyonda bulunma aç›s›ndan 4. Mevduat kabulu aç›s›ndan 5.Faaliyet alanlar› ve amaçlar›

aç›s›ndan s›n›fland›r›labilirler.

Faaliyet alan ve amaçlar› aç›s›ndan bankalar;

- Merkez bankalar›

-Yat›r›m ve kalk›nma bankalar›

-Ticaret bankalar› olarak bölümlendiri-lebilirler.

12. ORANLAR ‹LE ‹LG‹L‹

KAVRAMLAR

121. Oran Yönteminin Tan›m›

Oran, iki nicelik aras›ndaki akla uygun iliflkidir. Bu iliflki bir kesir fleklinde veya yüzde olarak ifade edilebilir⁷. Di¤er deyiflle iflletmenin ifllevi veya yap›s›ndaki anlaml› say›lar aras›ndaki iliflkiye oran⁸denir.

‹flletmelerin finansal performanslar›n›

ölçümleyip yorumlamada en çok

kul-1 Öcal T.-Çolak, E: Para Banka-Teori Politika, Gazi Kitabevi, Ankara, kul-1997. S.6

2 Altu¤,O.-Ünkaya, G.: Banka ifllemleri ve Muhasebesi M.Ü. Araflt›rma ve Uygulama Merkezi Yay›n›

91/2, ‹stanbul 1991 S.3

3 Guy. C.- Montier, J. : Banque et Marches Financier Economica, Paris 1998, S. 8-9 4 Lasseque, P. – Baetche, A.: Lexique de Comptalilite, Dalloz, Paris, 2002, S.60

5 Aydemir, N.: Dünden bugüne Türkiyede Bankac›l›k, Türkiye Tekstil ‹flverenleri Sendikas›, Ankara, 2004 6 Aydemir, N. : Age, S.18S,31

7 Conso, P. : La GestionFinanciere de L’Entrerrise, Dunod, 7. Edition Paris, 1985, S. 206 8 Aubert- krier,J: Gestion de L’Entreprise, Presse Univesitair De France, Paris, 1981, S. 454

lan›lan finansal analiz yöntemi; Oran-lar yöntemidir.

122. Oran Türleri

‹flletmelerin Finansal tablolar›n›n ana-lizinde farkl› türde oranlardan yarar-lan›l›r. Ancak, oranlar›n türlerinden çok, oranlar›n yorumlamalar› önemli-dir.

a)- Likidite oranlar›,

- Finansal yap› ile ilgili oranlar, - Yönetim oranlar›,

- Karl›l›k oranlar›, ⁹

b) -Bilançonun yap›s› ile ilgili oranlar -Bilançodaki baz› kalemlerin devir h›z› ile ilgili oranlar

- Karl›l›kla ilgili oranlar¹⁰gibi kate-gorilerde ayr›labilirler

Bankalar›n Finansal Tablolar›n›n analizinde kullan›lan oranlar ise çal›flman›n 3. bölümünde ayr›nt›l›

biçimde incelenmektedir.

2. T‹CARET BANKALARI VE TÜRK‹YE’DE T‹CARET BANKACILI⁄I

21. T‹CARET BANKALARININ TANIMI VE ‹fiLEVLER‹

Ticaret bankalar›, mevduat kabul eden ve toplad›klar› mevduat› genellikle k›sa vadeli kredi olarak veren, bunun yan›nda iskonto d›fl ticaret ifllemleri, aç›k kredi ifllemleri, bireysel

bankac›l›k yapan, dolay›s›yla genifl bir müflteri kesimiyle iliflkide bulunan finansal iflletmelerdir. ¹¹

Her iflletme gibi, ticari bankalar›n da temel amac› kar elde etmektir.

Bu amaca ulafl›rken, toplad›klar› vade-siz mevduat›, ticari ve sanayi iflletme-lerin k›sa vadeli finansman ihtiyac›

için kulland›r›rlar. Öte yandan, ticaret bankalar›n›n öz sermayeleri, topla d›klar› mevduat oranla oldukça düflük oldu¤u gözlenir.

Ticaret bankalar›n›n banka sistemi içe-risindeki en önemli faaliyetlerinden birisi de kaydi para yaratmalar›d›r.

Kaydi para özellikle çek sisteminin etkin flekilde uyguland›¤› ülkelerde büyük role sahiptir.¹²

22. TÜRK‹YE’DE T‹CARET BANKACILI⁄I

Bankac›l›k sistemi, ülkedeki çeflitli alanlarda faaliyette bulunan bankalar-dan ve bu bankalar aras›ndaki iliflkiler-den oluflur. Ülkenin ekonomi ve mali-ye politikalar›, bankac›l›k mevzuat›, ifl hayat›nda yerleflmifl gelenekler, kredi ihtiyac›, toplumun al›flkanl›klar›, tasar-ruf e¤ilimi ve gücü bankac›l›k sistemi-ni etkiler. Türkiye’de faaliyet gösteren 50 bankan›n 34’ü ticaret bankac›l›¤›

yapmaktad›r Kalan 16 bankan›n 15’i yat›r›m bankac›l›¤›, biri ise merkez bankac›l›¤› yapmaktad›r.

Sektördeki, 5966 flubenin 5774’ü

tica-9 Belzile,R-Mercier,G.- Rassi,F.: Analyse Et Gestion

10 Belzile,R-Mercier,G.- Rassi,F.: Analyse Et Gestion Financieres, Presse de L’Universite’du Quebec, 1990,S. 87

11 Guy, C.- Montier, J: a.g.e., S.74-75 12 Öcal,T.- Çolak, F.: a.g.e., S.41

ret bankalar›na aittir ve %97 ‘sini olufl-turmaktad›r.

Türkiye’de bankac›l›k sisteminde yer alan özkaynaklar›n %91’ini, mevdu-at›n %97 sini, kredilerin ise %89’unu oluflturmaktad›r

Sonuç olarak ticaret bankac›l›¤›n›n Türk bankac›l›k sistemindeki önemi ve yeri büyüktür.

3. BANKALARIN F‹NANSAL TABLOLARININ ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ORANLAR 31. SERMAYE YETERL‹L‹⁄‹ ‹LE

‹LG‹L‹ ORANLAR

Sermaye yeterlilik oranlar›, bankalar›n finansal yap›lar›n› ortaya koyan oran-lard›r. Bu oranlar, varl›klar›n ne kadarl›k k›sm›n›n k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini, özkaynaklarla yabanc› kaynaklar aras›nda uygun bir denge bulunup bulunmad›¤›n› saptamada kullan›l›r¹³ Bu oranlar iflletmenin özkaynaklar› ile gösterdi¤i performans› ölçerken, di¤er taraftan gerek yabanc› kaynak gerekse kullan›m de¤erleri aras›ndaki iliflkiyi kurarak iflletmenin borçlanma politika-lar›n›n s›n›rlar› ve ba¤l› de¤erleri ile likit de¤erlerin da¤›l›m› gibi konular hakk›nda bilgi sa¤lar.

Sermaye Yeterlili¤i Oranlar›

a)Finansal Ba¤›ms›zl›k Oran›

Özkaynak / Toplam Aktif

Aktif toplam›n›n hangi oranda özkay-naklar ile finanse edildi¤ini gösterir.

b)Finansal kald›raç oran›

Özkaynak / Toplam Yabanc› Kaynaklar Bu oran, bankalar›n faaliyetlerini sür-dürürkan sahip oldu¤u aktiflerinin yüzde kaç›n›n yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini¹⁴, baflka bir deyiflle, özkaynaklar›n kaç kat› kadar borçlan›ld›¤›n› gösterir.

c) Duran varl›klar / Özkaynaklar Bu oran, duran varl›klar›n hangi oran-da özkaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir.

32. L‹K‹D‹TE ‹LE ‹LG‹L‹

ORANLAR

Bunlar iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü gösteren oranlard›r.

Di¤er yandan iflletmelerin net iflletme sermayesi yeterlili¤ini ölçmede kul-lan›l›r.

a) Likit Aktif / Toplam Aktif

Bankalar›n aktif kalitesi ve hem de likiditesi ile ilgili orand›r. Bu oran›n yüksek olmas› Bankan›n kaynaklar›n›

yüksek verim sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdi¤ini gösterir

b) Likit Aktif / Toplam Yabanc› Kaynak Bu oran, bankan›n yükümlülüklerini yerine getirme gücünü gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› kaynaklar›n verimli kullan›lmad›¤›n›n göstergesi olabilir.

13 Çabuk,A. – Lazol,‹.: Mali Tablolar Analizi, Bursa, 2002, S.193 Öcal,T. Çolak,F.: Age: S.234

14 Babuflcu,fi.: Bankac›l›kta Risk Derecelendirmesi ve Türk Bankac›l›k Sektörüne Uygulanmas›, SPKYay›n›

94, Ankara, 1997 S.59

c) Likit Aktif / Mevduat

Bu oran likit de¤erlerin toplam mevdu-at içindeki pay›n› gösterir.

33. AKT‹F KAL‹TES‹ ‹LE ‹LG‹L‹

ORANLAR

Bankalar, özkaynaklar ile yabanc› kay-naklardan oluflan sermayelerini çeflitli aktiflere yat›r›m yaparak kullan›r.

Aktif yap›s›n›n kalitesi ise kredilerin gelir getirme gücüne, süreklili¤ine ve paraya dönüfl yetene¤ine ba¤l›d›r. Bu oranlar›n yüksek ç›kmas› aktif kalitesi-nin iyi oldu¤unun göstergesi olabilir.

a) Toplam Krediler / Aktif Toplam›

Aktif toplam› içindeki kredilerin pay›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› bankan›n gerçek ifllevini yerine getirdi¤inin göstergesi olmakla birlik-te, bankan›n tafl›d›¤ riskin artt›¤› biçi-minde de yorumlanabilir.

b) Krediler / Toplam Yabanc› Kaynaklar Bankalar›n, toplam yabanc› kaynak-lar›n›n hangi oranda kredi olarak kul-land›r›ld›¤›n› gösterir. Bu oran›n yük-sekli¤i kaynaklar›n, kredi olarak kul-lan›ld›¤›n›, düflüklü¤ü ise, kamu kesim faizlerinin yüksek olmas› nedeniyle, kamu ka¤›tlar›na yat›r›m yap›lmas›

olabilir.

c) Krediler / Toplam Mevduat

Bu oran toplam mevduat›n hangi oran-da kredi olarak kulland›r›ld›¤›n› göste-rir. Bu oranlar ekonomik konjoktüre ve faiz politikalar›na ba¤l› olarak de¤iflebilir.

d) Takipteki Krediler / Toplam Krediler Bankalar›n kulland›rd›klar› kredilerin geri dönüflünde karfl›laflt›klar› güçlükleri gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› banka-lar›n aktif kalitesini bozabilir.

34. KARLILIK ‹LE ‹LG‹L‹

ORANLAR

Faaliyet sonucu ulafl›lan baflar›y› ölçmeye yarayan oranlard›r. De¤erleme yap›l›rken, bankalar›n geçmifl dönemler-de eldönemler-de etti¤i oranlar ve sektör ortalama oranlar› ile karfl›laflt›r›lma yap›lmal›d›r.

a) Net Dönem Kar› / Toplam Aktif Bu oran aktiflerin ne ölçüde karl›

kullan›ld›¤›n› saptamak amac›yla kul-lan›l›r

b)Dönem net kar› / Özkaynak

Bu oran bankalar›n özkaynaklar›n› ne ölçüde karl› kulland›¤›n› gösterir. Geçmifl dönem ve sektör ortalamalar› ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilir.