D. AVUSTURYA LLOYD’UN AVUSTURYA HÜKÜMETİYLE İLİŞKİLERİ
9. Trieste’de Lloyd Tersanesi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri
Lloyd 1850’li yıllarda hem kendi adına hem de Avusturya adına önemli bir girişim olacak olan tersanesini inşa etme kararı aldı. Her ne kadar bu on yıllık dönem Lloyd açısından çok parlak geçmediyse de 1853’te temeline ilk taşı bizzat Arşidük Ferdinand Maximilian’ın koyduğu tersaneyi sekiz yıl sonra Trieste’nin Servola Körfezi’nde hizmete açmayı başardı159. Tersanenin açılmasıyla beraber Lloyd, filosunu yenilemeye başladı. 1868 yılına gelindiğinde gerek kendi inşa ettiği gerekse dışarıdan aldığı buharlılarla filosunu tamamen yeniledi. İlk dönem buharlılarının tamamını elden çıkaran Lloyd’un filosundaki buharlı sayısı fazla yükselmemesine rağmen toplam tonaj müthiş oranda artmıştı. Kumpanya’nın 1856 yılındaki filosu 61 buharlıdan oluşurken toplam tonaj 21.300’dü. 13 yıl sonra, 1869’da ise buharlı sayısı sadece iki adet artıp 63’e çıkmışken, toplam tonaj neredeyse üç kat artarak 58.640’a
157 A&P Records, Correspondance Respecting The Affairs of Italy From July to December 30, 1848 (Part III), Londra 1849. s. 17
158 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 3.
159 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 3.
- 57 -
yükselmişti160. 1875’te Lloyd filosunun büyük bölümü halen İngiltere yapımı olsa da tersane Avusturya-Macaristan’ın en büyük tersanesi haline gelmiş, her türlü tamir ve inşa işinin altından kalkabilecek bir yapıya kavuşturulmuştu161. 1886 yılında Lloyd filosunda bulunan 87 buharlının 39’unun bu tersaneden çıkmış olduğunu görüyoruz162. Dönem dönem grevler, demir çelik ithalatında yaşanan sıkıntılar gibi sorunlar tersanenin çalışmasını güçleştirse de Lloyd’un bu girişimi başarı sağlamıştır.
Kurulduğu dönemde itibaren tersane Avusturya’nın, devlet tersaneleri de dâhil olmak üzere en çok personel istihdam eden tersanesiydi. 1893 yılında Avusturya’da irili ufaklı 46 tersanede 3,637 işçi çalışmaktaydı. Lloyd Tersanesi tek başına bu işçilerin 1,641’inin işvereniydi163. Üstelik bu iş yapılırken zarar da ediliyordu. 1897 yılı itibariyle İngiltere’de buharlı yaptırmak Trieste’de buharlı inşa etmeye göre %20 ila
%28 daha ucuz olmasına rağmen Avusturya hükümetinden bu konuda teşvik ve destek gören Lloyd kapasitesi yettiğince kendi tersanesini kullanmaya özen gösteriyordu164. Avusturya hükümeti zaman zaman kendisi buharlı yaptırmak ve Lloyd Tersanesi’ni çeşitli ithalat vergilerinden muaf tutmak gibi vasıtalarla bu işe destek vermekteydi165. Kumpanya 1907 yılında tersanede 3.000 işçi çalıştırmakta ve toplam tonajı 20.000’i bulan üç buharlıyı bir yılda suya indirebilecek kapasiteye ulaşmıştı. Ancak 1910 yılında bir diğer Trieste tersanesi olan Stabilimento Tecnico’yla varılan anlaşma gereği tersanesinin satışını gerçekleştirerek 1898’de kapanan devlet tersanesi San Roccu tersanesini yeniden hizmete açtı. I. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde Lloyd filosunda bulunan 62 buharlıdan sadece 14 tanesi Avusturya dışında yaptırılmıştı166.
160 Sondhaus, Naval Policy of Austria-Hungary. s. 20-21.
161 A&P Records, Commercial No. 1 (1875), Reports from Her Majesty’s Consuls, on the Manufacture, Commerce etc. Of their Consular Districts, Part I, Londra-1876. s. 6.
162 Sondhaus, Naval Policy of Austria-Hungary. s. 92.
163 A&P Records; Foreign Office 1894, Annual Series Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance: Austria-Hungary, Londra-1894. s. 22.
164 A&P Records; Annual Series, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Austria-Hungary, Report for the Year 1896 and 1897 on the Trade of Trieste, Londra-1898.
s. 8.
165 A&P Records, Diplomatic and Consular Reports on the Trade and Finance of Austria Hungary, Report for the Year 1896-1897 on the Trade of Trieste, Londra-1898. s. 4.
166 Sondhaus, Naval Policy of Austria-Hungary. s. 189.
- 58 -
Lloyd, 1850’lerde tersanenin kuruluşu için aktarılan sermaye ve Kırım Savaşı dolayısıyla edilen zararlardan ötürü bir kez daha kendisini malî sıkıntı içerisinde buldu. Kumpanya’nın idarî ve malî yapısı bu dönemde belirli bir düzene oturmuştu.
Yaşanan sorunlar iflasını tetikleyerek Kumpanya’nın varlığını tehlikeye atacak denli büyük değildi. Fakat yine de büyüme hızına ve planlarına darbe vuruyordu.
Avusturya hükümetleri 1850’li yıllara kadar Lloyd’a imtiyazlar, muafiyetler, devlet postasını taşıtmak gibi çeşitli desteklerde bulunmuşlarsa da doğrudan sübvansiyon verme yoluna gitmemişlerdi. Bunu liberal ekonomi kaideleri, Lloyd benzeri diğer firmaların da bu gibi amaçlarla hükümet kapısına gelme ihtimalleri, Kumpanya’nın kendi ayakları üzerinde durabilme becerisini kazanabilmesi için dışarıdan karşılıksız destek almadan operasyonlarına devam etmesi gerekliliği gibi gerekçelerle açıklıyorlardı. Lloyd yetkilileri de, başta Karl von Brück olmak üzere devlet güdümü ve kontrolü altına girmemek için sübvansiyona çok sıcak bakmamışlardı. Fakat 1855 yılı itibariyle hükümet yetkilileri Lloyd’un rüştünü ispat ettiğine kanaat getirdikleri gibi çeşitli yabancı limanlardaki varlığından da oldukça memnundular. Ayrıca devlet postasının mühim bir miktarı da bu kumpanya buharlılarınca taşınmaktaydı.
Kumpanya’nın yapısı ve işleyişi rayına oturduğundan, yöneticiler için devlet kontrolüne girmek endişesi ortadan kalkmıştı. Hükümet 1855 yılından itibaren Lloyd’a: Trieste-İstanbul, Trieste-İskenderiye ile ancak zararına sürdürebilecek Trieste-Dalmaçya seferlerini hızlandırması ve sıklaştırması karşılığında 1.000.000 florinlik bir sübvansiyon vermeye başladı167. 18 Ağustos 1855’te yapılan anlaşmayla 10 yıl boyunca sağlanacak bu sübvansiyon, Lloyd’un hükümetten gerçek anlamda aldığı ilk sübvansiyondu. 1858’de bu anlaşmada küçük bir yeniden gözden geçirme yapılarak kat edilen yola göre sübvansiyon ilkesi, verilen hizmete göre sübvansiyon verilmesi şekline dönüştürüldü168.
167 A&P Records, Reports by Her Majesty’s Secretaries of Embassy and Legalation on the Manufactures and Commerce of the Countries in Which They Reside, Londra-1858. s. 108.
168 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 3-4.
- 59 - 10. Lloyd’un Buharlı Filosunu Yenilemesi
1860’lı yıllarda Lloyd’un iki büyük finansal yükü bulunmaktaydı. Bir yandan 1861 yılında açtığı tersaneyle ilgili borçlarını öderken diğer yandan da filosunun modernizasyonuna sermaye ayırmak durumundaydı169. Fakat artık devlet tarafından düzenli olarak sübvanse edildiğinden bu yılları zararsız atlatmayı başardı.
Tablo 2: 1850-1869 Yıllarında Lloyd’un Genel İstatistikleri170
169 Giuseppe, İl Lloyd Triestino, s. 234-238.
170 Statistisches Jahrbuch für das Jahr 1869, Viyana-1871. s. 146.
Yıl Buharlı Sayısı
Sefer Sayısı Yolcu Sayısı Taşınan Malların Değeri
Gelen Giden Gelen Giden Gelen Giden
Yıl Nakledilen Emtia Paketler Mali Yönetim
Gelen Giden Gelen Giden Gelir Gider Kâr
1866 1.962.406 1.041.818 14,444 28,282 7.535.107 7.219.708 315,399
1867 3.426.928 575,158 29,521 23,625 8.921.135 8.440.044 481,091
1868 3.337.671 970,611 16,790 35,656 9.043.971 8.535.614 507,357
1869 3.553.078 982,889 15,995 37,869 9.497.985 8.975.188 522,797
Kumpanya devletten 1860’ta 1,825,011 fl, 1861’de 1,994,277 fl., 1862’de 2,024,436 fl., 1863’te 2,037,760 fl., 1864’te, 2,023,479 fl., 1865’te 1,975,400 fl., 1866 1,956,519 fl., 1867 2,057,539 fl., 1868’de 1,965,470 fl., ve 1869’da 2,000,000 fl. sübvansiyon almıştı.
- 60 -
1860’lı yılların ikinci yarısında Avusturya Lloyd’u yakından ilgilendiren pek çok değişim gerçekleşti. Öncelikle Avusturya; Prusya ve İtalya ikilisine karşı giriştiği savaşta yenildi. 1866’da gerçekleşen bu yenilgi Avusturya’nın hem topraklarını hem de ufkunu daralttı. Monarşi, oluşacak bir Alman birliğine önderlik etme hedefinden uzaklaştı. Nüfuz alanlarında büyük güçlerle olan rekabetine tamamen son vermediyse de Balkan topraklarına yönelik ilgisini artırarak imparatorluklar dönemi iddialarında artık ısrarcı olmadığının ipuçlarını vermeye başladı171. Bu savaşla beraber Adriyatik’in en mühim ticaret limanı Venedik de Avusturya hâkimiyetinden çıktı. Bu kaybın ardından Macarlarla imza edilen anlaşmayla ikili monarşik sisteme geçilmesi ve Fiume’nin (Rijeka) Macar tarafının yönetimine bırakılması Triyeste’yi Avusturya’nın denize açılan tek kapısı haline getirdi172. Aynı yıllarda Kuzeydoğu Afrika ve Arap topraklarında gerçekleştirilen hummalı bir çalışma da dünya suyollarında büyük bir değişim yaratmak üzereydi. Süveyş Kanalı 1869 yılında hizmete girerek Avrupa’dan Hindistan’a giden yolu yarı yarıya kısalttı.
Avusturya Lloyd yönetim kadrosu dünyada ve Avusturya’da yaşanan gelişmeleri iyi analiz ederek gelecek on yılların planlamasını yaptılar. 1860’lı yıllarda bu plana uygun adımlar atıldı. Kumpanya, uzun süredir Hindistan hattından Kızıldeniz’e ve oradan da İskenderiye ve Port Said’e akan trafikten pay almak için çaba gösteriyordu. Fakat Hindistan’dan Kızıldeniz’e nakliyat yapan bir firmayla anlaşma yapamadığı için Doğu Akdeniz limanlarından mal yüklemekte istikrar sağlayamıyordu. Bu limanlara ve bu limanlardan taşıdığı yükler Hindistan’dan gelip gidenler değil Doğu Akdeniz’den ithal edilen ya da oraya ihraç edilen mallardan ibaretti. Bu da Hindistan-Avrupa trafiğine yeter ölçüde müdahil olabilmesinin önünde engel teşkil etmekteydi. 1867 yılında Bombay-Bengal Kumpanyası’yla
171 Efkan Canşen, “Avusturya Düşüncesi 19. Yüzyıl Sonu 20. Yüzyıl Başı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda Toplumsal Gelişmeler”, İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enst., Dan: Toktamış Ateş, İstanbul-2001. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). s. 148.
172 Zahmetli ve dolaylı Tuna rotası sayılmazsa.
- 61 -
anlaşma imzalanarak bu konuda önemli bir adım atıldı173. Süveyş Kanalı’nın açılmasına yakın bir dönemde Hindistan hattına yönelik girişimler Kumpanya’nın yeni oluşacak suyolundan ciddi pay almak istediğini gösterir. Diğer yandan yine Hindistan yolu için önemli bir diğer husus demiryollarıydı. 1860’lı yıllarda Fransa ve Almanya’da savaş dolayısıyla demiryollarının bozulması Avrupa-Hindistan trafiğinin akış rotalarında değişiklik yapabilecek cinstendi. Avusturya demiryolu ağını geliştirerek Avrupa’nın önemli merkezlerini kendi demiryolu ağına bağlayabilirse Hindistan ticaretinden daha fazla pay alabilecekti. Bu yüzden Lloyd 1860’lı yıllarda Avusturya demiryollarına büyük sermaye akıttı. 1870 yılına gelindiğinde aktardığı sermayenin karşılığını gördü. Lloyd, bir demiryolu firması olmamasına rağmen Avusturya demiryollarından en yüksek kârı elde eden ikinci şirketti174. Süveyş Kanalı’nın açılışında, güvertelerinde kumpanya yöneticileri olduğu hâlde, “Pluto”, “Vulcan” ve “America” isimli buharlılar Lloyd’u temsil ettiler175. Kanal’ın açılışını takip eden ilk birkaç yıl Avusturya Devleti ve Lloyd Kumpanyası açısından verimli geçtiyse de kimi beklenmedik gelişmeler bu verimin sürdürülebilir olmasının önüne geçti.
Yukarıda bahsedildiği üzere ikili monarşinin Macar kanadı Trieste karşısında Fiume’yi destekleme kararı almıştı. Lloyd’un operasyon merkezi olan Trieste, Süveyş Kanalı’nın açıldığı 1869 yılında toplam işlem hacmini iki yüz milyon guldene çıkardı. 1882’de ise bu hacim üç yüz milyon gulden sınırını aşmıştı. Bu tarihe kadar Süveyş Kanal geçişlerinde Avusturya bandırası, İngiliz ve Fransızların ardından üçüncü sıradayken, 1882’de Almanlar ve İtalyanların ardından beşinciliğe gerilediler176. Bunda Macaristan’ın sübvansiyon anlaşmalarındaki katılımını çekmesinin payı olduğu söylenebilir. 1871 yılında yenilenen posta ve sübvansiyon anlaşmasına göre Süveyş Kanalı geçişleri ve Hindistan seferleri sadece Avusturya
173 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 4.
174 “Railroads and Telegraphs: Dividends on Austrian Rail Roads”, Hunt’s Merchant Magazine Year Book 1871, New York. s. 266.
175 Giuseppe, İl Lloyd Triestino. s. 340; A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 4.
176 Sondhaus, Naval Policy of Austria-Hungary. s. 61.
- 62 -
kanadı tarafından sübvanse edilecek diğer hatlarda ise Macaristan kendisine belirlenen oran üzerinden katılım gösterecekti. Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesinden (16 Aralık 1872) itibaren Lloyd ismini de değiştirerek Avusturya-Macaristan Lloyd Buharlı Kumpanyası yaptı. Fakat yeni anlaşmada postalar için ödenen fiyatlar düşük tutulmuş ve anlaşma ne Lloyd’u ne de Macarları tatmin etmemişti177. Macarlar 1882 yılında Adria Hattı (Adria Magyar Tengerhajozasi Tarsagag) isimli kumpanyayı da desteklemeye başladılar. Daha ziyade Lloyd’un uğramadığı Batı Akdeniz limanlarına işleyen bu kumpanyayla beraber bir on yıl daha Lloyd’u destekledikten sonra 1892 yılında sübvansiyondan tamamen çekildiler ve Lloyd da eski ismine geri dönüş yaptı178. Bu dönemde finansal desteğin düzensizleşmesi ve zayıflaması, Avusturya’nın rakibi olan devletlerin (Almanya, İtalya) Avusturya’ya göre daha hızlı büyümeleri Lloyd’a zarar verdi. Kumpanya, geleneksel alanları sayabileceğimiz Adriyatik ve Doğu Akdeniz hatlarındaki rekabet sertleştiği için okyanus ötesi hatlara yoğun ilgi gösteremedi. Okyanus ötesi hatlarda da belirli başarı kazandıysa da Akdeniz ve çevresindeki gibi lider bir pozisyona geçmeyi başaramadı. Ticari denizcilik anlamında Lloyd’un başarı ya da başarısızlığı Avusturya devletinin başarı ya da başarısızlığı olarak algılanabilir. Özellikle buharlılarla yapılan nakliyatta Avusturya bandırasının tek temsilcisinin Lloyd olduğunu belirtmek abartı olmayacaktır. 1873 yılında Avusturya bandırasını taşıyarak nakliyat yapan 78 buharlı mevcuttu. Aynı yıl Lloyd filosunda 72 buharlı bulunmaktaydı179.
11. Lloyd ve Rakipleri
1880’li yıllarda Avusturya Lloyd Buharlı Kumpanyası belirli bir sistem üzere işleyen, oturmuş bir yapı haline gelmişti. Bu tarihten itibaren yönetiminde ve yayılım alanlarında radikal değişiklikler gözlenmez. Diğer kumpanyalarla ve seyrüsefer ettiği
177 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 4.
178 Sondhaus, Naval Policy of Austria-Hungary. s. 61.
179 A&P Records, Commercial No. 1 (1875), Reports from Her Majesty’s Consuls, on the Manufacture, Commerce etc. Of their Consular Districts, Part I, Londra-1876. s. 6
- 63 -
devletlerle olan ilişkileri de aynı şekilde istikrarlı bir çizgiye yerleşmiştir. Kumpanya 1885 yılı itibariyle Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ithalat ve ihracatında başat bir rol oynadığı Tablo 3’te görülmektedir. Çeşitli ülkelerden Avusturya-Macaristan’a gönderilen mallarla, Avusturya-Macaristan’dan aynı ülkelere gönderilen malların taşınmasında Avusturya Lloyd’un aldığı pay %75 dolaylarındaydı.
Tablo 3: Avusturya İthalat-İhracatında Lloyd Vapurlarının Payı (1881)180
Aynı yıllarda Avusturya Lloyd’un rekabet halinde olduğu diğer ülke kumpanyalarıyla karşılaştırmasını yapmak da firmanın güçlü ve zayıf yanlarını göstermek, benzer amaçlarla kurulup, örtüşen hatlarda faaliyet halinde bulunan şirketler arasındaki yerini tespit etmek bakımından faydalı olacaktır. 1880’li yıllarda Lloyd’un Akdeniz sularındaki en mühim üç rakibi Fransız Messageries Maritim181, İtalyan Florio Rubattino ve Rus Odessa182 kumpanyalarıydı. 1885 yılı itibariyle bu dört buharlı kumpanyasının sermayelerine bakıldığında Lloyd’un Odessa Kumpanyası’yla aşağı yukarı aynı sermayeye sahip olduğunu, İtalyan ve Fransız kumpanyalarının ise bunların iki katı kadar sermayeye sahip olduklarını görmekteyiz. Fakat Odessa Kumpanyası muazzam bir ihtiyati sermayeye sahiptir. Bu da Lloyd’un sermaye
180 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 7.
181 Messageries Kumpanyası 1853 yılına dek Messageries Nationales ismiyle anılıyordu.
Fransa’da imparatorluğun ilanıyla adını Messageries Imperiales’e çevirdi. Bu isim de Fransa’da III. Cumhuriyet’in ilan edildiği 1871 yılında Messageries Maritimes olarak değiştirildi. Bkz. Paul Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, Cambre de Commerce et d’Industrie Marseille-Provence, Marsilya-1991. s. 19.
182 Pek çok farklı kaynakta bu isimle anılan firmanın tam adı Rus Ticaret ve Buharlı Nakliyat Kumpanyası’dır. (Русское общество пароходства и торговли)
Ülke Avusturya İthalat Avusturya İhracat Lloyd İthalat Lloyd İhracat
Venedik 1.662.800 1.182.100 1.606.000 1.125.200
Karadağ 10.100 24.100 5.300 17.500
Yunanistan 577.400 1.334.800 331.100 1.054.000
Rusya 527.400 162.200 441.500 110.700
Romanya 266.500 101.900 173.300 99.200
Bulgaristan 33.800 97.000 13.700 96.400
Türkiye 1.852.200 3.265.600 1.187.700 2.716.300
Mısır 1.084.700 946.400 1.052.000 814.800
Doğu Hindistan 3.535.600 411.400 2.581.500 348.800
Çin 30.300 56.000 30.300 42.600
Kızıldeniz 400 2.500 400 1.100
Toplam 9.581.200 7.584.000 7.422.800 6.426.600
- 64 -
bakımından her üç kumpanyanın da yaklaşık bir milyon sterlin gerisinde olduğunu ifade eder. Sermaye konusunda değerlendirme yapılırken Lloyd ve Odessa kumpanyalarının devletleri tarafından en düşük seviyede sübvanse edildiklerini eklemek gerekir. Analiz yapılırken gözden kaçırılmaması gereken bir diğer husus ise liberal şartlarda kurulan, kuruluş sermayesinde devlet finansı bulunmayan tek kumpanyanın Lloyd olduğudur.
Tablo 4: Lloyd Çağdaş Üç Kumpanyanın Sermayeleri183
Dört kumpanyanın filolarının birbirleriyle karşılaştırdığımızda Lloyd’un beygir gücü başına harcanan parada en verimli kurum olduğunu görüyoruz. Ton başına harcanan parada ise Odessa Kumpanyası’nın en düşük ücreti ödediğini görüyoruz. Fakat Rus filosu daha ziyade nehir gemilerinden oluşmaktaydı. Rusya nehirlerinde rekabetle karşılaşmadan seyrüsefer eden bu kumpanya buharlıları süratle hareket etmek ihtiyacı hissetmediklerinden daha düşük beygirli buhar makineleriyle yüksek tonlar taşımaktaydılar. Bu yüzden ton başına harcadıkları meblağ, denizler söz konusu olduğunda yanıltıcı bir değer olabilir. Kumpanyaların filolarına harcadıkları paraya baktığımızda Lloyd’un aşağı yukarı aynı evsafta olduğu İtalyan ve Fransız buharlılarına göre yarı yarıya daha ucuz buharlı elde etmiş olduğunu görürüz.
Lloyd’u bu derece ucuza buharlı mal edebilmesinin altında yatan sebep hizmete açtığı tersane ve son zamanlarda buhar makinesi de imal etmeye başlamış olan Trieste firması Stabilimento Tecnico’nun varlıkları olsa gerektir. Tersane, Lloyd’un
183 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 8.
Kumpanya Sermaye İhtiyati
Sermaye
Toplam İhtiyati Sermayenin
Sermayeye Oranı
Lloyd 1.260.000 153.465 1.413.465 12.179
Florio&Rubattino 2.500.000 184.138 2.684.138 7.365
Messageries Maritim 3.000.000 255.717 3.255.717 8.523
Odessa 1.250.000 985.656 2.235.656 78.852
- 65 -
tüm ihtiyacını karşılamaya yeterli olmasa bile İngiltere’ye bağımlılığı azaltarak firmanın daha ucuza buharlı üretebilmesini sağlamıştır.
Tablo 5: Dört Kumpanyanın Filolarının Karşılaştırması184
Son olarak üç farklı tabloda bu dört kumpanyanın bir yıllık gelir ve giderlerini karşılaştırmak Lloyd’un işleyişi üzerine en net bilgileri verecektir:
Tablo 6: Dört Kumpanyanın Sübvansiyon Dâhil Gelirleri185
Lloyd Florio&Rubattino Messageries Maritim
Odessa
1885 yılı gelirleri 1.291.300 1.819.886 2.537.335 955.748
Mil başına (gelir) 14 s. 9d. 15 s. 11d. 1 l. 3 s. 2d. 16 s. 3 d.
Toplam giderleri 1.143.502 1.620.714 2.347.416 763.050
Mil başına (gider) 13 s. 14 s. 2 d. 1 s. 1s. 5d. 13 s
Yukarıdaki tablo, devletlerden alınan sübvansiyonları da içerdiği için, kumpanyaların safi ticarî birer girişim olarak ne kadar başarılı ya da başarısız olduklarını açık etmekten uzaktır. 1885 yılında Lloyd 139.961 sterlin, Rubattino 349.377 sterlin, Odessa 77.522 sterlin ve Messageries Maritim ise 650.100 sterlin sübvansiyon almışlardı. Salt nakliyattan elde edilen gelirlerin esas alındığı bir tabloda Messageries Maritim’in zararına çalıştığını, Florio&Rubattino’nun ise buharlılarını
184 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 9.
185 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 9.
Lloyd Florio&Rubattino Messageries Odessa
Buharlı sayısı 84 105 58 85
Toplam tonaj 119.787 91.589 151.151 87.250
Buharlı başına
ortalama tonaj 1.426,03 872,28 2.606,06 1.026,47
Toplam
- 66 -
çok düşük bir kâr marjıyla işlettiğini görebiliriz. Lloyd ve Odessa kumpanyalarının ise belirli bir kâr oranı yakaladıkları söylenebilir.
Tablo 7: Dört Kumpanyanın Sübvansiyon Hariç Gelirleri186
Son bir veri olarak kumpanyaların giderlerini toplam tonaj ve beygir gücüyle eşleştirdiğimizde Lloyd’un diğer kumpanyalar arasında giderleri en düşük kurum olduğu ortaya çıkarmaktadır.
Tablo 8: Dört Kumpanyanın Ton ve Beygir Gücü Başına Giderleri187
Lloyd Florio&Rubattino Messageries Maritim
Odessa Ton başına
(gider)
7 l. 18s. 13 l. 19s. 3d. 13 l. 18s. 9d. 7 l. 17s. 1d.
Beygir başı (gider)
42 l. 16s. 1d. 44 l. 0s. 3d. 86l. 15s. 4d. 77l. 3s. 11d.
12. XX. Yüzyıla Girilirken Kumpanya’nın Genel Durumu
Aktardığımız tablolardan anlaşılacağı üzere 1880’li yıllar itibariyle Avusturya Lloyd Buharlı Kumpanyası devlet siyasetinden bağımsız olarak da varlığını devam ettirme gücüne erişmiş, mâlî yönden iyi yönetilen bir kurum hâlinde örgütlenmişti. Fakat Lloyd’un rekabet anlamında kendi dışında gelişen bir dezavantajı vardı.
Kumpanyaların devletlerinden aldıkları destek sübvansiyonla sınırlı değildir. Bir
186 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 9
187 A&P Records: History of the Austrian Lloyd. s. 9
Lloyd Florio&Rubattino Messageries Maritim
Odessa
Katkısız gelirler 1.105.486 1.338.528 1.658.851 776.581
Mil başına (gelir) 12 s. 8d. 11s. 9d. 15 s. 5d. 13 s. 2d.
Ton başına (gelir) 9 l. 4s. 7d. 14 l. 12s. 3d. 11l. 3s. 1d. 8l. 18s.
Giderler (Denizcilik,
Yönetim)
946.404l. 1.278.783l. 2.106.291l. 685.471l.
Mil başına (gider) 10s. 10d. 11s. 2d. 19s. 3d. 11s. 8d.
- 67 -
kumpanyanın faaliyet gösterdiği ülkede kendi devletinin geliştirdiği diplomatik ilişkiler, bandırasını taşıdığı devletle nakliyat yaptığı ülke arasındaki finansal bağlantılar ve ilgili ülkede ticaret yapan vatandaşı tüccarların yoğunluğu rakip kumpanyalarla rekabet gücünü etkileyen üç temel faktördür. Lloyd açısından baktığımızda Avusturya-Osmanlı arasındaki diplomatik ilişkilerin Kumpanya’nın yararına işleyecek ölçüde güçlü olduğunu tespit edebiliriz. Osmanlı ülkesindeki Avusturya konsoloslarının aynı zamanda Lloyd acentesi olarak hizmet vermesi de Kumpanya’ya avantaj sağlıyordu. Ancak Fransız, İngiliz, İtalyan ve Rus diplomasisinin de Osmanlı Devleti’nde aynı ölçüde etkin olduğunu biliyoruz.
İngilizler, bilhassa XIX. asrın ikinci yarısında Osmanlı’ya dönük ithalat-ihracatlarını yoğunlaştırdılar. Bunu yaparken kumpanya vapurlarından ziyade tüccar vapur ve yelkenlilerini kullanmaları Osmanlı sularında faaliyet gösteren buharlı kumpanyaları arasında öne çıkan bir İngiliz firması görmememize sebebiyet veriyordu. Ne var ki 1857 yılında Çanakkale Boğazı’ndan geçen İngiliz bandıralı gemilerin oranı diğer devletlere göre %15,7 iken aynı oran 1887’de %63,68 gibi muazzam bir seviyeye tırmanmıştı188. İngilizler hem tüccarlarının taşraya dek yayılan derin çabaları189 ve İngiliz finans kapitalinin Osmanlı finans dünyasına yoğun olarak nüfuz etmesi190 bu ülke nakliyat ağını da aynı ölçüde öne çıkarıyordu. İngilizlerle benzer tüccar ve finans varlığı Fransızlar için de söz konusuydu191. Rekabet ettiği Fransız ve İngiliz nakliyatçılarının bu avantajlarına rağmen Osmanlı sularında güçlü kalabilmesi Kumpanya organizasyonun yukarıda ifade edilmeye çalışılan yapısıyla ilgili olsa gerektir. Lloyd XIX. asrın son çeyreğinde orijinal yayılım alanı olarak gördüğü Doğu Akdeniz ve Karadeniz sularında maruz kaldığı yoğun rekabetle baş edebilmek için iki yola başvurdu. Bu yollardan ilki bahsi geçen sularda rekabete uğradığı büyük
188 A&P Records; Foreign Office 1894, Annual Series Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance: Austria-Hungary, Londra-1894. s. 44.
188 A&P Records; Foreign Office 1894, Annual Series Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance: Austria-Hungary, Londra-1894. s. 44.