HAMBURG ANLAŞILIRLIK TESTİ

1. Genel Olarak

Hamburg anlaşılırlık testi bazı psikologlardan oluşan (Langer-Schulz von Tuhn ve Tausch) bir grup tarafından hazırlanan ve en çok bilinen anlaşılırlık konseptidir. Hamburg araştırma grubu bir reyting prosedürü ve uzmanların verdiği kararlar vasıtasıyla metnin anlaşılırlığını ortaya çıkarmaktadırlar. Bu bağlamda okuyucular metnin anlaşılırlığının farklı boyutlarını gözlemlemekte ve belirli ölçütler açısından anlaşılırlığı değerlendirmektedir. Bir metnin anlaşılırlığının ortaya konulmasını sağlayan ölçütler, yukarıda ifade edilen okuyucu araştırması içerisindeki metin analizinin konusunu oluşturan özelliklerden esaslı şekilde ayrılmaktadır633. Artık metnin basitliğinin ölçülmesi söz konusu olmayıp bilakis örneğin bir metnin bölümlenmesi ve düzeni gibi nicel olarak ölçülemeyen metin özellikleri analiz edilmektedir. Yukarıda açıklanan objektif Flesch testinin aksine Hamburg anlaşılırlık modelinde metnin anlaşılırlığının sübjektif takdiri temelde bulunmaktadır. Hamburg anlaşılırlık testi ile bağlantılı en büyük ilerleme ise bu test modeli ile anlaşılırlığı teşvik edici muhtemel metin özelliklerinin geniş yelpazesini ortak bir konsept içerisinde entegre etmeyi ve bu suretle sistematize etmeyi ilk defa başarmış olmasıdır634.

Hamburg araştırma grubu 70’li yıllarda ders metinlerinin anlaşılmasına ilişkin bir deney geliştirmişlerdir. Bu çerçevede anlaşılırlık tanısı yardımıyla 500’den fazla öğrenciye ders metinlerini bir skalada değerlendirmelerine sunmuşlardır. Yazarlar anlaşılırlık araştırmalarında tahmini kararların ortaya çıkarılması bakımından daha iyi bir yöntem olmadığı düşüncesiyle söz konusu yöntemi kullanmışlardır635.

Hamburg anlaşılırlık testi hukuki metinler bakımından da kabul görmüş ve hukuk biliminde de dikkat çekmiştir636. Hamburg anlaşılırlık testine göre anlaşılırlık şu dört boyuttan ortaya çıkmaktadır.

633 _{Basedow, s. 1045 vd.; Gottschalk, s. 592; Schwintowski, NJW 2003, s. 63, 638; Stadler, s. 106.} 

634 _{Bkz. Stadler, s. 106.} 

635 _{Stadler, s. 106.} 

636 _{Evermann, s. 181; Stadler, s. 107.}

1- Basitlik

2- Bölümleme/Düzen 3- Kısalık/Özlük 4- İlave Uyarılar

2. Hamburg Anlaşılırlık Testinin Boyutları

a) Basitlik

Basitlik özelliği her şeyden önce dilsel formülasyona yani cümle yapısına ve kelime seçimine ilişkindir. Basitlik aşağıdaki özellikleri kapsamaktadır: Metnin basitliği söz konusu olduğunda basit sunum, kısa basit cümleler, alışılmış kelimeler, teknik kelimelerin açıklanması, somut anlaşılır düzenlemeler temel özelikleri oluşturmaktadır. Buna karşılık metnin karmaşıklığında ise, komplike sunum, uzun, muğlak cümleler, alışılmamış kelimeler, teknik kelimelerin açıklanmaması, soyut, anlaşılır olmayan düzenlemeler söz konusudur637.

b) Bölümleme/Düzen

Anlaşılırlık özelliği olarak bölümleme/düzen unsurunda Hamburg Araştırma Grubu için bir metnin iç düzeni ve dış bölümlenmesi söz konusudur638. İç düzen kavramı ile anlatılmak istenen husus, cümlelerin bağlantısız şekilde birlikte (yan yana) bulunmaması bilakis mantıksal olarak aralarında ilişki bulunması ve bilgilerin anlamlı bir sıra içerisinde sunulmasıdır639.

Dış bölümlenme, birbiriyle ilişkili olan metin kısımlarının açık bir şekilde gruplara ayrılması vasıtasıyla ve böylelikle metnin yapısının açık, anlaşılır bir şekilde oluşturulmasıyla anlaşılırlık özelliklerine aittir. Bu husus, alt bölümler içerisinde bölümleme, ara/üst başlıklar, yorumlar, önemli noktaların numaralandırılması,

637 _{Bkz. Gottschalk, s. 93; Stadler, 108 vd.} 

638 _{Bkz. Stadler, s. 108.} 

benzer düşüncelere yollamalar, önemli ifadelerin koyu baskı veya alt çizgilerle vurgulanması ve özetler vasıtasıyla desteklenmektedir640.

Bu çerçevede bölümleme/düzene sahip bir genel işlem şartları metni ile bölümlenmemiş ve bağlantısız genel işlem şartlarında esas olarak şu özellikler bulunmaktadır641. Bölümlenmiş ve düzene sahip bir metinde: Bölümlenme, mantıksallık, açıklık, esaslı olanla olmayan arasında iyi bir ayırım, bütün hususların iyi bir şekilde sırasıyla birbirini takip etmesi. Buna karşılık bölümlenmemiş ve bağlantısız bir metinde şunlar görülür: Bölümlenmemiş olma, bağlantısızlık, dağınıklık , açık olmama, esaslı olan ve esaslı olmayan arasında kötü ayırım, her şeyin birbirinin içine girmesi söz konusudur642.

c) Kısalık/Özlülük

Hamburg araştırma grubu tarafından ortaya konulan anlaşılırlık testi bağlamında kısalık ve özlülük özelliği çerçevesinde, metnin uzunluğunun bilgilendirme amacıyla makul bir ilişki içerisinde bulunup bulunmadığı sorunu söz konusudur. Bu bağlamda amaç daima metin içerisinde mündemiç bulunan enformasyonların (bilgilerin) esaslı konularla sınırlanması olmalıdır. Bu çerçevede özellikle fazlasıyla uzun ve tafsilatlı ifade tarzından kaçınılmalıdır643. Bu tür uzun ve tafsilatlı bir ifade tarzına örnek olarak gereksiz ayrıntılara yer verilmesi, lüzumsuz açıklamalar, tekrarlar ve dolgu kelimelerinin kullanılması ve boş ifadelerin kullanılması gösterilebilir644.

Hamburg anlaşılırlık testi bağlamında metnin anlaşılırlığı kısa ve özlülük arttığı ölçüde yükselmekte buna karşılık uzun ve tafsilatlı takdimde azalmaktadır. Bu çerçevede metnin kısa ve özlü olması ile uzun ve tafsilatlı olması durumunda şu özellikler görülmektedir; Kısalık/Özlülük: kısa, esas konularla sınırlı, veciz, öğretme amacına yoğunlaşmış olma, özlü, her kelimenin gerekli olması. Buna karşılık metnin uzun ve tafsilatlı olmasının temel özellikleri şunlardır: Çok uzun olma, esaslı

640 _{Bkz. Stadler, s. 108; ayrıca bkz. Gottschalk, s. 593 vd.} 

641 _{Bkz. Stadler,s. 108.} 

642 _{Stadler, s. 108; bölümleme konusunda ayrıca bkz. Hans-Bernd Schäfer, s . 27.} 

643 _{Bkz. Gottschalk, s. 593; Stadler, s. 108.} 

olmayan konulara çok yer verme, geniş olma, konudan uzaklaşma, ayrıntılı, metne alınmasa da olabilecek birçok hususun varlığı645.

d) İlave Uyarılar

Hamburg testinin dördüncü anlaşılırlık özelliği ise bir metnin uyarıcı, teşvik edici (özendirici) ekler içerip içermediği hususuyla uğraşan ilave uyarıcı eklerdir. Bu suretle okuyucu nezdinde metnin okunmasına ilişkin ilgiye, katılıma ve isteğe yol açacak tedbirler amaçlanmaktadır. Metinde bu motive edici etkilere farklı araçlarla ulaşılabilmektedir. Bunlara örnek olarak ünlemler, lafzi söylevler, hitabi sorular, günlük yaşama uygun veya açık örnekler ya da okuyucuya doğrudan hitap gibi araçlarla ulaşılabilmektedir646.

Teşvik edici (uyarıcı/özendirici) ekler içeren metin içerisinde teşvik edici, ilginç, çok yönlü, kişisel olma gibi durumlar söz konusudur. Buna karşılık okuyucuyu teşvik edici ekler içermeyen metinde ise, can sıkıcılık, renksiz olma, sürekli tarafsız kalma gibi özellikler görülmektedir647.

Bir metnin en iyi anlaşılırlığına basitlik ve bölümleme/düzen boyutları içerisinde ++ veya + ile karar verilirken, kısalık/özlülük açısından + veya 0 ile ve ilave uyarılar bakımından +’dan –‘ye kadar değerlerle karar verilmektedir.

645 _{Stadler, s. 109.} 

646 _{Gottschalk, s. 593; Stadler, s. 109.} 

Basitlik Bölümleme/Düzen Kısalık/Özlülük İlave Uyarılar + + + 0 - - - Karmaşıklık Düzensizlik Tafsilatlı olma

İlave uyarı içermeyen

+ + + 0 - - -

+ + + 0 - - -

+ + + 0 - - -

Tablo için bkz. Stadler, s. 109.