BİLGİLENDİRME MODELİ HAKKINDA BİLGİ

Genel işlem şartları ile mücadele edilmek istenen piyasanın bozulması esas olarak müşteriler nezdindeki yapısal olarak sınırlı bilgilendirme açığına dayanıyorsa, daha iyi genel işlem şartları denetimine müşterilerin yeterli derecede bilgilendirilmesi ve aydınlatılması suretiyle ulaşılacağı hususu aşikârdır248. Bilgilendirme modeli, anlaşılabilir sözleşme şartları aracılığıyla müşterinin, menfaatlerini ve piyasa şansını kendisinin takip edebileceği konuma getirilmesi

244 _{Avusturya hukuku bakımından, Avusturya Medeni Kanunu § 879 f. 3’ün kabulü ile, hukuk düzeninde}

kapsamlı bir içerik denetimi söz konusu olmuştur (bkz. Leitner, s. 26).  

245 _{Örneğin bkz. RG, Urt. v. 23.11.1915, Az.: II 269/15, RGZ 87, 335, 336 ff.; RG, Urt. v. 3.6.1921, Az.:}

481/20, RGZ 102, 227 ff.; RG, Urt. v. 12.5.1934, Az.: 53/34, RGZ 144, 311, 313. (GOTTSCHALK, s. 561 den naklen). 

246 _{Bkz. Gottschalk, s. 561.} 

247 _{BGH, Urt. v. 29.10.1956, Az.: II ZR 79/55, BGHZ 22, 90, 97 ff. (GOTTSCHALK, s. 561 den naklen).} 

248 _{Gottschalk, s. 561. Tüketiciler açısından da tüketicilerin korunabilmesi ve Pazar ekonomisinin doğru}

ve etkili işleyebilmesinin en etkili yolunun tüketicinin aydınlatılması görüşü ve bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Altunkaya: “Sözleşmenin Kuruluşundan Önce Tüketicinin Korunması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,, C: VIII, S:1-2, Haziran-Aralık 2004, s. 105 vd. (s. 95-118). 

suretiyle şeffaflık ilkesini gerçekleştirmektedir249. Buna karşılık şeffaflık ilkesi gereğince kullanıcı, müşterinin genel işlem şartlarının içeriği ve kapsamı hakkında fiili olarak bilgi sahibi olmasını sağlama zorunluluğunu güvence altına almamaktadır. Gottschalk250, bu tür taleplerin abartılı olabileceği ve bununla genel işlem şartları vasıtasıyla amaçlanan rasyonelleşme etkilerinin hemen hemen tamamen ortadan kalkabileceğini ileri sürmektedir.

Bilgilendirme modelinin dayanak noktası sonuçların denetimi içerisinde bulunmamaktadır. Daha ziyade müşterinin yeterli derecedeki bir aydınlatılması, önceden mevcut bilgilendirme asimetrisinin nedenleri ile mücadeleye imkân tanımalıdır. Görülebilir şeffaf ve anlaşılabilir sözleşme şartları sözleşmenin akdedilmesi sırasında müşteriye ya bizzat duruma göre kendisi müzakere edebilmeyi ya da başka bir sunucuya yönelebilmeyi mümkün kılabilmelidir251. Bu bilgilendirme modelinin temel anlayışı, kendi menfaatlerini koruma yeterliliğine sahip, kritize eden ve makul bir tüketici anlayışıdır252. Bu tüketici modeli, AB hukukunda düzenli olarak ATAD tarafından da uygulanmış253 ve kısmen de Avrupa birliği tüketicinin korunması hukukunun da temelinde bulunmaktadır254. Böylelikle bilgilendirme modeli bireyin özerkliği ilkesine bir müdahale teşkil etmez255. Şayet kullanıcı ve müşteri arasındaki bilgilendirme asimetrisi haksız genel işlem şartlarının temel sebebi olarak belirlenmekte ise, bu durumda şeffaf genel işlem şartları vasıtasıyla rekabetin teşvik edileceği açıktır256. Şayet genel işlem şartlarının piyasa gücü bulunmuyorsa, aydınlatılmış müşteri, burada daha avantajlı koşullarda bir ticari

249 _{Kreienbaum, s.215; Gottschalk, s. 561, 562; Ingo Koller: “Das Transparenzgebot als}

Kontrollmaβstab Allgemeiner Geschäftsbedingungen”, In: Festschrift für ERNS STEINDORF zum 70.Geburtstag , Berlin-Newyork 1990, s. 667. 

250 _{Bkz. Gottschalk, s. 562.} 

251 _{Bkz. Gottschalk, s. 562.} 

252 _{Bkz. Gottschalk, s. 562.} 

253 _{EuGH, Urt. v. 16.7.1998, Rs. C-210/96, Slg. 1998, I-4657 Erwägung 31 =GRUR Int 1998, 795 (Gut}

Springheide GmbH u. Rudolf Tusky K Oberkreisdirektor des Kreises Steinfurt); EuGH, Urt. v.

13.1.2000, Rs. C-220/98, Slg. 2000, I-117 Erwägung 27 = GRUR Int 2000, 354 (Estée Lauder

Cosmetics K Lancaster); siehe auch schon die frühere Rspr. EuGH, Urt. v. 7.3.1990, Rs. C-362/88,

Slg. 1990, I-667 Erwägung 16 = GRUR Int 1990, 955 (GB-Inno-BM K Confédération du commerce

luxembourgeois); EuGH, Urt. v. 2.2.1994, Rs. C-315/92, Slg 1994, I-317 Erwägung 21 = GRUR 1994,

303 (VSWKClinique); Grundmann, Europäisches Schuldvertragsrecht, 1999, § 5 III 2.10, S. 270 Rn. 32. (Gottschalk, s. 562 den naklen). 

254 _{Bkz. Art. 4 Abs. 1 EG-RL 87/102, ABl. EG L 42 v. 12.2.1987, S. 48 (Verbraucherkredit-Richtlinie);}

Art. 4 Abs. 1 EG-RL 90/314, ABl. EG L 158 v. 23.6.1990, S. 59 (Pauschalreise-Richtlinie); Art. 4 EG-RL 94/47, ABl. EG L 280 v. 29.10.1994, S. 83 (Time-sharing-Richtlinie); Art. 6 Abs. 2 EG-RL 1999/44, ABl. EG L 171 v. 7.7.1999, S. 12 (Verbrauchsgüterkauf-Richtlinie); vgl. Farber, ZEuP 1998, 854, 855 ff (Gottschalk, s. 562 den naklen; bu konuda ayrıca bkz. Evermann, s.37). 

255 _{Bkz. Gottschalk, s. 562 ve dn. 40.} 

işlemi sunan hizmet sunucusuna gidebilir. Müşteri hali hazırda satımdan önce kalite farklılıklarını kararlaştırabilir ve öteki sunuculardan vazgeçebilir. Aynı zamanda herhangi bir müzakerenin açıkça yapılmaması durumunda da müşterilerin başka bir hizmet sunana yönelme imkânı da, kullanıcı için makul genel işlem şartlarını kullanma bakımından bir neden olmaya yetmektedir. Böylelikle bilgilendirme modeli esas olarak müşterilerin sözleşme özgürlüğünü güçlendirmektedir257.

Buna karşılık müşterilerin bilgilendirilmesi kullanıcılar ile müşteriler arasındaki yapısal dengesizlikleri ortadan kaldırmamaktadır. Önceden olduğu gibi, bir müşteri kendisini önceden formüle edilmiş düzenlemelere maruz bırakılmış olarak görebilir ve çoğu durumda kullanıcılar, müşterilerle bireysel müzakerelere girmek için hazır değillerdir. Bununla birlikte şayet bir kullanıcı düzenli olarak müşterilerle bireysel müzakerelere girmekte ise bu durumda bu kullanıcının otomatik olarak genel işlem şartları ile amaçlanan rasyonelleştirme etkisinden vazgeçtiği anlamı ortaya çıkmaktadır258.

Bilgilendirme modelinin temelinde, müşterinin yeterli derecede bir bilgilenme ve aydınlatılması bulunmaktadır. Bu ise gerek sözleşmenin akdedilmesi sırasında durumlar hakkındaki müzakereler vasıtasıyla, gerekse başka teklif sahiplerine yönelme suretiyle olsun, rekabete dayanan piyasalarda müşterilerin piyasa şanslarını bizzat ve yeterli derecede idrak edebilmesine yol açacaktır.

İçerik denetiminin devreye girme dayanağından farklı olarak bilgilendirme modelinde temel hareket noktası, sonucun denetimi içerisinde değil ihlal edilen sözleşme paritesinin köklerinde bulunmaktadır. Bu bağlamda müşteri yeterli bilgilendirme ve aydınlanma ile kendi menfaatlerini ve piyasa şartlarını bizzat takip edebilmelidir259. Haksız genel işlem şartları karşısında korunma birincil olarak

zorunlu şekilde ortaya konulan içerik vasıtasıyla değil, bireye genel işlem şartlarının içeriği açısından kendi menfaatlerini koruyup kollayabilecek bir karar verici olarak kendi menfaatlerini rekabet esasına dayanan pazarda koruma olanağını açmak suretiyle güvence altına almaktadır260. Bu durum şartlar hakkında müzakereler ve

257 _{Bkz. Gottschalk, s. 563.; Kreienbaum, s. 223.} 

258 _{Bkz. Gottschalk, s. 563.} 

259 _{Leitner, s. 27; Kreienbaum, s. 125 vd.} 

başka bir sunucuya yönelme vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Bilgilendirme modeli, bilgilendirme masrafları asimetrisi içerisinde bulunan ihlal edilen sözleşme paritesine bağlı olup, haksız bir sonucu şart kılmamaktadır. Bu suretle bilgilendirme modeli ideal bir pazar modeline yol açmakta, içerik denetimi ise “piyasayı dengeleyici “ etki etmektedir261.

Bilgilendirme modeli genel olarak Avrupai eğilime uymaktadır: Şeffaflık ve bilgilendirme yükümlülükleri, birçok Yönergede ifadesini bulan Avrupa tüketicinin korunması hukukunun merkezi bir koruma temelini ifade etmektedir. Buradaki temel ölçü, bu nedenle ancak yeterli derecede bilgilendirilirse kendi sorumluluğu altında menfaatlerini koruyabilecek bir duruma kavuşabilecek olan özerk ve aynı zamanda eleştirel -özenli- tüketicidir262.

B. BİLGİLENDİRME MODELİNİN UYGULAMA ALANI VE