Ekonomik ve Ticari Faktörler

2.3.1. Agresif Vergi Planlamasına Olan Talebin Artışı

İletişim teknolojisinin ve elektronik finansın gelişmesi, yeni finansal ürünlerin ortaya çıkması ve ulusal ekonomilerin küresel entegrasyonu dışsal faktör olarak ekonomi aktörleri arasında büyük bir rekabet ortamının oluşmasına neden olmuştur.

Oluşan rekabet ortamında ekonomi aktörleri maliyetleri en aza indirmek ve kontrol altında tutmak istemektedir. Bu anlamda kazanç ve gelirlerin vergilendirildiği bir sistemde vergi önemli bir maliyet unsuru olarak görülmektedir. Maliyet unsuru olarak görülen verginin daha az ödenmesi ise rekabet piyasasında mücadelede ekonomi aktörleri için önemli bir avantaj olarak görülmektedir³⁵³. Dolayısıyla vergi mükellefi olan ekonomi aktörleri, daha az vergi ödemenin yollarını aramaktadır.

Ancak mükellefler bir taraftan hiç ödememek dahil en az vergiyi ödememeyi talep etmekle birlikte kendilerine avantaj sağlayacak yöntemlerin suç teşkil etmemesini de arzu etmektedir. Bu nedenle mükellefler bir anlamda kitabına uydurarak³⁵⁴ vergi avantajı elde etme arayışı içerisindedir. Agresif vergi planlaması yasal düzenlemelerin akılcı bir yöntemle bir araya getirilerek görünüşte hukuka uygun bir şekilde vergi avantajı elde etme yöntemi olduğu dikkate alındığında, bu yöntem bir anlamda mükelleflerin taleplerine cevap verebilecek içeriktedir. Bu itibarla

351 In Stubart Investments Ltd v. The Queen, (1984) 1 S.C.R. 536 (Aktaran, Québec, s. 15).

352 Karakoç, s. 173; Öncel, Kumrulu, Çağan, s. 24.

353 Québec, s. 9.

354 Metin Ercan, Kitabına Uygun Vergi Kayıpları, Erişim Tarihi: 21.08.2014, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin_ercan/kitabina_uygun_vergi_kayiplari-1063597.

121 mükelleflerin agresif vergi planlamasına yönelik taleplerinde artış olduğu görülmektedir.

Mükelleflerin agresif vergi planlamasına yönelik taleplerindeki bu artış vergi profesyonellerini (örneğin mali müşavir, vergi hukukçuları, yatırım bankaları) agresif vergi planlaması üzerinde çalışmaya ve farklı agresif vergi planlaması tasarımları oluşturmaya teşvik etmiştir. Çünkü farklı vergi rejimleri arasında ileri düzey bilgi sahibi olmak küresel bazda mükelleflerin vergisel durumlarının yönetilmesinde akılcı çözümler sunulmasına imkân sağlamaktadır³⁵⁵. Agresif vergi planlaması tasarımları ile mükelleflerin vergi maliyetlerinin daha fazla azaltılması sağlanarak rekabet piyasasında öne geçmeleri temin edilmektedir. Bu açıdan bakıldığından agresif vergi planlamasına olan talepteki artışa paralel olarak vergi profesyonelleri tarafından arz edilen faklı tasarımlarla cevap verilmektedir. Bu nedenle agresif vergi planlamasına olan talepteki artış agresif vergi planlamasına ilişkin yöntemlerin de farklılaşmasına sebebiyet vererek yaygın hale gelmesinde etken olmuştur.

2.3.2. Agresif Vergi Planlamasının Vergi Profesyonelleri İçin Yeni Bir İş Alanı Olarak Görülmesi

Agresif vergi planlaması son derece teknik detaylarla dolu vergiye karşı direnme biçimidir. Esas itibarıyla bu yöntemde yasal araçların akılcı bir şekilde kullanılması söz konusu olduğundan gerek bir vergi sistemi gerekse farklı vergi sistemleri hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir. Diğer taraftan agresif vergi planlaması hukuka aykırı olmakla birlikte, vergi kaçırmada olduğu gibi cezayı gerektiren bir yönünün bulunmaması nedeniyle, mükellefler açısından ihtiyaç duyulan verginin etkinliği için vergi alanında yeni bir uzmanlık alanı olarak agresif vergi planlamasının gelişmesi mükelleflerce bir anlamda teşvik edilmektedir.

Agresif vergi planlamasının teknik bilgiyi gerektiren özel uzmanlık alanı olması nedeniyle vergi danışmanları için yeni bir iş modeli olarak görülmeye başlanmıştır.

Bu iş modelinde vergi profesyonelleri öncelikle vergi mükellefi için kayda değer vergi menfaati elde edilebilecek şekilde uygun işlem ve kombinasyonlarla agresif vergi planlaması modeli tasarlamaktadır. Tasarlanan bu model, hedef mükellef grubuna tanıtıldıktan sonra mükellef grubunun özel durumuna göre tekrar gözden geçirilip gerekli görülmeyen kısımların çıkartılması ya da ihtiyaç duyulan alanlarda

355 Québec, s. 9.

122 eklemeler yapılması ile son şekli verilmektedir. Son şeklini alan bu tasarım “satışa hazır vergi ürünü (off-the-shelf tax product)” olarak hedef gruba arz edilmektedir³⁵⁶. Bu iş modelinde agresif vergi planı tasarımını gerçekleştiren vergi profesyoneli ile mükellef arasında sır saklama yükümlülüğü ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle tasarımların kullanıldığı süre içerisinde mükellefin bu tasarımları ifşa edecek davranışta bulunması yasaklanmaktadır. Ayrıca bu tasarımlardan doğabilecek hukuki sorumluluktan kurtulmak için mükellef ile vergi profesyonelleri arasındaki sözleşmeye sorumsuzluk kaydı konulmaktadır³⁵⁷. Böylece vergi profesyoneli tasarımın kullanılmasıyla doğabilecek hukuki sorumluluktan kendisini kurtarmaya çalışmaktadır.

Agresif vergi planlaması tasarımlarının hedef mükellef grup dikkate alınarak düzenlendiği, düzenlenen bu tasarımların her bir hedef mükellef grup için farklılık arz edebileceği dikkate alındığında agresif vergi planlamasının çok farklı şekillerle ortaya çıkabileceği bir gerçektir. Diğer taraftan vergi profesyonelleri ile mükellef arasındaki sır saklama yükümlülüğü bu iş modelini cazip hale getirmektedir. Nihayet vergi mükelleflerinin sorumsuz oldukları saikiyle hareket etmeleri ve sorumluluğu tasarımı kullanan mükellefe bırakmaları agresif vergi planlamasının hem tasarlanması hem de kullanılmasını yaygın hale getirmektedir.

2.3.3. Teknoloji ve Dijital Ekonominin Etkisi

İletişim ve bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve internet ortamında gerçekleştirilen işlemlerde güvenlik önlemelerinin arttırılması, ticari hayatta internet kullanımının yaygınlaşmasını sağlamıştır. Bugün için birçok şirket, internet üzerinden farklı ticari işlem hizmeti sunmaktadır. Alışveriş, bankacılık, eğitim, haberleşme, eğlence ve saymakla sayılarını çoğaltabileceğimiz pek çok hizmet, internet aracılığıyla sunulabilmektedir. İnternetin tüketicilere ulaşmada hızlı bir araç olma yanında maliyet unsurlarının minimum seviyeye indirilmesi açısından da işletmecilere büyük katkısı vardır. Örneğin internet üzerinden ticaret yapan bir alışveriş sitesi ürünlerini satmak için yeni bir şube açma ihtiyacı hissetmeyecektir. Zira bir kimse dünyanın neresinde olunursa olsun, erişim engeli olmadığı müddetçe, siteye erişerek ürün siparişini verebilecek ve lojistik firmaları aracılığıyla kendisine teslimat

356 Québec, s. 10.

357 Québec, s. 11.

123 yapılabilecektir. Hatta bu ürün bilgisayar yazılımı ise doğrudan internet üzerinden satın alan kişiye gönderilerek nakliyat masraflarından da kurutulabilecektir. Diğer taraftan bir işyerine ihtiyaç duyulmaması kira, enerji, mobilya gibi pek çok maliyet unsurunun da minimum seviyeye inmesine katkıda bulunacaktır. Günümüzde google, amazon, facebook, ebay, gitgidiyor, sahibinden, hepsiburada gibi internet siteleri fiziki olarak kurulmuş işyerlerinden daha fazla iş ve işlem hacmiyle internetin ticari hayattaki etkilerinin somut birer örneğidir.

İnternet teknolojisi sadece ticari hayatta alışılagelen yöntemlerde değişikliğe yol açmamaktadır. Ayrıca bu teknoloji yeni finansal ürünlerin ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Forward, swap, futures, opsiyon bunlardan birkaçıdır. Benzer şekilde internet üzerinden hisse senedi ya da tahvil alım satımı işlemleri de internetin finans alanında da yaygın kullanımının birer örneğini teşkil etmektedir.

İnternetin ticari hayata kazandırdığı kolaylıklar ve internete olan ihtiyacın giderek yaygınlık kazanması vergi otoritelerini ciddi güçlüklerle karşı karşıya getirmektedir. Her şeyden evvel, vergi otoritelerinin hesapları izlemelerine imkân veren yazılı evrak, imza, mühür, fatura gibi kaydi işlemlerin yerini giderek izlenmesi daha zor olan zımni işlemler almaktadır. Diğer taraftan, geleneksel (fiziki) ürünlerin üretimi ve satışından, dijital üretime doğru bir geçiş olmaktadır. Örneğin fotoğraf, müzik, danışmanlık gibi çok sayıdaki ürün doğrudan internet üzerinden elde edilebilmektedir. Bu durum sabit bir vergi objesini tanımlamayı güçleştirmektedir.

Dolayısıyla vergi idaresi açısından mükellefin kimliğinin tespiti, vergilendirmeyi yapacak idarenin belirlenmesi, vergi konusu ve mükellefle ilgili kayıtların izlenmesi ve verginin toplanması gibi konularda önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır³⁵⁸.

İnternet teknolojisinin ve yeni finansal araçların ortaya çıkmasının ortaya çıkardığı sorunlardan bir diğeri de agresif vergi planlamasında internet teknolojisinden yararlanılmasıdır. Çünkü internet ortamında verilerin hızlı bir şekilde aktarılabilmesi, kaydi işlemlerden ziyade zımni işlemlerin bulunması, işlemlerin belli bir merkezden takip olanağının bulunmaması ve dolayısıyla denetim imkânının sınırlı olması, birçok ülkede internet üzerinden yapılan işlemlerin vergilendirilmesinde mevzuat açığının bulunması mükelleflerin internet ortamında işlem yaparak vergi avantajı elde etme yoluna sevk etmiştir. Nitekim internet

358 Kargı, Karayılmazlar, s. 28.

124 üzerinden hizmet veren Amazon, Google, Apple gibi yüksek iş hacmine sahip şirketler doktrindeki yaygın adıyla bilinen “Çifte İrlanda Sandviç Hollanda (double Irish with Dutch Sandwich)” yöntemiyle yüksek meblağlarda vergi avantajı elde etmişlerdir³⁵⁹.

2.4. Uluslararası İlişkilerden Kaynaklanan Sebepler