Yirminci Yüzyıl ve Sonrası Savaşlar (4.Nesil Savaş)

20’nci yüzyıldaki savaşların dönüşümünün daha iyi analiz edilmesi adına bu döneme ilişkin kritik olayların tespiti önem kazanmaktadır. Bunlara örnek olarak;

 Milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine sebep olan II. Dünya Savaşı sonrası aynı üzücü olayların tekrar yaşanmaması adına savaşın galip devletleri öncülüğünde Birleşmiş Milletlerin teşkil edilerek, meşru müdafaa haricinde (Md.51) savaş ilan etme yetkisinin devletlerin elinden alınarak Güvenlik Konseyi’ne devredilmesi (Md.39) ve Güvenlik Konseyi’nin barışı sağlamak için kuvvet kullanılmasına izin verebileceği hallerin düzenlenmesi (Md.41/42).

 Soğuk Savaş’ın iki farklı kutup liderini geri çekilmeye zorlandığı ve sonuçları açısından uluslararası sisteme etki eden zayıf rakiplerin geleneksel savaş taktikleri ve stratejileri kullandığı savaş türü olmaları açısından ABD-Vietnam ve SSCB-Afganistan Savaşları.

 Soğuk Savaş’ın sona ermesi sonucunda düşük yoğunluklu çatışmalar ile iç isyanların yaygınlaşmaya başlaması ve devlet dışı silahlı aktörlerin uluslararası sistemde görünürlüğünün artması.

 ABD-Irak Savaşı (Körfez Savaşı) sonrası ABD’nin konvansiyonel bir savaşta yenilemeyeceği algısı,

 11 Eylül 2001 tarihinde ABD’ne El Kaide adlı terör örgütü tarafından düzenlenen terör saldırısının sebep ve sonuçları,

 Arap Baharı’nın sebep ve sonuçları,

62 Gürcan, age, 91.

24

 Suriye Savaşı’nın sebep ve sonuçlarının uluslararası sisteme yansımasını belirtebiliriz.

Bu önemli olaylar incelendiğinde; devletlerin 21’nci yüzyılda uluslararası sisteme hâkim ve otoriter tek aktör vasfının uluslararası sisteme yeni aktörlerin dâhil olmasıyla değişmeye başladığını belirtebiliriz. Sadece devletin sahip olduğuna inanılan güç, sadece devletlerin birbirlerine karşı kullandığı olgu değil diğer aktörlerinde devlete karşı kullanabileceği bir gerçeğe dönüşmüştür. Soğuk Savaş Dönemi’nin sona ermesi, dünyanın tek kutuplu sisteme entegrasyonu sonucunda savaş üzerine eleştirel kuramsal tartışmalar başlamıştır. Eleştirel yaklaşımlar⁶³ ile birlikte “gücün” sadece askeri ve ekonomik güç olmadığı, devletin diğer argümanlarınında kimlik⁶⁴, fikir, söylem, kurum, normlar, kültür, bilgi vb. güç kavramı içerisine girdiği algısı literatüre hâkim olmuştur. Bu akım savaş tanımının da değişime uğramasına sebep olmuştur. Clausewitz’in savaşı tek bir alana hapseden, sadece devletler üzerinden sınırladığı savaş tanımı üzerine yapılan eleştiriler sonucunda savaşın boyutunun ve aktörlerinin değiştiğine inanan 4’ncü Nesil Savaş anlayışına dayanan “yeni savaş kuramcıları” ortaya çıkmıştır. Bu kuramın öncüleri olarak adlandırabileceğimiz William Lind, Martin Van Creveld, Mary Kaldor ve diğerleri Clausewitz’in üçlüsü olarak adlandırılan “halk, ordu ve hükümet”

kavramlarının devlet dışı, düzensiz ordulara sahip silahlı aktörlerin sisteme entegrasyonu ile günümüzde değiştiğini iddia etmektedirler. ⁶⁵

Lind, Keith Nightengale, John Schmitt ve Joseph Sutton ise, savaşın tek bir alana hapsolma kavramının kalktığını, savaşın boyutunun şekilsizleşmesi ile birlikte sivil şiddetin arttığını, dünya savaşlarındaki mevzi ve cephe savaşlarının yok olması, sivil ve asker ayrımının kalkması ile birlikte asker ölümlerinden daha çok sivil ölümlerin sayısının artmasının şiddeti körüklediğini belirtir.⁶⁶ Savaşın aktörlerinin sadece devlet olarak algılayan Clausewitz’in geleneksel savaş teorisine eleştiri getirirler. Lind’in modeli üzerinden yapmış olduğu çalışmada Gürcan, 4’ncü Nesil Savaş’ın karakteristik özelliği olarak; “a) Ulus devlet tekelinin kırılması, b) Savaşta

düşman merkezli anlayıştan, halk merkezli anlayışa geçiş, c) Siber Savaş,

63 Yalvaç, age, 231-233.

64 Alexander Wendt, “Anarchy is What States Make of It: The Social Construction of Power Politics,”

International Organizations, c.46, s.2 (Bahar 1992): 391-425.

65 Haldun Yalçınkaya, “Savaş”, Uluslararası İlişkilere Giriş, Ed.Şaban Kardaş, Ali Balcı (İstanbul:

Küre Yayınları, 2015): 415.

66 William Lind ve diğerleri. “The Changing Face of War: Into the Fourth Generation.” Marine Corps Gazette, c.73, s.10 (Ekim 1989): 22-26.

25

d) Savaşın başlama ve bitişinin muğlaklaşması, e) Fetih anlayışından, barış adamına dönüşüm, f) Bilgi Harekâtı, g) Taktik Seviye” basamaklarını saymıştır.⁶⁷ 4’ncü Nesil Savaş üzerine çalışmaları olan T.X. Hammes’e göre ise 4’ncü Nesil Savaş (4GW):

“Ayaklanmadan evrilmiş ve geleneksel savaş tanımları dışında, savaş hali ile barış arasında sınırları, cephesi ve muharebe sahası belli olmayan, “sivil‟ ve “asker‟ arasındaki kesin ayrımı ortadan kaldıran; tarafları devletler olduğu gibi devlet dışı aktörlerin de olabildiği, klasik gerilla harekâtının ve terörizmin modernite ile revize edildiği bir savaş türüdür.” ⁶⁸

Savaşların dönüşümü üzerine yapılan yeni kuramcıların çalışmalarına eski ve yeni savaşlar analizi üzerinden Mary Kaldor'da katılmıştır. Kaldor; yeni savaşın en büyük özelliğinin şiddetin artması, etnik çatışmaların yaygınlaşması ve çok sayıda devlet dışı silahlı aktörün çatışmanın taraflarından birisi olması olarak belirtmiştir.⁶⁹ John Nagl ise Amerikan ordusunun son zamanlarda devlet dışı silahlı aktörler ve terör örgütleri ile yapmış olduğu silahlı çatışmalarından elde edilen tecrübeler

ışığında isyanlara karşı önlem bulmak amacıyla Amerikan ordusunda da destek bulan

“Ayaklanmaya Karşı Koyma” çalışmaları yaparak Clausewitz’in devletleri esas alan

"On War” çalışmasının ayaklanmaları açıklamaktaki yetersizliğini eleştirmiştir. ⁷⁰ Yeni savaş kuramının temsilcilerinden Lind’in savaş olgusunun bu döneme gelene kadarki geçirmiş olduğu aşamaları evreler üzerinden açıklayarak son aşamaya 4’ncü Nesil Savaşı yerleştirmiş ve bu dönemde devlet dışı aktörlerin uluslararası sisteme dâhil olması ile gayrınizami harp türevlerinin görülmeye başladığını belirtmiştir.⁷¹ Lind’in açıkladığı savaş olgusunun bu döneme kadar geçirdiği evreler Tablo 1’de gösterilmiştir.

67 Gürcan, age, 96-112.

68 Thomas X Hammes, The Sling and the Stone: On War in the 21st Century (St. Paul: MN, Zenith Press, 2004), 208’den aktaran Gürcan, age, 92.

69 Mary Kaldor, New and Old Wars (Cambridge: Polity Press, 2012), 9-10.

70 John A.Nagl, Counterinsurgency Lessons From Malaya and Vıetnam (London: Praeger, 2002), 16;Yalçınkaya, Uluslararası İlişkilere Giriş, 416.

71 William Lind ve diğerleri. “The Changing Face of War: Into the Fourth Generation.” Marine Corps Gazette, c.73, s.10 (Ekim 1989): 22-26.

26

Tablo 1: Savaşın Dönüşümü ve Evreleri

Teorisyen 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama 4. Aşama 5. Aşama

Lind, Nightengale, Schmitt, Sutton, (1989)

Ulus-devlet öncesi savaşlar

1.Nesil Savaş

Klasik savaşlar (1648- 1830) Zirvesi:

Napolyon Savaşları

2. Nesil Savaş Topyekûn Endüstri Savaşları (1830-1918) Zirvesi:

I.Dünya Savaşı

3. Nesil Savaş Manevra Savaşları (1918-1948) Zirvesi:

1991 Körfez Savaşı

4.Nesil Savaş Gayri-Nizami Harp Türevleri (1948’den bu güne, özellikle

11 Eylül

sonrası) Zirvesi:

ABD’nin Irak ve Afganistan İşgalleri

Metin Gürcan, “Savaşın Evrimi ve Teorik Yaklaşımlar”, Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri, ed. Atilla Sandıklı (İstanbul: BİLGESAM Yayınları, 2012): 75.

Yeni savaş kuramcılarından Mary Kaldor’un eski ve yeni savaşlar arasında;

savaşın aktörleri, hedefleri, taktik ve metotları ve mali kazançları boyutundaki değişimleri ele aldığı çalışması analiz edildiğinde ise her iki savaş türü arasındaki farkları yansıtan Tablo 2’deki bulgulara ulaşırız.

27

Tablo 2: Eski ve Yeni Savaşlar Arasındaki Farklar

ESKİ YENİ

AKTÖR Düzenli Ordu

Düzenli/Düzensiz Ordu Devlet-Dışı Silahlı Aktör Savaş Ağaları

Cihatçılar Özel Güvenlik Paralı Asker

HEDEFLER Jeopolitik/İdeolojik

Kimlik Siyaseti

(Etnik/Kabile/Dini grupların devlete ulaşma arzusu)

METOT Kararlı bir karşılaşma

Karşılaşma nadir Nüfusun kontrolü

Bölge kontrolü için sivil halka karşı şiddet.

Nüfus üzerinden siyasi kazanım.

FİNANS KAYNAĞI

Vergiler Sömürgeler

Kaçakçılık

Uyuşturucu Ticareti Diaspora Desteği

Adam Kaçırma, Yağmalama vb.

İnsani Yardımın Vergilendirilmesi

Mary Kaldor’un, In Defence of New Wars (California: Starnford University Press, 1999) eserinden istifade edilerek veriler tarafımızdan tablolaştırılmıştır.

Sonuç olarak; 21’nci yüzyıl ile birlikte ulus devletler üzerinden yapılan savaş tanımlarının başta siber savaş, küresel terörizm, kaçak göçmenler ve sınır güvenliği, uluslararası organize suç örgütleri gibi doğrudan ulus-devlet kaynaklı olmayan tehdit algılamalarını tanımlamakta yetersiz kalacağını değerlendiren yeni savaş kuramcılar, savaşın dönüşümüne vurgu yaparak, savaşın yeniden tanımlanması ve askeri güvenlik doktrinlerine ilişkin değişikliklerin yapılmasının gerekliğine vurgu yapmışlardır.

28