‹fiVEREN KAVRAMI

Çal›flma mevzuat›nda iflveren kavram› temelde, iflçi kavram› ba¤lam›nda ele al›nm›flt›r. 4857 Say›l› ‹fl Kanunu, 5953 Say›l› Bas›n ‹fl Kanunu, 854 Say›l› Deniz

‹fl Kanunu, 2821 Say›l› Sendikalar Kanunu ve 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunlar›nda iflveren kavram›n›n ortaya konulmas›nda iflçi kav-ram› temel unsuru oluflturmaktad›r.

A) 4857 Say›l› ‹fl Kanunu

22.05.2003 tarihli 4857 Say›l› ‹fl Kanunu’nun yürürlükten kald›rd›¤› 1475 Say›l›

‹fl Kanunu’nun 1. maddesinde iflveren, bir ifl sözleflmesine dayanarak herhangi bir iflte ücret karfl›l›¤› iflçi çal›flt›ran tüzel veya gerçek kifli olarak tan›mlanmak-tayd›. Bu tan›mda hemen birkaç nokta göze çarpmaktayd› (Delice, 1993:1; Tun-çoma¤, 1989:64). Bunlar;

√ ‹fl sözleflmesine dayanan bir iliflki

√ Herhangi bir iflte çal›flt›r›lan iflçi

√ ‹flçinin ifl karfl›l›¤› ücret almas›

√ ‹flverenin gerçek yada tüzel kifli olmas›

√ ‹flçinin çal›flt›¤› iflyerinin ‹fl Kanunu-nun kapsam›nda olmas› olarak s›rala-nabilir.

‹fl sözleflmesinin temelde, iflçinin çal›flt›¤› iflyerinin kanun kapsam›nda olmas› flart› hariç, di¤er flartlar› kap-sad›¤› söylenebilir. Baflka bir ifadeyle iflverenin tan›m›nda 2 temel flarttan bahsetmek mümkündür: ‹liflkinin ifl sözleflmesine dayanmas› ve ‹fl Kanu-nu’nun kapsam›nda bir iflyerinin bulunmas›.

4857 Say›l› Yeni ‹fl Kanunu ise

“tan›mlar” bafll›¤› alt›nda 2. madde-sinde bir ifl sözleflmesine dayanarak çal›flan gerçek kifliye iflçi, iflçi çal›flt›ran gerçek veya tüzel kifliye yahut tüzel kiflili¤i olmayan kurum ve kurulufllara iflveren denilece¤ini belirtmek suretiy-le iflveren kavram›n› iflçi kavram›n›n üzerine bina etmifltir. Baflka bir ifadey-le, iflçi tan›m›ndaki unsurlar ayn› kal-makta; yaln›zca özne de¤iflmektedir (Çelik, 1994;47). Baflka bir deyiflle iflveren kavram›, iflçi kavram›na ba¤l›

olarak ortaya ç›kmaktad›r. Çünkü, iflveren, iflçi çal›flt›rd›¤› için iflverenlik s›fat› kazanmaktad›r. ‹flçi, ifl sözleflme-si ile yüklendi¤i ifli, iflverenin emir ve talimatlar›na uygun bir biçimde yerine getirdi¤inden, iflveren, iflçiden “iflin görülmesini isteme” ve bu yönde emir ve talimatlar verme yetkisine (yönetim yetkisi) sahip olan kimse olarak ortaya ç›kmaktad›r (Bir Numara Yay›nlar›, Ulucan, 1997:667-668).

Buna göre ‹fl Kanunu ba¤lam›nda iflve-ren kavram›;

√ ‹fl sözleflmesine dayanan bir iliflki

√ Çal›flt›r›lan iflçi

√ ‹flverenin gerçek veya tüzel kifli yahut tüzel kiflili¤i olmayan kurum ve kurulufl olmas›

√ ‹flverenin sahibi oldu¤u iflyerinin ifl kanununun kapsam›nda olmas› unsur-lar›n› tafl›maktad›r.

B) 854 Say›l› Deniz ‹fl Kanunu 854 Say›l› Deniz ‹fl Kanunu’nun 2.

maddesinde iflveren, “gemi sahibi veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi ad›na ve hesab›na iflleten kimse” olarak tan›mlanm›flt›r. Bu ba¤-lamda iflveren niteli¤ini kazanmak için, iflyerinin veya iflletmenin maliki olmak bir zorunluluk olarak ortaya ç›kmamakta; iflyerinde veya iflletmede kendi ad›na ve hesab›na gemiadam›

çal›flt›rmak yeterli olmaktad›r. ‹fl Kanununda da iflveren s›fat› iflyerinin sahibi olmaya de¤il, iflçi çal›flt›rmaya ba¤lanm›fl ve ifl sözleflmesinin varl›¤›na a¤›rl›k verilmifltir. 854 Say›l›

Deniz ‹fl Kanunu, savafl gemileri hariç olmak üzere tüm gemileri (ticari veya de¤il) kapsam›na alm›flt›r. Bu ba¤lam-da donatan veya baflka kiflilerin de –gerekli flartlar› tafl›malar› halinde-iflveren say›lmalar›na engel bulunma-maktad›r (Engin, 1993:33-34).

C) 5953 Say›l› Bas›n ‹fl Kanunu Bas›n ‹fl Kanunu iflverenin tan›m›n›

yapmam›flt›r. Bununla birlikte bu bir eksiklik say›lmamal›d›r. Genel hüküm-ler göz önünde tutuldu¤unda Bas›n ‹fl Kanunu'nda iflveren, Türkiye’de yay›mlanan gazete ve mevkutelerle, haber ve Foto¤raf ajanslar›nda

gazete-ci çal›flt›ran gerçek veya tüzel kifli ola-rak tan›mlanabilir. Baflka bir ifadeyle genel de¤erlendirmelere göre iflveren, bir ifl sözleflmesine dayanarak kendi nam ve hesab›na gazeteci çal›flt›ran kiflidir.

D) 2821 Say›l› Sendikalar Kanunu 2821 Say›l› Sendikalar Kanunu’nun 2.

maddesi iflvereni, iflçi say›lan kimsele-ri çal›flt›ran gerçek veya tüzelkifli ve tüzelkiflili¤i olmayan kamu kurulufllar›

olarak tan›mlam›flt›r. Ayr›ca, bir adi flirkette fiziki veya fikri emek arz›

suretiyle ortak olanlar›n d›fl›ndaki ortaklar da bu Kanun bak›m›ndan iflve-ren say›l›rlar. Bu ba¤lamda 2821 Say›l›

Sendikalar Kanunu, iflçi kavram› gibi iflveren kavram›n› da geniflletmifltir.

E) 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu

2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu iflvereni tan›mlan-mam›flt›r. Ancak, 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’-nun 2. maddesinin 1. f›kras›na göre toplu ifl sözleflmesi, ifl sözleflmesinin yap›lmas›, muhtevas› veya sona erme-siyle ilgili konular› düzenlemek için yap›laca¤›na göre iflveren, “bir ifl söz-leflmesine dayal› olarak iflçi çal›fl-t›ran kifli” olarak belirtilebilir. Buna göre, 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nun da iflve-ren kavram›n› ifl sözleflmesine bina etti¤i söylenebilir. Bu yönüyle 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanununa göre iflveren kav-ram›n›n, 2821 Say›l› Sendikalar Kanu-nuna oranla daha dar tutuldu¤u ifade

edilebilir. Bu ba¤lamda 2822 Say›l›

Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’na göre iflveren, “bir ifl söz-leflmesine dayal› olarak iflçi çal›flt›ran gerçek veya tüzel kifli veya tüzel kiflili¤i olmayan kamu kurulufl-lar” (Engin, 1993: 39) olarak tan›mla-nabilir. Ancak genel kural bu olmakla birlikte, 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözlefl-mesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nun 62 maddesinin 2. f›kras› ile iflveren kav-ram› bu kanun yönünden baflka bir yönden geniflletilmifltir. fiöyle ki, toplu ifl sözleflmesinde veya toplu görüflme-de taraf olarak hareket egörüflme-den kimse bu kanun uygulanmas› yönünde iflveren say›lacak ve imzalanm›fl toplu ifl söz-leflmesinden yararlanamayacakt›r.

Ayr›ca, 2821 Say›l› Sendikalar Kanu-nu yönünden iflveren say›lan “iflyeri-nin ve iflletme“iflyeri-nin bütününü sevk ve idareye yetkili” iflveren vekilleri de, ancak iflveren sendikas›na üye olabile-ceklerinden 2822 Say›l› Toplu ‹fl Söz-leflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu bak›m›ndan da iflveren olarak kabul edilecekleri ö¤reti de ileri sürülmekte-dir (Engin,1993:39).

F) 506 Sosyal Sigortalar Kanunu 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu’-nun 2. maddesine göre, bir ifl sözlefl-mesine dayanarak bir veya birkaç iflve-ren taraf›ndan çal›flt›r›lanlar bu Kanuna göre sigortal› say›l›rlar. Ayn› Kanunun 4. maddesinde iflveren, sigortal›lar›

çal›flt›ran gerçek veya tüzel kifliler ola-rak tan›mlanm›flt›r. Buna göre iflveren kavram›, ifl sözleflmesiyle çal›flt›r›lan sigortal› kavram› üzerine bina edilmifl-tir.

III) ‹fiVEREN KAVRAMININ