FATURANIN FONKS‹YONLARI 1. Fatura Kullanmak Zorunda

Olan Kifliler

VUK. m. 232’de, fatura kullanma mec-buriyetinde olanlar ele al›nm›flt›r. Bu maddeye göre;

Birinci ve ikinci s›n›f tüccarlar, kazanc› basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çift-çiler;

1. Birinci ve ikinci s›n›f tüccarlara, 2. Serbest meslek erbab›na,

3. Kazançlar› basit usulde tespit olunan tüccarlarla,

4. Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere,

5. Vergiden muaf esnafa, satt›klar›

emtia veya yapt›klar› ifller için fatura vermek ve bunlara da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler.

Yukar›dan da anlafl›laca¤› üzere fatu-ray› sadece TTK. anlam›nda tacir de¤il, VUK. anlam›nda birinci ve ikin-ci s›n›f taikin-cir ile defter tutan çiftçiler düzenleyecektir. Faturay› alan taraf›n da mutlaka tacir olmas› gerekmez⁵. Çünkü TTK. m. 23’ten dolayl› olarak anlafl›labilse de VUK. m. 232’nin bent-lerinden aç›kça ç›karmak mümkündür.

3.2. Fatura Düzenleme Süresi ve Fatura Düzenleme Haddi

Burada dikkat çeken en önemli husus;

TTK’ya göre fatura, istenildi¤inde verilecek bir belge iken, VUK. m.

231/5’e göre, mal›n teslimi ve hizmetin yap›lmas›ndan itibaren 7 gün içerisin-de düzenlenmesi zorunlu bir belgedir.

Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar, daha sonraki tarihlerde düzenlenmifl olsalar dahi hiç düzenlen-memifl say›l›rlar. Mal ve hizmet al›nm›fl olmas›na ra¤men sat›c›

taraf›ndan faturan›n verilmemesi halin-de, mal ve hizmet al›fl›n› yapan taraf›n teslim iflleminin yap›ld›¤› tarihten iti-baren 7 gün içerisinde karfl› taraftan faturan›n gönderilmesini talep etmesi gerekmektedir. Bir di¤er ifade ile taah-hütlü hatta iadeli taahtaah-hütlü mektup ya da noter arac›l›¤› ile ihtar gönderilerek faturan›n verilmesi istenir. Buna ra¤-men fatura al›nmazsa al›c› vergi daire-sine yaz›l› olarak bildirmesi gerekmek-tedir. Buna ilave olarak VUK. m. 232 ise mal› satana ve hizmeti yapana fatu-ra düzenleyip verme zorunlulu¤unu, mal› sat›n alan ve hizmeti yapt›rana da faturay› istemek ve almak zorunlulu¤u getirmekle birlikte, bu maddenin son f›kras› bu zorunlulu¤a bir istisna da getirmifltir.⁶ Buna göre, sat›lan mal›n ya da görülen hizmetin fatura de¤eri

4 Talha APAK, “Fatura – Sevk ‹rsaliyesi – ‹rsaliyeli Fatura Hakk›ndaki Yasal Düzenlemeler ve Uygulama Esaslar›”, Mali Çözüm, Y›l:13, Say›: 65, Ekim – Kas›m –Aral›k 2003, s.93.

5 Halil ARSLANLI, Kara Ticaret Hukuku Umumi Prensipler, 3. Bas›, ‹stanbul, 1960, s. 40, ‹smail DO⁄ANAY, Türk Ticaret Kanunu fierhi, 3. Bas›, Ankara, 1990, s. 168-169, O¤uz ‹MREGÜN, Ticaret Hukukunun Genel

‹lkeleri, ‹stanbul, 1989, s. 57, Sami KARAHAN, Ticari ‹flletme Hukuku, 4. Bas›.Mimoza Yay›nlar›, Konya, 1995, s. 95, Zafer SAKA, Ticaret Hukuku, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul, 1998, s. 132.

6 2001/3395 s.B.K.K. ile 1.1.2002’den itibaren 250.000.000.- TL, 18.12.2002 tarihli ve 2002/4983 say›l› kararname ile 350.000.000.- TL, 12.12.2003 tarih 25314 Say›l› Resmi Gazete madde 232 ile 440.000.000.- TL., 28 Kas›m 2004 tarih ve 25654 Say›l› Resmi Gazete madde 232 ile 01.01.2005 tarihinden itibaren 480 YTL.

Bakanlar Kurulu’nun her y›l

belirledi-¤i miktar› aflmad›¤› durumlarda ilgili kifli, kendisi bak›m›ndan zorunlulu¤a tabi olmamakta, TTK’daki gibi karfl›

taraf istedi¤i takdirde vermesi zaruri olacakt›r. Ancak bu durum mal› satan ya da hizmeti görenin belgesiz mal satt›¤› anlam›na gelmez, VUK. m.

233’te gösterilen Perakende Sat›fl Vesikalar› (Perakende Sat›fl Fiflleri, Yazar Kasa Fiflleri, Girifl ve Yolcu Tafl›ma Bileti) gibi belgelerden biri ile düzenlenmek zorundad›r.

3.3. Faturaya ‹tiraz

TTK’ya göre fatura bir ticari ifl faaliye-tinin yap›ld›¤›n›n göstergesidir. Karfl›

taraf istedi¤inde verilmesi durumu, TTK madde 66’y› da dikkate alarak ticari ifl yapt›¤›n›n ispat›na yaramakla birlikte, her iki Kanun’u da birlikte de¤erlendirdi¤imizde, karfl› taraf iste-meden düzenlenip gönderilmesinin anlam› ne olacakt›r? Borçlar Hukuku ve Ticaret Hukuku anlam›nda ortada bir sözleflme bulunmal› ve taraflar kendi edimlerini yerine getirdi¤ini muhasebe hukuku aç›s›ndan ispat etmeli ki karfl› taraftan bir ifay› isteye-bilsin. Böylelikle bir fatura düzenlenip karfl› tarafa gönderildi¤inde karfl› taraf da bu faturay› kendi muhasebe düzeni-ne dahil edebilsin. Gönderen taraf›n, faturay› göndermekle, faturay› alan taraf›n da otomatik bir flekilde fatura düzenine dahil olmas› hukukun genel prensiplerine uymamaktad›r. Bu

sebeple TTK. m. 23/II, buna adil bir çözüm getirmifltir. “Bir faturay› alan kimse ald›¤› tarihten itibaren 8 gün içe-risinde mündericat› hakk›nda bir itiraz-da bulunmam›flsa, mündericat›n› kabul etmifl say›l›r.” Fatura mündericat›nda;

yap›lan sözleflme yönüyle en önemli hususlardan biri, mal, mal›n cinsi, mal›n miktar›, mal›n fiyat› ve tutar›d›r.

Demek ki, bu konularda 8 gün içerisin-de itiraz yap›lmazsa belirtilen mal, belirtilen fiyatta, belirtilen miktarda al›nm›fl say›l›r. Burada flu hususu göz-den uzak tutmamak gerekir. ‹tiraz edil-medi¤i durumlarda bu husus, önceden yap›lm›fl bir sözleflmenin yerine geç-mez. Yani sözleflmenin varl›¤› baflka bir fley, sözleflmenin konusu olan bir fleyin al›nm›fl say›lmas› baflka bir fley-dir. Ancak ifan›n ispat› aç›s›ndan baflka bir delil bulunmad›¤› durumlarda, bu husus önem arz eder. Diyelim ki, karfl›

taraf faturaya itiraz etti, bu durumda faturay› düzenleyen, önce aralar›ndaki sözleflmeyi baflka delillerle ispatlaya-mazsa bu faturan›n hiçbir fonksiyonu kalmaz. Dolay›s›yla bir faturan›n mün-dericat›n› kabul etmifl say›lmak için, bu mündericatla ilgili geçerli bir borç iliflkisi olmal›d›r. ‹tiraz edilmeyen faturan›n hukuki durumu için Borçlar Hukuku anlam›nda bir icap saymakta mümkün de¤ildir⁷. Çünkü karfl› tarafça itiraz edilmedi¤i zaman kurulmufl bir sözleflme anlam›nda de¤ildir. Sadece Kanuni olarak kabul edilen ispat kuv-veti yer de¤ifltirmifl olur⁸. Burada

7 Hayri DOMAN‹Ç, Türk Ticaret Kanunu fierhi, C.I, Temel Yay›nlar›, ‹stanbul, 1988, s. 139. Bununla birlikte bu durumun bir icap oldu¤unu savunan yazarlar da vard›r. Bkz. Yahya DERYAL, Ticaret Hukuku, 4. Bask›, Derya Kitabevi, Trabzon, 2000, s.52, Salter UÇAR, Ticaret Sicili, Tacir ve Esnaf Kavram›, Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul, 1993, s. 47.

8 Fahimal TEK‹L, Ticari ‹flletme Hukuku, 3.Bas›, ‹stanbul, 1997, s. 126, DOMAN‹Ç, a.g.e, s. 142.

hukuki bak›mdan faturaya itiraz›n her-hangi bir flekle ba¤l› olup olmad›¤›

akla gelebilir. Gerek TTK’da gerekse de VUK’da aç›k bir flekil

belirtilmedi-¤i için herhangi bir yolla yap›labilir.

Faturan›n geri verilmesi, noterden ihtar çekilmesi veya baflka bir yolla iletilme-si mümkündür. Yeter ki, 8 günlük süre içinde yap›ld›¤› ispatlans›n. ‹spat›n zorlu¤u karfl›s›nda en az›ndan yaz›l›

yap›lmas›, itiraz› yapan›n kendi menfa-atine oldu¤unu hat›rlatal›m. Bu süre içerisinde itiraz yerine icraya ya da mahkemeye baflvurulmas› ayn› anlama gelmektedir ⁹.

Faturaya itiraz etmemenin münderi-cat›n› kabul etmifl say›lman›n sonucu, faturan›n aç›k ya da kapal› olmas›na göre farkl›l›k arzedecektir. Kapal› fatu-rada bu hususun bir makbuz niteli¤ine dönüfltü¤ü, aç›k faturada ise, düzenle-yen bak›m›ndan kendi borcunu ifa

etti-¤i, fakat alan bak›m›ndan ise, ödeme makbuzu de¤il, ifan›n yap›lmad›¤›

borçta temerrüde dönüfltü¤ü anlam›n-dad›r ¹⁰.

Faturaya itiraz, ispatla ilgili oldu¤un-dan uygulamada çok say›da uyufl-mazl›klar ç›kmaktad›r. Özellikle flekil flartlar› d›fl›nda baflka bir hükmün fatu-raya yaz›lmas› durumunda, yaz›lan bu husus faturan›n mündericat›ndan say›l›p say›lmayaca¤› hususu önem arzetmifltir. Özellikle en fazla görülen husus, faturaya vade fark›

eklenmesi-dir. Yarg›tay uygulamalar›nda Daireler aras› farkl›l›¤›n oluflmas›ndan sonra Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu¹¹ alm›fl oldu¤u afla¤›daki kararla son noktay› koymufltur.

“Taraflar aras›nda yaz›l› flekilde yap›lmam›fl olmakla birlikte geçerli sözleflme iliflkisinden do¤an uyufl-mazl›klarda faturalara (bedelin belli bir sürede ödenmemesi halinde vade fark›

ödenir) ibaresinin yaz›larak karfl› tara-fa tebli¤i ve karfl› tarafça TTK. m. 23/2 uyar›nca sekiz gün içinde itiraz edil-memesi halinde bu durum sadece fatu-ra mündericat›n›n kesinleflmesi sonu-cunu do¤urup vade fark›n›n daval›

yanca kabul edildi¤i ve istenebilece¤i anlam›na gelmez”.

Yarg›tay bu karar› ço¤unlukla alm›flt›r.

Karfl› oy yaz›lar› da dikkate de¤er bir durumdur. Ancak biz bu karar›n yerin-de oldu¤u düflüncesinyerin-deyiz. Çünkü fatura, ifa ile ilgili oldu¤u için, tek tarafl› olarak mevcut sözleflmenin ifa aflamas›nda de¤ifltirilmesi mümkün de¤ildir. Ayr›ca faturay› düzenleyen, fatura tutar›n› muhasebesine sat›fllar hesab›na kaydetmifltir. Aç›k faturadan dolay› vade fark› almas› durumunda, aradaki fark› da sat›fllar hesab›na kay-detmesi gerekecektir. Bu durumda ara-daki fark için de ayr›ca fatura kesmesi gerekecektir. Oysa sonradan kesilen faturan›n temeli yoktur. Mevcut

söz-9 Y. 15.HD. 1söz-9.01.1söz-978 T. 1söz-977/1857 E, 1söz-978/63 K say›l› ilam›. Yasa Hukuk Dergisi, Y.1söz-978, C.I, S. 2, s. 292.

10 O¤uz Kürflat ÜNAL, “ Türk Hukukunda Fatura Kavram› ve Hukuki Mahiyeti", Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.I, S.2, Y. 1997, s. 41.

11 HG 00, E: 2001/000001, K: 2003/000001, Tarih: 27.06.2003.

leflme düzenlenen ilk faturaya yönelik-tir. Bunu ilk sözleflmeye dahil etmek sözleflmeyi tek tarafl› de¤ifltirmek anlam›ndad›r.

3.4. Fatura Düzenlememenin Yapt›r›mlar› Özel Usulsüzlük Cezas›

VUK 353/a bendinde fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve al›nmamas› ile di¤er flekil ve usul hükümlerine uyul-mamas› aç›klanm›fl yine ayn› bendin 1.

maddesinde “verilmesi ve al›nmas›

icabeden fatura, gider pusulas›, müs-tahsil makbuzu ile serbest meslek mak-buzlar›n›n verilmemesi, al›nmamas›

veya düzenlenen bu belgelerde gerçek mebla¤dan farkl› mebla¤lara yer veril-mesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanlar›n her birine, her bir belge için 1.500.000. ¹² liradan afla¤› olmamak üzere bu belgelere yaz›lmas› gereken mebla¤›n veya meb-la¤ fark›n›n %10’u nispetinde özel usulsüzlük cezas› kesilir. Bir takvim y›l› içinde her bir belge nevine iliflkin olarak tespit olunan yukar›da yaz›l›

özel usulsüzlükler için kesilecek cezan›n toplam› 750.000.000 ¹³ liray›

geçemez.” denilerek belge düzenleme-me, almama gibi hususlara de¤inilmifl ve cezas› belirtilmifltir. Bu suçun ifllen-di¤inin ortaya ç›kar›lmas› denetim

sonucunda tutulan tutanakla mümkün olmaktad›r. Dolay›s›yla ifllenen vergi suçunun cezas›, hem belge vermeyene hem de belge almayana kesilecek ve kesilecek ceza 2005 y›l› için 118 YTL’den afla¤› olmamak üzere, yukar›da belirtilen belgelerde yer almas› gereken miktar›n %10’udur.

Yani miktar›n %10’u 118 YTL’den afla¤› ise kesilecek ceza 118 YTL olup her bir belge için de bir takvim y›l› içe-risinde kesilecek cezan›n üst s›n›r› da 2005 y›l› için 55.000. YTL olacakt›r. ¹⁴ VUK madde 335 Vergi ziya› cezas›nda kacakç›l›k, a¤›r kusur veya kusurda cezay› istilzam eden tek bir fiil ile baflka neviden birkaç vergi ziyaa u¤ram›fl olursa her vergi bak›m›ndan ayr› ayr› ceza kesilir. Buna göre bir fiil ile baflka türden birkaç vergi ziyaa u¤rarsa her vergi için ayr› ayr› ceza kesilir. Örne¤in, Kurumlar Vergisi mükellefi olan bir tüzel kiflili¤in, satm›fl oldu¤u sto¤a iliflkin fatura düzenlememesi sonucunda, hem KDV ziya›na sebebiyet hem de Kurumlar Vergisi ziya›na sebebiyet vermesidir.

Dolay›s›yla hem KDV, hem de Kurumlar Vergisi için ayr› ayr› ceza kesilecektir.

12 VUK 311 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2003 tarihinden geçerli olmak üzere 84.000.000 TL, VUK 326 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2004 tarihinden geçerli olmak üzere 107.000.000. TL, VUK 342 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 118 YTL.

13 VUK 302 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2002 tarihinden itibaren 26.000.000.000. TL, VUK 311 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2003 tarihinden geçerli olmak üzere 40.000.000.000. TL, VUK 326 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2004 tarihinden geçerli olmak üzere 50.000.000.000. TL, VUK 342 s›ra nolu Genel Tebli¤ ile 01.01.2005 tarihinden geçerli olmak üzere 55.000. YTL.

14 Osman PEHL‹VAN, Vergi Hukuku, Derya Kitabevi, Trabzon, 2003, s.101

3.5. Fatura Yerine Geçecek Belgeler Baz› durumlarda da fatura yerine geç-mek üzere belgeler de düzenlenebilir.

Örne¤in, gerçek usulde vergiye tabi olan tacirler, çiftçiler ve serbest meslek sahiplerinin, vergiden muaf esnaftan sat›n ald›klar› mal ve hizmetleri için gider pusulas› düzenlemeleri (VUK.

m.234.) veya defter tutmak zorunda olan tüccarlar ile kazanc› basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak zorun-da olan çiftçilerin, gerçek usulde vergi-ye tabi olmayan çiftçilerden sat›n ald›klar› ürünler için müstahsil makbu-zu düzenlemeleri (VUK.m.235.) zorun ludur.

3.6. Kapal› Fatura ve Aç›k Fatura Ticari yaflamda fatura tutarlar›n›n tah-sil edilip edilmemesinin göstergesi ve flekli piyasada kendili¤inden oluflmufl olup, bu uygulamalara Maliye Bakanl›¤›’n›n bir itiraz› olmam›fl ve Yarg› kararlar›yla da bu uygulamalar desteklenmifl ve bu durum ticari örf ve adet say›lm›flt›r¹⁵. Faturan›n en alt k›sm›n›n faturay› imzalamaya yetkili olanlar taraf›ndan imzalanmas›, fatura tutar›n›n tahsil edildi¤i anlam›n› olufl-turmufl ve buna kapal› fatura, faturan›n bafl taraf›n›n imzalanmas› ise bedelinin sat›c› taraf›ndan tahsil edilmedi¤i anlam›n› oluflturmufl ve buna da aç›k fatura denilmifltir. Aç›k faturada taraf-lar muhasebede kay›t alt›na al›rtaraf-larken mutlaka tutar ödenmemifl olarak kay›t alt›na alacaklard›r. Bu kay›tlar›n kapan mas› ancak ödemenin yap›ld›¤› anda

tahsilat makbuzunun kesilmesi ile ger-çekleflmektedir. Faturan›n aç›k veya kapal› olmas› gerek Bilanço Esas›na göre kazanc›n› tespit eden mükellefler için, gerekse de ‹flletme Hesab›

Esas›na göre kazanc› tespit edilen mükellefler için hukuki bak›mdan ispat aç›s›ndan bir farkl›l›k söz konusu de¤ildir. Ancak muhasebe aç›s›ndan

‹flletme Hesab› Esas›na göre kazanc›n›

tespit eden mükellef için farkl›l›k söz konusu de¤il iken Bilanço Esas›na göre kazanc›n› tespit eden mükellef için farkl›l›k söz konusu olacakt›r.

fiöyle ki, iflletme hesab› esas›nda fatu-ra tutar› kay›t alt›na al›n›rken sadece mal›n sat›ld›¤› veya hizmetin yap›ld›¤›

tutar kay›t alt›na al›n›rken vadeli mi yoksa peflin mi sat›fl veya hizmet yap›ld›¤› önemli de¤ildir.