Balıkesir’de Kuva-yı Milliye

İzmir’in işgalinin ardından 16 Mayıs 1919 tarihinde Balıkesir Belediyesi’ne

“Redd-i İlhak Heyet-i” imzasıyla gelen telgraf içeriğinde vatanseverlerin orduya iltihakı, müttefiklerin ve büyük devletlerin protesto edilmesi istenmiştir.³²³ Bu telgraf üzerine hemen o sabah belediyede bölgenin ileri gelenlerinin bir araya geldiği bir toplantı tertip edilmiştir. Bu görüşmede; salon toplantısı ile miting yapılması üzerinde durulmuş ve daha sonra güvenlik gerekçesiyle salon toplantısının daha uygun olacağında karar kılınması üzerine saat kulesi dibinde bulunan Okuma Yurdu’nda toplantı yapılmıştır.³²⁴

Bu toplantıya Mehmet Vehbi Bey (Bolak) başkanlık etmiştir. Toplantıya yoğun bir katılım olmuştur. Gayrimüslim ahaliden toplantıya; Ermeni ve Rum papazlar, Ermeni Osmanlı Bankası Müdürü ve Ermeni eşrafın ileri gelenleri iştirak

320 Apak, age, 62; Özalp, age, 26.

321 Yunanlılar ile çarpışmayı devam ettiren efelerin kimlikleri: Adalı Mehmef Efe, Ali Osman Efe, Molla Mehmet Efe, Köprülü Şerif Efe, Yedek Subaylardan Hıfzı Niyazi, Muvazzaf Subaylardan Halet ve Aziz Bey’dir. Şapolyo, age, 66.

322 Şapolyo eserinde bu rakamı 80 bin kişi olarak belirtmektedir. Bkz. Şapolyo, age, 67.

323 Mücteba İlgürel, Milli Mücadele’de Balıkesir Kongreleri (İstanbul: ATAM, 1999), 62.

324 Bu metin şu şekildedir: “Türk İzmir, 15 Mayıs sabahından itibaren Düvel’i itilafiyenin müsaadeleriyle Yunanlılar tarafından işgal olunacaktır. Bu işgal ve ilhakı reddediniz. Mitingler tertip ederek keyfiyeti Düvel-i muazzama nezdinde protesto ediniz, silahla müdafaanın esaslarını hazırlayarak vatan ordusuna iltihak ediniz.” Bkz. İlgürel, age, 62; Apak, age, 57.

84

etmiştir. Toplantı’da önce İzmir’den Redd-i İlhak Heyet-i Milliyesi’nin göndermiş olduğu telgraf okunmuştur.³²⁵

Toplantı sonucunda; konuları araştırmak üzere içerisinde gayrimüslimlerinde olduğu 11 kişilik protesto heyeti seçilmiştir. Bu heyetin İtilaf Devleti temsilcilerine protesto metni çekmesine karar verilmesine rağmen gayrimüslimler İtilaf Devletlerinden çekindiklerinden dolayı bu işin dışında kalmak istediklerini belirterek, metne imza koymamışlardır.³²⁶ Gayrimüslimlerin bu tutumlarından dolayı toplantıların gizli bir şekilde yapılmasının daha uygun olacağı değerlendirildiğinden daha sonra toplantılar akşam vakitlerinde gizli bir şekilde Zarbalızade Hulusi Bey’in evinde gerçekleştirilmiştir. ³²⁷

Manisa’nın işgali sonrasında, Balıkesir bölgesinde de işgal tehlikesinin artması üzerine Alacamescid’te tüm halkın katılımıyla bir toplantı yapılması ve toplantının amacının gayrimüslimler tarafından anlaşılmasını önlemek amacıyla öncesinde Mevlid-i Şerif okutulmasına karar verilmiştir.³²⁸ 18 Mayıs ikindi namazından sonra Alacamescit’te yapılan toplantıda yoğun bir katılım olmuş ve Vehbi Bey’in konuşması sonrası silahlı direniş konusunda hem fikir olan halkın oyları ile askeri ve idari faaliyetlerde söz sahibi olacak 41 kişilik bir heyet seçilmiştir.³²⁹ Bunun sonucunda Balıkesir Redd-i İlhak Cemiyeti kurulmuştur. ³³⁰ 3.2.9.1. Birinci Balıkesir Kongresi (28 Haziran-12 Temmuz 1919)

Birinci Balıkesir Kongresi, civar kaza temsilcilerinin de katılmasıyla 28 Haziran 1919 tarihinde³³¹ Ali Şuuri Medresesi (Eski adı Darül-Nafia

Medresesi)’nde toplanmıştır.³³² Kongre’de Hacim Muhiddin Bey Heyet-i Merkeziye başkanı seçilmiştir. Bu kongrede; Milli Mücadele Dönemi açısından alınan önemli kararlardan başlıcaları şu şekildedir:³³³

325 İlgürel, age, 63.

326 Dört gayrimüslim vatandaşın imza koymamasından dolayı 7 kişi tarafından imza altına alınan protesto metninin ayrıntısı için Bkz. Mücteba İlgürel, age, 65.

327 Apak, age, 58.

328 İlgürel, age, 68; Apak, age, 58.

329 İlgürel, age, 69.

330 Apak, age, 58.

331 Enver Behnan Şapolyo çalışmasında Kongre tarihini 31 Temmuz 1919 olarak belirtmiştir. Şapolyo, age, 15; Kongrenin kesin tarihi ile ilgili çalışmalar için bknz: İlgürel, age, 89-94; Orgeneral Kazım Özalp ise çalışmasında 28 Haziran 1919 tarihini vermiştir. Özalp, age, 38.

332 Özalp, age,38.

333 İlgürel, age, 96; Özalp, age, 38.

85

1. Yedek subaylardan yararlanılması ve yedek subaylara teşkilatın esaslarına uyacaklarına dair yemin ettirilmesi,

2. Yeni bir Heyet-i Merkeziye kurulması ve cepheler ile kazaların ayrı ayrı temsil edilmesi,

3. Cephelerdeki kuvvetlerin hangi kazaların yardımıyla besleneceklerinin belirlenmesi,

4. Cephelerin takviyesi için hangi kazaların halkının nerelere sevk olunacaklarının tespit edillmesi”

Kongre bu kararları alıp, çalışmalarını sürdürürken kongreden haberdar olan İstanbul Hükümeti, Mutasarrıf Hilmi Bey’e haber göndererek kongrenin derhal durdurulması ve iştirak edenlerin tutuklanmasını istemiştir. Fakat milli mücadele yanlısı olan Hilmi Bey kongreye destek verdiğinden³³⁴ verilen emri yerine getirmeyerek faaliyetlerin devam etmesini sağlamıştır.

3.2.9.2. İkinci Balıkesir Kongresi (26 Temmuz-31 Temmuz 1919)

26 Temmuz 1919 tarihinde, Birinci Balıkesir Kongresi’ne göre daha büyük katılıma sahip olan İkinci Balıkesir Kongresi toplanmıştır. Başkan olarak Hacim Muhiddin Bey, kâtip olarak Abdülgafur ve Hasan Efendi, başkan vekili olarak ise Vehbi ve Sabri beyler görevlendirilmiştir. Başkan Hacim Muhiddin Bey tarafından

“Hareket-i Milliye Kongresi” diye adlandırılan bu kongrenin toplantıları Mekteb-i Sultani’de yapılmıştır. ³³⁵

Kongre’nin 28 Temmuz 1919 tarihinde yapılan oturumunda, Heyet-i Merkeziye seçilmiştir.³³⁶ Kongrede vatan savunması ve birliğini hedefleyen birtakım kararlar alınmıştır. Bu kararlar 29 maddeden oluşmaktadır. Kongre sonunda ayrıca İngiltere, Amerika, Fransa, İtalya siyasi mümessillerine yedi maddeden oluşan son maddesinde isteklerinin karşılık bulmaması durumunda “Aksi takdirde Türk son zerrei hayatlarını da sarfedecek ve fakat hiç kuvvet karşısında hiçbir zaman işgalleri kabul etmeyecektir” cümlesi ile biten bir telgraf çekilmiştir.³³⁷

334 İlgürel, age, 96; Özalp, age, 39.

335 Özalp, age, 44.

336 Heyette görev alan şahısların kimlikleri için bkz. age, 44.

337 İlgürel, age,102; Raporun ayrıntısı için bkz. Özalp, age,46- 47.

86

Kongreye katılan üyelerin³³⁸ almış olduğu kararlardan araştırmamız açısından önemli olanlar incelendiğinde:

 3 ve 4’ncü maddesinde kongrenin amaç ve gayesini “Teşekkül eden kongremiz hiçbir fırka-i siyasiye ile alakakadar olmamakla beraber çetecilikten nefret ve teşkilatı muntazama dâhilinde Yunanlıları Anadolu’dan tardetmeğe azmetmiştir.” ve “Kongre’nin maksat ve gayesi, istihlas-ı vatandır. Her ne suretle olursa olsun siyasetle iştigali nefretle reddeder.” şeklinde ifade edilmiştir.

 6’ncı madde ile o zamana kadar kullanılmakta olan, “Redd-i İlhak” adını

“Hareket-i Milliye Redd-i İlhak” olarak değiştirmiştir.

 7’nci madde de, bir hükümet gibi davranarak Yunan’a karşı harekât devam ettiği müddetçe “Milli Seferberliği” devam ettirme kararı alarak herkesi [300-309 (1884-1893) doğumlular zorunlu] vatana hizmet ile mükellef kılmıştır.

 8’nci maddede kazalarda teşkilat, maliye ve levazım gibi şubeler kurarak örgütlenmeye gitmiştir.

 15’nci madde ile “Menzil Teşkilatı” kurularak, Ayvalık “1”, Soma “2”, Akhisar “3” numaralı müfettişlik namını alacak şekilde belirlenmiştir.

 22’nci madde ile teşkilatlar dâhil olmak üzere mühür kullanıma geçilmesine karar verilerek resmi bir hüviyet oluşturulmak arzulanmıştır.

 23’ncü madde ile askerlere kimlik verilmesine karar verilerek askere alım düzene sokulmaya çalışılmıştır.

 26 ve 27’nci maddelerde Yunanlılar ile son ana kadar savaşma kararı göze çarparken bu gayeye karşı çıkacak veya engelleyecek olanların 28’nci madde ile memleket haricine çıkarılması veya mümkün olursa Yunan tarafına gönderilmesine karar verilmiştir. ³³⁹

3.2.9.3. Üçüncü Balıkesir Kongresi (16-22 Eylül 1919)

İkinci Balıkesir Kongresi 29’ncu madde ile son olarak Eylül ayında 100 kişilik bir üye topluluğu ile her bölgenin yapacağı mali yardım oranında üye bulundurma esasına göre 3’ncü Balıkesir Kongresi’ni düzenlemeye karar vermiştir.

338 Kongreye katılan üyelerin kimlikleri için bkz. Özalp, age, 43.

339 İlgürel, age, 102-105; Özalp, age, 44-46.

87

Bu sebeple, bundan önceki iki kongreden daha geniş bir alanı³⁴⁰ kapsayan bölgeye hitap eden 3’ncü Balıkesir Kongresi ilk toplantısını 16 Eylül 1919 tarihinde öğleden sonra yapmıştır.³⁴¹ Kongre çalışmalarına başlamadan önce; Reisliğe Hacim Muhiddin Bey ve ikinci reisliğe de Vehbi Bey ile Burhaniye Murahhası Hoca Mehmed Bey, Hilmi ve Vasıf Beylerde kâtipliğe seçilmişlerdir.³⁴² Kongre genel olarak teşkilatlanmaya yönelik konular üzerinde çalışmış ve bu konuda önemli kararlar almıştır.³⁴³ Kongre de ayrıca Mustafa Kemal Paşa’nın Heyet-i Temsiliye adına tüm kumandanlıklara, mülki makamlara ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Merkeziyelerine katılmalarını arzu ettiğini bildirdiği “Umumi Anadolu Kongresine”

delege gönderilip/gönderilmeyeceği olayı tartışmalara sebep olmuştur. İki defa yapılan oylamadan sonra en son delege gönderilmemesine karar verilmiştir.³⁴⁴ Bu olayların sonucunda Umumi Anadolu Kongresi yeterli katılımın sağlanamayacağı ve amacına ulaşamayacağı üzerine iptal edilmiştir.

3.2.9.4. Dördüncü Balıkesir Kongresi

Üçüncü Balıkesir Kongresi 19 Kasım 1919 tarihinde toplanmıştır.³⁴⁵ Bu kongrede Anzavur İsyanı’na karşı uygulanan harekât uygun bulunduğu gibi bu harekât sırasında fedakârlık gösterenler takdir edilmiştir. General Milne Hattı’nın asla kabul edilmeyeceği bildirilmiştir.³⁴⁶ Cephelerde faaliyete geçilmesi ve büyük mitingler yapılmasına karar verilmiştir. Üç gün devam eden bu kongrenin almış olduğu en büyük karar Anadolu’daki Heyet-i Temsiliye ile iletişime geçilerek

“Redd-i İlhak” ünvanının bundan sonra “Müdafaa-i Hukuk” olarak değiştirilmesinin kabul edilmesidir. Bu suretle, Anadolu’daki iki başlılık sona erdilerek, tek bir gaye hedefinde Erzurum’dan İzmir’e kadar bütün halkın mücadeleye ortak olduğu ilan edilmiştir.³⁴⁷

340 Bilecik Livası dâhil bütün Bursa Vilayeti temsilcileri ile İzmir Şimal Cephelerinin, Manisa-Marmara Denizi ile Çanakkale-Eskişehir arasında kalan bölge temsilcilerini kapsıyordu.

341 İlgürel, age, 123- Kazım Özalp; Kongre tarihi olarak 13 Eylül tarihini veriyor. Özalp, age, 56.

342 Sofuoğlu, Kuzey Batı Anadolu, 171.

343 İlgürel, age, 126-127; Teşkilatın kadro dökümü hakkında ayrıntı için Bkz. Sofuoğlu, age, 172.

344 İlgürel, age, 124-125; Sofuoğlu, age, 177.

345 Sofuoğlu, age, 227.

346 Milne Hattı: Bu hat tüm Osmanlı askerleri ile Kuva-yı Milliye mensuplarının belirlenen sınırdan 3 km. geriye çekilmesini öngörmektedir. Bu bölge 15 km. derinlikte olup Kuşadası-Aydın-Ödemiş-Turgutlu-Manisa-Bergama hattının ilerisinde bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Turan,

“İstiklal Harbi’nde Milne Hattı”, ATAM Dergisi, c. VII, s.21 (Temmuz 1991): 569.

347 Özalp, age, 75.

88

19 Kasım Kongresi’nin sonunda; Heyet-i Merkeziye azaları seçilmiş; Osman Bey (Gönen Belediye Reisi), Vehbi Bey (sonradan Karesi mebusu), Köprülülü Hamdi Bey, Vasıf Bey (sonradan Moskova sefiri), Hulusi Bey (Karesi mebusu) Heyet-i Merkeziye’yi temsil etmiştir.³⁴⁸

28 Kasım 1919’da ise kongre de alınan karar doğrultusunda, Balıkesir’de büyük bir miting tertip edilmiştir. Aynı gün Soma, Sındırgı, Akhisar, Balya, Edremit ve Kırkağaç kazalarında da mitingler yapılarak Müttefik Kuvvetler Komutanlığının aldığı İzmir’de Yunan işgalinin bir müddet daha devamına ilişkin karar protesto edilmiştir.³⁴⁹ Bu mitingde Yunan işgalinin kabul edilmeyeceği ve Türk milletinin Anadolu’nun kalbi olan İzmir’i kurtarmak için her türlü fedakârlığı yapacağı vurgulanmış olup³⁵⁰ beş maddelik bir karar alınmıştır.³⁵¹

3.2.9.5. Beşinci Balıkesir Kongresi

Beşinci ve son Balıkesir Kongresi “İzmir Şimal Mıntıkası Kuva-yı Milliyesi Heyet-i Umumiyesi” adı altında 10 Mart 1920 tarihinde toplanmıştır. Bu son kongreye Balıkesir, Saruh livaları ile Bursa ve Bilecik sancaklarından bunlara bağlı kaza ve nahiyelerden 64 temsilci katılmıştır.³⁵² Kongreye daha önce başkanlık eden Hacim Muhittin Bey’in yerine Uşaklı İbrahim Tahta Kılıç seçilmiştir. Kongre toplantıları devam ederken 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul işgal edilmiştir. Bu sıkıntılı süreçte kongre faaliyetleri yürütülmeye çalışılmış ve Sivas Kongresi ana ilkelerine uyulması kabul edilerek teşkilatlanma faaliyetlerine devam edilmiştir.³⁵³ Kararlar aşamasında 300-309 (1884-1893) doğumluların mecburi askerliğe alınmasına karar verilmiş, 300 bin liralık bir bütçe hazırlanarak bunun için il ve belediye gelirlerinden pay ayrılması öngörülmüştür. ³⁵⁴

22 Haziran 1920 tarihinde, yaklaşık 3 tümen ve 1 süvari tugaydan oluşan³⁵⁵ Yunan kuvvetlerinin İzmir’in kuzeyine doğru ilerleyerek Kuva-yı Milliye

348 age,75.

349 Zekeriya Özdemir, Balıkesir Bölgesinde Milli Mücadele Hareketleri (Ankara: Tisimat Basımevi, 1997),46.

350 Bu kararların tam metni için bkz. Özalp, age, 77.

351 Zekeriya Özdemir, age, 53; 30 Kasım 1919 tarihli İzmir’e Doğru Gazetesi’nin mitingi duyurma metni için Bkz. Özdemir, age, 46-52.

352 Özalp, age, 102; Zekeriya Özdemir, age,54.

353 Teşkilatlanma faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz. Apak, age,117.

354 Zekeriya Özdemir, age, 54.

355 ATASE, Batı Cephesi, c.2. ks.2, 276.; Zekeriya Özdemir; kuvvet mevcudlarını, Yunan kuvvetleri:

40.000, Kuva-yı Milliye: 5000 olarak belirtmiştir. Bkz. Zekeriya Özdemir, age, 61.

89

kuvvetlerinin savunmasını yarması sonucunda 30 Haziran 1920 tarihinde Balıkesir işgal edilmiştir. Balıkesir bölgesi Yunan işgali sonlanıncaya kadar Kuva-yı Milliye mücadelerine devam etmiştir.