Gerilla Harbi

Gerilla kelimesinin tarihsel boyutunu incelediğimizde; Napolyon’un güçlü ordusunun İspanyol direnişçiler ile yapmış olduğu savaşa atfedilen İspanyolca küçük savaş “guerilla” kelimesinden türetilmiş ve diğer kullanım alanlarında “ufak savaş, tarafsız/önyargısız savaş, ayaklanma, haydut, düzensiz, partizan vb.” kelimeler ile de tanımlanmıştır.¹⁰² Türk Dil Kurumu gerilla kelimesini, “1) Düzenli bir orduya karşı küçük birlikler halinde çatışan, hafif silahlarla donatılmış topluluk. 2) Bu topluluktan olan kimse. 3) Bağımsız bir biçimde hareket eden çete.” gibi üç farklı şekilde açıklamıştır.¹⁰³ Vietnam Savaşı üzerinden kavrama odaklanan Nagl, “güçlülere karşı zayıfların uyguladığı taktikler” olarak tanımlamıştır.¹⁰⁴ Ellıs ise kavrama tarihsel bakış açısı getirerek Yahudi devleti kurmak isteyen Yahudilerin güçlü rakibi Roma İmparatorluğu’na karşı vermiş oldukları mücadele üzerinden gerilla harbi tanımı yaparken¹⁰⁵ asıl literatürde tanınırlığını Mao’nun öğretileri ile sağlamıştır. Daha sonraki aşamada genellikle kavram teknolojik ve çok güçlü devletlere karşı zayıf halkların savaşı olarak kullanılmıştır.¹⁰⁶ ABD Savunma Bakanlığı Askeri Terimler Sözlüğü’nde “düşman kontrolündeki veya hasım topraklarda ağırlık olarak düzensiz ve yerel güçler tarafından icra edilen askeri veya paramiliter harekâtlar”¹⁰⁷ olarak, ABD Ordu Talimnamesi’nde ise “düşmanın fiziki işgali veya idaresi altındaki bölgede politik ve askeri kontrolünü kırmak ve bölgede yeni bir askeri-politik otorite tesis etmek maksadıyla dost askeri veya yarı-askeri unsurların küçük birlik harekâtı tekniklerini kullanarak icra ettikleri silahlı mücadele”¹⁰⁸olarak tanımlanmıştır.

Gerilla kuvveti, ordusu olmayan bir halk kitlesinden sıfırdan inşa edilmek zorunda olduğundan kuruluş aşamasında gerilla ordusuna dâhil olacak her ferdin

102 Ellıs, age, 6.

103 http://www.tdk.gov.tr [18.12.2017]

104 John A.Nagl, Counterinsurgency Lessons From Malaya and Vietnam (London: Praeger, 2002), 16.

105 Ellıs, age, 9.

106 age, 6.

107 ABD Savunma Bakanlığı, JP 1-02 Askeri Terimler Sözlüğü (09 Haziran 2004): 227

108 ABD Ordusu Talimnamesi, FM 31-21 Guerilla Warfare (1958): 3.

38

bireysel savaşmaya ikna edilmesini örgütleyecek lidere ihtiyacı bulunmaktadır.¹⁰⁹ Üyelerin lidere tam inancı olmadığı sürece savaşma arzusu sönümleneceğinden gerilla lideri savaşmaya ikna etmek için işgale karşı direnmeyi öncelikli olarak

“ideolojik bir kültür” olarak halka aşılar.¹¹⁰ Bu şekilde savaşmaya olan inancı meşrulaştırır. Mao, bu olaya dikkat çekerek “siyasi hedefi olmayan gerilla savaşının başarısız olacağını” belirtmiştir.¹¹¹ Bu amaçla gerilla grupları kuruluş aşamasında Clausewitz’in savaş kuramında belirttiği gibi güçlü devlet ile göğüs göğüse savaşarak, düşmanı tamamen yok etmeyi hedefleyen bir güç gösterisinde bulunmaz.

Aksine askeri ve ekonomik güç kaynakları dışındaki fikir ve söylemlerin gücünden istifade ederek nüfus üzerinde ideolojik hegemonyasına meşruiyet kazandırarak, kontrolünü ele geçirmeye çalışır.

Gerilla harbinde kullanılan yöntemleri incelediğimizde karşımıza kırsal ve kentsel bölgede yapılan iki farklı gerilla yöntemi ortaya çıkmaktadır. Bu gerilla yöntemleri temelde aynı olmasına rağmen bazı noktalarda ayrıştıkları gözlemlenir.

Vietnam tarzı olarak adlandırabileceğimiz kırsal bölgede yapılan gerilla yöntemleri;

güçlü devleti, kırsal bölgede savaşmaya zorlayarak, hasmından daha iyi tanıdığı arazi üzerinde bataklık, dağ, orman gibi doğa özelliklerini çok iyi kullanarak gizlenme, atiklik, esneklik/mobility ve taarruzu en etkin şekilde kullanma¹¹² ve bunun sonucunda asimetrik¹¹³ güç dengesini kendi lehine şekillendirme savaşıdır.

Mao’nun doktrinleri ile ilişkili olarak gerilla savaşı süreci 3 safha olarak uygulanır:

1’nci safhada (hazırlık ve teşekkül); gerilla birlikleri askeri bir operasyon yapacak kadar, teşkilatlanmamış ve ordusunu oluşturmamış olduğundan mümkün olduğunca geri planda kalınıp, iç siyasi birleşimi sağlama ve teşkilatlanma hedeflenir. Nüfusun kontrol edilmesinin ana unsur olduğu bu harp yönteminde nüfus uyarıcılar (internet, baskı, ideoloji vb.) ile etkilenerek gerilla hareketi tarafına yönlendirilir. Bu safhada askeri operasyon sınırlı ve aralıklı olur.

109 Ellıs, age, 7.

110 age, 7.

111 ABD Deniz Kuvvetleri, FMFRP 12-18 Mao Tse-tung On Guerrilla Warfare, çev. Samuel B.

Griffith (Washington: US Marine Corps, 1989), 41-50.

112 Nagl, age, 15-16.

113 FMFRP 12-18, age, 46.

39

2’nci safhada (operasyon dönemi); nüfusun kontrolü büyük oranda sağlanmış, ordu yeterli miktarda teşekkül etmiş olduğundan daha fazla taraftar sağlamak ve düşmanı yıpratmak amacıyla güçlü devletin en savunmasız noktalarına etkili operasyonlar yaparak düşmanın yıpratılması hedeflenir.

3’ncü safha (dönüşme ve kazanma) ise; en önemli karar safhalarındandır. Bu safhada düşman gücüne galip gelerek siyasi hedefi veya kaybolan araziyi tekrar kazanma, işgali sonlandırma, Mao’ya göre, şartlar elverirse düşmanı tamamen yok etmek için düzenli orduya dönüşme hedeflenebilir.¹¹⁴ Yanlış ve erken verilecek bir karar sonucunda, hazır olmayan ordusu ile güçlü devlete karşı yapılacak saldırının sonuçları gerilla ordusunun yok olmasına sebebiyet verebilir. Bu safhanın savaşın sonucuna etkisinin daha iyi anlaşılmasına, bir sonraki kısımda Osmanlı subaylarının başarısız gayrinizami harp deneyimlerine ilişkin örnekleri katkı sağlayacaktır.

Gerilla Savaşı’nın taktiksel yöntemlerinin başlıcaları şunlardır:

 Vur-Kaç Taktiği: Askeri teçhizat ve personel açısından daha yetersiz olan gerilla birliklerinin güçlü düşmanın en zayıf noktasına saldırması ve düşmanın gücünden kaçınarak, ileri karakolları vurması hedeflenir.¹¹⁵ Che, bu taktiği şu şekilde açıklar: “Vur ve kaç, bekle, pusuya yat, tekrar vur ve kaç, düşmana hiç rahat vermeden tekrar vur ve kaç.”¹¹⁶ Che, burada cephe savaşından kaçma gibi olumsuz bir algı olmasına rağmen bunun gerilla savaşının genel stratejisi olduğunu vurgular.

 Uzun Savaş ve Yıpratma Taktiği: Mao’nun güçlü devleti önce hızlı bir zaferden mahrum bırakma ve daha sonra uzun süreli bir yıpratma savaşına sokup başarı elde etmenin yolu olarak tanımladığı “uzun savaş stratejisi”¹¹⁷ gayrinizami harbin en önemli taktiksel unsurlarındandır. Gerilla birlikleri, savaşın başındaki güçlü devlet ile arasındaki güç kaynakları (askeri, ekonomik, siyasi vb.) farkını kapatabilmek için savaşı uzatarak, güçlü devletin savunmasız alanlarına sürekli devam eden düşük yoğunluklu saldırılarda bulunurlar. Bu şekilde güçlü devleti yıpratıp, oyalayarak, kaynaklarını ve ekonomisini tüketmesi hedeflenirken aynı

114 age, 41-50.

115 Nagl, age, 16.

116 Che Guevara, Gerilla Savaşı, çev. Eylül Sevinç (İstanbul: Ulusal Kültür, 1998), 29.

117 FMFRP 12-18, age, 94.

40

zamanda kamusal baskının artması sonucunda güçlü devletin halkının desteğini kaybetmesi amaçlanır.¹¹⁸

Gerilla savaşının tarihsel ilk örneklerini Roma İmparatorluğu’na karşı verilen mücadelelerde görebiliriz. Zamanının potansiyel güç kaynaklarının büyük kısmına sahip olan güçlü devletin geleneksel bir savaş ile yenilemeyeceğini düşünen zayıf kuvvetler (Yahudiler vd.) lejyonlara karşı yürüttükleri gerilla savaşında arazinin doğasından, sürpriz saldırılardan ve hızlı hareketlilikten kazanılan avantajları kullanmaya çalışmışlardır.¹¹⁹

Şehirleşmenin kırsal bölgenin azalmasına olan etkisinden dolayı gizlenecek yer ihtiyacını gidermeye çalışan gerilla birlikleri, kentsel gerilla grubunun (yeraltı teşkilatı) oluşmasını sağlamıştır. Gerillalar, nizami ordulara karşı en büyük avantajları olan “gizlenme, atiklik, esneklik, pusu ve baskın” taktiklerini, sivillerin çoğunlukta olduğu kentsel bölgede kullanarak, güçlü devlete karşı avantaj kazanmayı amaçlar. Taktiksel yöntemleri, kırsal gerilla savaşı ile benzer olmakla birlikte bazı farklılıkları bulunmaktadır. Bunların başlıcaları şunlardır: ¹²⁰

 Sivillerin içerisinde silah kullanamayan güçlü devletin konvansiyonel silahlarının etkisini azaltma,

 Resmi bina ve görevlilere saldırarak, kaos yaratma ve düşmanı yıpratma,

 Hızlı bilgi akışı sağlama yeteneğini kullanarak, ilk saldırı avantajını elinde bulundurup, daha saldırgan olmak, (Materyal güç eksikliğini telafi edebilecek avantajı kısa sürede kazanabilme açısından ilk saldırı avantajını sürdürebilmek önemlidir.)

 Kimlik tanımanın zorlaşması sebebiyle daha rahat saklanabilme,

 Şehir içinde güçlü devletin yapacağı yanlış operasyonun uluslararası kamuoyu ve hukukta oluşabilecek ciddi yaptırımlarını kendi lehine kullanmaktır.

Gerilla savaşında yerli nüfusu kazanmak ve kontrol altına almak taraflar açısından olmazsa olmaz olduğundan nüfusun sosyolojik yapısını bilmek önem kazanmaktadır. Vietnam’da ABD sosyolojik yapıyı bilmeden icra ettiği savaşta ağır

118 Ellıs, age, 26; Che, age, 32.

119 Ellıs, age, 16.

120 Carlos Marighella, Mını-Manual of the Urban Guerrilla (Kanada: Abraham Guillen Press,2002) 14.

41

fatura ödemiştir.¹²¹ Bu durumun sebebi güçlü devletin yerli nüfusu kendi tarafına çekemediği sürece asimetrik tehdit altında kalma tehlikesidir. Nüfus içerisinde iyi bir alt yapıya sahip olan gerilla grubuna, güçlü devletten nefret eden halk tarafından sürekli bilgi akışı sağlanır ve istenmeyen güçlü devletin istihbarat açığı vermesi sağlanır.¹²² Bu durum ise zayıf aktöre materyal güç¹²³ açığını kapatmak için avantaj sağlar. Bu sonuç ise Galula’nın savunduğu gayrinizami harbin temel karakteristiği

“Nüfus için savaştır.”¹²⁴ tezine ulaştırır. Amerikalı General Harold K. Johnson, Vietnam’da yaşadığı tecrübeler ışığında gerillaların nüfustan ayrılmadan yenilemeyeceği özeleştirisinde bulunmuştur.¹²⁵

Gerilla grupları kontrolü sağladığı süre boyunca en büyük desteği nüfustan alır.¹²⁶ Gerillanın kontrolünde bulunan nüfus, işgalci devlet veya istenmeyen hükümet ile iletişime geçtiğinde kimsesiz kalacağına inanır. SSCB-Afganistan Savaşı’nda gerilla grupları köylüler için Müslüman iken onlarla iletişime geçmeye çalışan Sovyet askerleri ateisttir. Bugün aynı köylülerin torunları ile iletişime geçmeye çalışan Taliban ile mücadele eden Amerikan askeri de Sovyet askeri gibi “ötekidir.”

Güçlü devletin bu iletişim sistemini çalıştırabilmesi gerillanın bölge üzerindeki gücünün tamamen yok olacağına inanıldığı zaman mümkün olur. Çünkü nüfus “ne savaşın gerçeğinden izole edilebilir ne de radikal grupların etkisinden ve fikrinden izole edilebilir.”¹²⁷ Nüfus sadece bulunduğu topraklarda değil soy, mezhep ve akraba bağları bulunan yakın komşu toprakları üzerinde de etkiye sahiptir.¹²⁸ Bu durum gerilla gruplarının lojistik, istihbarat gibi dış desteğe olan ihtiyacının karşılanmasını sağlarken, güçlü devletin daha fazla yıpranmasını sağlayacak olan zorlu bir boyut alır. Bu süreç iyi yönetilemez ve sınır geçişleri kontrol edilemezse güçlü devletin hedeflerinden geri adım atmasına sebep olacak kararlar almasını sağlar.

121 Nagl, sosyolojik yapıyı bilme konusunda ABD’nin eksikliğini “Vietnamda biz yapamadık, sonra bu faktörlerle başa çıkmaya çalıştık.” özeleştirisinde bulunarak vurgular. Bknz. Nagl, age, 141.

122 Marighella, age, 17.

123 Klasik Realist yaklaşıma göre materyal güç; ekonomik, demografik ve askeri kaynakları içerisinde barındıran güçtür. Ayrıntılı bilgi için bkz. Kadercan, age, 2015.

124 David Galula, COIN Warfare: Theory and Practice (Londra: PSI, 1964), 4.

125 Nagl, age, 151.

126 Che, gerillanın başarısı için halk desteğini şart koşmuştur. Bunun için gerilla savaşının anı ve geleceği için halk desteğine yönelik yoğun bir çalışma yapılması gerekliliği üzerinde durur. Aynı zamanda her savaşçıya ve halka zalim düşmanın gerilla kuvvetini asla yenemeyeceği düşüncesinin aşılanması gerektiğini vurgular. Ayrıntılı bilgi için bknz. Che, age, 32.

127 Andrew R. Ballow, “Why Irregulars Wın: Asymmetry Of Motıvatıons And The Outcomes Of Irregular Warfare”, (Yüksek Lisans Tezi, California Naval Postgraduate School, Aralık 2016):108.

128 István Resperger, “Features of Hybrid Operations”, Asymmetric Warfare: Conflict of the Past, the Present, and the Future Konferansı Bildiriler, 9-10 Aralık 2016, Ed. Almos Peter Kıss, (Budepeşte: Dialog Campus, 2016) : 217.

42

Cezayir Savaşı’nda günde yaklaşık 10 gönüllü nüfus içerisinden hemen Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne (FLN) dâhil olmuştur. Çünkü üyelik için tek şart "Fransız öldürmek veya suikast, pusu gibi bir organizasyona dâhil olarak vatanseverliğini ispattır.”¹²⁹ Bu durum Fransızları nüfus içerisinde gayrinizami tehditlere maruz bıraktığı gibi sınır geçişlerini de kontrol edememek savaşın Fransızların aleyhine sonuçlanmasına sebep olmuştur. Somali’yi işgal eden ABD’de benzer sebeplerden dolayı bölgeden çekilmek zorunda bırakılmıştır. ¹³⁰

Sonuç olarak gerilla savaşı, savaşın çerçevesi ve sınırları çizilmiş tek bir alana hapsolmayarak, geniş alana yayıldığı, konvansiyonel silahlara karşı gayrinizami taktikler ve konvansiyonel olmayan silahların kullanıldığı, düşmanı imha ve yok etmek yerine uzun vadede düşmanın yıpratılmasını amaçlayan

“kaynağını geniş halk kitlelerinin (nüfusun) oluşturduğu” ¹³¹ silahlı mücadele olarak tanımlanabilir.