İlave Uyarılar

İlave uyarılar bakımından genel işlem şartlarında en azından aşağıdaki unsurların yerine getirilmesi bu şartların anlaşılırlığı daha da yükseltecektir.

a) Okuyucuya Kişisel Hitap

Genel işlem şartları okuyucuya kişisel olarak hitap eden özendirici ekler içermelidir. Bu çerçevede örneğin genel işlem şartları içerisinde “ müşteri (sigortalı) … ile yükümlüdür” ifadesi yerine “ Siz … ile yükümlüsünüz” ifadesi daha yerinde olacaktır693 . Okuyucu yasalardan ve diğer hukuki metinlerden edebi eserlere nazaran daha farklı kelime seçimi, anlam ve ifade tarzı beklemektedir. Dolayısıyla özensiz ve konuşma dilinde kaleme alınan ifadeler okuyucunun anlayışını zorlaştırmaktadır. Kısaca sözleşme şartlarında okuyucuya kişisel hitap edip etmeme isteğe bağlı olmakla birlikte kişisel hitap tarzının okuyucuyu daha çok özendirebileceği söylenebilir. Asıl önemli olan husus genel işlem şartları içerisinde kimin hangi rolde olduğunun ve hangi fonksiyona sahip olduğunun açık bir şekilde gösterilmesidir694.

b) Açıklayıcı Örnekler

Soyutluğun sözleşme şartlarını okumayı zorlaştırdığı tecrübelere dayanılarak ifade edilmektedir. Genel işlem şartlarının soyut şekilde formüle edilmesi bu nedenle anlama problemlerine yol açmaktadır. Zira okuyucu genel işlem şartlarının soyut olarak formüle edilmesi durumunda bu soyut düzenlemeleri kendi somut olayına uygulamak zorundadır. Sözleşme şartlarını okumanın en önemli amacı genel işlem şartlarının ortaya çıkan olaya uygulanmasıdır. Bu itibarla genel işlem şartlarının anlaşılmasının genel işlem şartları ile gerçek durum arasındaki bağlantının

692_{Bkz. Stadler, s. 144.} 

693 _{Bkz Stadler, s. 144.} 

bir zincirini oluşturduğu ifade edilmektedir695. Dolayısıyla sözleşme şartlarında açıklayıcı örneklere yer verilmesi onların anlaşılırlığının yükseltilmesi açısından yararlı olacaktır.

Dilbilimsel açıdan da somut örneklerin soyut düzenlemelere nazaran daha kolay anlaşılacağı kabul edilmektedir. Bu itibarla genel işlem şartlarında yer alan soyut ifadelerin yol açabileceği şeffaf olmama durumunu somut örneklerle telafi etme imkanı söz konusu olabilecektir. Bu şekilde verilen somut örneklerin kendisi bir düzenleme içeriğine sahip olmayıp, bilakis bunlar ne ilgili soyut düzenlemeyi genişletirler ne de sınırlarlar696_{. Bu örnekler sadece genel işlem şartlarındaki soyut}

ifadelerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olurlar.

Örnek olarak, genel işlem şartlarında yer alan “Taşınmazda bir ayni hak mevcut mu?” ifadesi yerine içerisinde açıklayıcı örnek bulunan “ taşınmazda bir ayni hakkınız var mı? Örneğin siz malik misiniz, intifa hakkınız veya ipotek alacağınız var mı?” şeklindeki ifadeler anlaşılırlığı daha da kolaylaştıracaktır. Yine açıklayıcı örnekler ile edindiği bilgilerle müşteri haklarını daha iyi anlayacak, haklarını icra etme imkânı kolaylaşacak ve kendisince bilinemeyen dezavantaj ve yükler karşısında kendisini koruyabilecektir697. Bu konuda başka bir örneği bankaların hazırlamış olduğu genel işlem şartlarında bulmak mümkündür. Bu bağlamda müteselsil sorumluluğa ilişkin bir şart açıklayıcı örnekle zenginleştirilmiş ve genel işlem şartlarında; “…bunun anlamı şudur ki, banka kredi borcunun tamamını her bir kredi borçlusundan talep edebilir..” ifadesine yer verilmiştir698. Dolayısıyla müşteri haklarının ve yükümlülüklerinin özünü başka türlü anlayamıyorsa kullanıcının açıklayıcı örneklerle bunu sağlama yükümlüğünden söz edilmektedir699.

Bu arada genel işlem şartlarına konulan bu tür açıklayıcı örnek ve bilgilerin gerçekten şartın anlaşılırlığını yükseltmeye uygun olup olmadığı daima göz önünde tutulmalıdır. Bu noktada açıklayıcı örneklerle genel işlem şartlarında açıklığı

695 _{Bkz. Stadler, s. 145.} 

696 _{Bkz. Stadler, s. 146, 147.} 

697 _{Bkz. Stadler, s. 148.} 

698 _{Krş. Gössmann, Wolfgang: Konsept der transparenten Bedingungsgestaltung bei Banken.In:}

Versicherungswissenschaftliche Studien, Band 15, Baden Baden 2000, S. 41 vd.,s 44 (aktaran Stadler, s. 148). 

699 _{Bkz. BGH VersR 2001, 841 (844); BGH njw 1993, 2052 (2054); BGH NJW 1989, 222 (224)}

sağlamak istenirken söz konusu ilavelerin metnin genişlemesi suretiyle açıklığın kaybedilmesine yol açmamasına riayet edilmeli, bu ikisi arasında bir tartım yapılmalıdır. Dolayısıyla her somut olay için açıklayıcı örneğin –örnek suretiyle şart daha kapsamlı olsa da- anlaşılırlık için önemli olup olmadığı tartılmalıdır. Açıklayıcı örnek şartın açıklığına hizmet etmiyorsa yalnızca şeffaf olmamanın bir diğer görünümünü oluşturacaktır. Sonuç olarak kısa açıklayıcı ekler, daima şartın anlaşılırlığını yükseltmelidir700.

c) Amacın Açıklanması

Genel işlem şartlarında düzenlemenin amacı ilk başta ortaya konursa, bu anlaşılırlığa olumlu olarak katkı sağlayacaktır. Amacı açıklayıcı ekler ise ya bir şartın sonunda bulunabilirler veya amacı müteakip düzenlemenin başında tanıtıcı olarak açıklayabilirler. Şartın amacının açıklanmasına yönelik açıklamalar, sadece şartın anlaşılması düzeyini yükseltmez, aynı zamanda bu suretle ön bilgi verilmesi dolayısıyla şartın anlaşılmasını da kolaylaştırır701. Görüldüğü üzere gerek şart gerekse ekleri içerisinde genel işlem şartının amacının açıklanması anlaşılırlığa ve şeffaflığa hizmet eden bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır.

d) Bilgilendirici Plan

Genel işlem şartlarının dilsel formülasyonlarından bağımsız olarak görselliği de onların anlaşılmasını teşvik edebilir veya zedeleyebilir. Genel işlem şartlarının görünümü genellikle şu şekilde olmaktadır: Küçük yazılar, iki bölümlü baskı, hemen hemen hiç vurgulama yapılmaması ve daha az anlaşılan metin yapısı. Bunlar genellikle okuyucular için bir okuma engeli olarak karşımıza çıkmakta, okumayı teşvik edici özellik taşımamaktadır. Hatta örneğin genel sigorta şartları için konuşma dilinde “küçük yazılı” ifadesi eleştirel bir şekilde kullanılmaktadır. Acaba gerçekten genel işlem şartları küçük yazılı olmak zorunda mıdır? Bazıları genel işlem şartlarının müşteri tarafından hemen hemen hiç okunmamasının temel sebeplerinden biri olarak onun içeriksel anlaşılmazlığı yanında küçük yazılı olmasını da

700 _{Bkz. Stadler, s. 150.} 

göstermektedir702. Gerçekten de sözleşme şartları ilk bakışta şekli olarak anlaşılmaz görünüyorsa yani müşteri görsel olarak baktığı genel işlem şartlarının anlaşılması için oldukça ciddi bir çaba harcamak zorunda olduğu hissine kapılıyorsa, muhtemelen söz konusu şartları okumakla uğraşmayacaktır703. Buna karşılık normal yazı tipiyle yazılmış, iyi okunabilir, grafik ve tabelalarla zenginleştirilmiş bir görünüme sahip olan genel işlem şartlarının küçük yazılılara nazaran daha iyi anlaşılabileceğine şüphe yoktur704.

Esas olarak yazı seçimi bakımından en iyi okunabilir yazı tipi olarak tanımlayabileceğimiz bir yazı tipini ortaya koymak mümkün değildir. Genel olarak bir yazı tipinin okunabilir olduğu onun ne kadar yaygın olduğu ile belirlenir. Bu çerçevede yerleşmiş yazı tipleri olarak Times, Arial ve Helvetia’nın tiplerinin genel sözleşme şatlarını oluşturmak için en uygun oldukları ve yine yazı büyüklüğü açısından da 10 ile 11 punto arasındaki bir büyüklüğün iyi okunabilir olduğu ifade edilmektedir705. Aynı şekilde daha küçük ve daha büyük yazı büyüklükleri okuma hızını azaltmaktadır. Her şeyden önce örneğin Times türü gibi Romen harflerinin “okuma dostu” olduğu bildirilmektedir. Bu yazı tipinin daha iyi okunabilirliğinin temelinde ise bu yazı türünde harflerin farklı karakterlerle birbirinden iyi bir şekilde ayrıldığı ve harflerin kavranıp tanınmasında daha az problem bulunduğu gösterilmektedir. İtalik yazı, dik yazıya nazaran (3 dakikadan fazla) daha fazla okuma süresine yol açarak okumanın yavaşlamasına da neden olmaktadır. Esas olarak metin içindeki belirli bilgilerin tipografik araçlarla (siyah, italik vs. gibi) vurgulanması ve bilgilere dikkatin çekilmesi imkânı bulunmaktadır. Bu çerçevede genel işlem şartları içerisinde belirli bilgilerin alt çizgi çizilmek, italik veya koyu yazmak suretiyle vurgulanması önerilmektedir. Buna karşılık çok sayıda araçlarla yapılan vurgulamaların bir arada kullanılması da metni anlaşılmaz kılabilir706.

702 _{Bkz. Janina Nitscke: “Maβstäbe für die Transparenz Allgemeiner Versicherungsbedingungen}

unter Berücksichtigung des englischen Rechts, Baden Baden 2002, s. 78 vd. (aktaran Stadler, s. 151). Küçük puntolarla yazılan sözleşme hükümlerinin tüketici tarafından okunmasının, okunma ve zaman azlığı nedeniyle mümkün olamadığı yönünde bkz. Altunkaya, s. 113. 

703 _{Stadler, s. 151.} 

704 _{Bu konuda bir örnek için bkz. Stadler, s. 152.}  

705 _{Bkz. Stadler, s. 152 ve dn. 564’de anılan yazarlar.}