Tarafların Kuvvet/Güç Dengesi

Birinci Dünya Savaşı’ndan galibiyet ile ayrılan ve Osmanlı Devleti’nin topraklarını işgale girişen Fransız kuvvetlerinin hayatın doğal akışına uygun olarak Osmanlı Devleti ordusundan ve halka dayalı Kuva-yı Milliye kuvvetlerinden daha teknolojik silah ve teçhizata sahip olması beklenen bir sonuçtur. Ancak biz bu çalışmamızda bölgesel ve şehirsel bir inceleme yaptığımızdan iki kuvvetin geneldeki kuvvet/güç dengesinden ziyade harp bölgesine yansıyan güç/kuvvet dengesini yansıtmaya çalışacağız.

Bu sebeple, Adana Cephesi’nde meydana gelen harbin her iki taraf açısından kuvvet/güç dengesi incelendiğinde;

 Adana Cephesi Kuva-yı Milliye Kuvvetleri: Adana Cephesi çok geniş bir alana yayıldığından Antep, Maraş ve Urfa şehrinde meydana gelen harpten farklı değerlendirilmesi gereken bir harp sahasına sahiptir. Bu sebeple bölge Sivas Kongresi sonrası Heyet-i Temsiliye tarafından Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılarak, başlarına farklı komutanlar atanmıştır. Adana Doğu Bölgesi Kuva-yı Milliye Komutanı Aydınoğlu Tufan Bey, Adana Cephesi’nde Andırın’da başlangıçta 15-20 kişiden oluşturduğu kuvvetiyle⁶²² muharebeye başlamış zaman içerisinde bu kuvvetin mevcudu halktan katılımlar ile genişlemeye başlamıştır. Mevcudu artan Kuva-yı Milliye kuvvetleri 27 Mart 1920 tarihinde Kozan’ı kuşattığında 11-12 müfrezeden oluşan yaklaşık 900 asker mevcuduna ulaşmıştır.⁶²³

Batı Cephesi Kuva-yı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey ise Niğde üzerinden başladığı teşkilatlanma çalışmalarında ilk olarak 100 kişilik bir kuvvet oluşturmuş⁶²⁴ bu mevcudu daha sonra gönüllülerin katılımıyla takviye etmiştir.

Erkan-ı Harbiye Umumiye Riyaseti’ne 01 Haziran 1920 tarihinde çekmiş olduğu telgrafta silah verilmesi durumunda 5000 kişilik bir kuvvet çıkarabileceğini belirtmiştir.⁶²⁵ 09 Haziran 1920 tarihinde resmi olarak 20’nci Kolordu ve 11’nci Tümen Komutanlığına bildirilen raporda ise kuvvet mevcudunun 3100 piyade, 100 süvari ve 2 cebel topundan oluşmakta olduğu bildirilmiştir.⁶²⁶ Ancak Adana Cephesi Kuva-yı Milliye Komutanlığının çok geniş bir alana yayılmasından dolayı Fransız

622 Tufan, Kurtuluş Savaşı Hatıralarım,46; Tufan, Kilikya Doğu Bölgesi, 63.

623 Çelik, age, 203

624 Genelkurmay ATASE Bşk.lığı, Kuvayımilliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, (Ankara: ATASE, 2012), 100.

625 age, 130.

626 age, 146.

154

kuvvetleri ile Adana bölgesinde yapılan harpte kuvvet mevcutları hasat ve ekin dönemi gibi unsurlardan etkilendiğinden sürekli değişiklik göstermiştir. Toplam mevcutların tek noktaya yönlendirilmesi her zaman mümkün olmadığından bazı noktalarda 50-100 kişilik Kuva-yı Milliye müfrezeleri ile yaklaşık 1000 kişilik Fransız kuvvetlerine pusu kurulurken,⁶²⁷ bazı noktalarda 1400-1600 civarında Kuva-yı Milliye kuvvetinin toplandığı⁶²⁸ muharebeler olmuştur. Köylerdeki halkın kadın ve erkek harbe dâhil olmasıyla birlikte çok fazla silah ihtiyacının ortaya çıktığını, halkın birçoğunun ateşli silahı olmadan (balta, bıçak, sopa kullanarak veya sadece Allah Allah diye bağırarak) harbe dâhil olduğunu cephe ve müfreze komutanları tarafından çekilen raporlardan anlaşılabilir.⁶²⁹ Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin silah ve teçhizat durumu ise yetersiz miktarda silah, 2 adet top ve Fransızlardan ele geçirilenler ile birlikte 5-10 civarında otomatik tüfekten oluşmaktadır. Silah ihtiyacı Fransız ve Ermeni askerlerden alınan ganimetler ile 11’nci ve 41’nci Tümen Komutanlığından karşılanmaya çalışılsada yurdun Batı Cephesi’ndeki savaş şartları dolayısıyla önceliğin Batı Cephesi’ne verilmesinden ihtiyaçların karşılanması pek mümkün olmamıştır.⁶³⁰

 Fransız Kuvvetleri: Fransız kuvvetlerinin sayısı savaş içerisinde gelen takviye kuvvetler ile sürekli değişiklik göstermişse de birliklerin seviyesi ve yerleşim yerleri şu şekildedir: Adana’da; 1’nci Doğu Tümeni Karargâhı, 21 ve 22’nci Piyade Alayı, 442’nci Topçu Alayı, tümen ağır topçu taburu ve süvari bölüğü, 7’nci Süvari Alayı (Bölükleri muhtelif yerlerde), istihkâm taburu, tank bölüğü, uçak bölüğü, muharebe ve bando bölükleri Tarsus’ta; 17’nci Piyade Alayı, Mersin’de; 18’nci Piyade Alayı, Islahiye, Bahçe, Ceyhan ve Pozantı’da ise; takviyeli birer taburu bulunmaktadır.⁶³¹ Fransız kuvvetleri’nin tam takviyeli tümen ve 4 alaydan oluşan mevcut rakamlarına harp süreci içerisinde bölgeye getirilen yaklaşık 120.000 Ermeni ile bölgedeki yerli Ermenilerden de katılımlar olmuştur. ⁶³²

627 ATASE, Sinan Bey’in Günlüğü, 48; Kasım Ener, Çukurova’nın İşgali ve Kurtuluş Savaşı (İstanbul: Berksoy Matbaası, 1963), 64.

628 Çelik, age, 230; Ahmet Hulki Saral, Tosun Saral, Vatan Nasıl Kurtarıldı, Nur Dağları (Amanoslar), Toroslar, Adana, Maraş, Gaziantep ve Urfa’da Kuvayi Milliye Savaşları (Ankara:

Türkiye İş Bankası, 1970), 112.

629 Raporlar hakkında ayrıntılı bilgi için Bkz. ATASE, Kuva-yı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü (Ankara: ATASE, 2012).

630 Arıkoğlu, age, 108.

631 1’nci Tümen bağlıları dışında bölgeye destek veren Kilis bölgesinde konuşlu Fransız 2’nci Tümeni Adana işgali sonlanana kadar bölgede kalmıştır. ATASE, Güney Cephesi, 44-45.

632 Çelik, age, 123.

155

Bölgede tespit edilen ve Adana’daki çeşitli bölgelere sevk edilen Ermeni silahlı teşkilatlanmış milis kuvvetlerinin ilk baştaki sayısı yaklaşık 5000 civarındadır.⁶³³ Fakat bu sayının süreç içerisinde giderek arttığı, General Dufieux ile Karaisalı’daki Türk kuvvetleri arasındaki görüşmelerde gündeme gelen Kozan’da bulunan 12.000 silahlı Ermeni’nin Adana’ya girişinin engellenmesine ilişkin talepten görülmektedir.⁶³⁴

Dönemin en modern silahları olan uçak, kruvazör ve tank gibi silahlara sahip olan Fransız kuvvetlerinin, silah ve teçhizat durumu Kuva-yı Milliye kuvvetlerine göre modern seviyededir. Fransız kuvvetlerinin silah ve teçhizat durumu keşif ve bombardıman özelliği olan 10-12 uçak, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru ilk defa harp sahasında kullanılmaya başlayan tank (bir bölük)⁶³⁵, kruvazör, zırhlı otomobil ve tren, 20 adet top, otomatik ve makineli tüfekten⁶³⁶ oluşmaktadır. Adana Cephesi’nin geniş bir alana yayılmış olmasından dolayı tarafların kuvvetlerini aynı noktaya sevk etmeleri mümkün olmadığından muhtelif yerlerde farklı mevcutlu kuvvetler ve silahlar ile karşılaştıkları muharebeler cereyan etmiştir. Tarafların kuvvet sayılarının tablosal karşılaştırılması Tablo 4’de sunulmuştur.

633 Bölge Ermenileri’nden oluşturulan Ermeni milis kuvvetleri Saimbeyli: 1500, Zeytin: 500, Şar: 350, Kozan: 300, Adana ve Mersin: 1000, Osmaniye ve Haruniye: 1000 mevcutlu olarak bölgeye dağıtılmıştır. Bkz. ATASE, Güney Cephesi, 49.

634 ATASE, Sinan Bey’in Günlüğü, 129.

635 Fransızların Dörtyol Toprakkale’de 12 uçağı bulunmaktadır. Ayrıca, Fransızların tank bölüğü 5-6 hafif piyade tankı ile bir adet telsizli tanktan oluşmaktadır. Bu tanklar iki mürettebatlı, 22 mm kalınlığında zırhı olan, 6,5 ton ağırlığında, düz yolda 7 km hız yapabilen, 37 mm top ve 7, 92 mm makineli tüfek ile donatılmış 1917 model Renault FT-17 model (Renault FT M 1917) tanklarıdır. Bu tanklar Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin gayrinizami harp taktikleri karşısında başarılı olamamışlardır.

Ayrıntılı bilgi için Bkz. İsmail Tosun Saral, “Çukurova’nın Fransızlar Tarafından İşgali ve Türklere Karşı Kullanılan Tanklar”, Düşünce ve Tarih Dergisi, s. 31 (Nisan 2017): 31.

636 Her alayda bir makineli tüfek taburu, her taburda 4 bölük, her bölükte sekiz adet makineli tüfek ve 150 er bulunmaktadır. Her alayda üç piyade taburu, her taburda 4 bölük, her bölükte onbir adet otomatik tüfek ve 140 er bulunmaktadır. Bkz. Çelik, age, 300; Tarsus Grup Komutanı İsmail Ferahim Şalvuz’un eserinde ki Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti istihbarat raporlarında geçen bilgiye göre bir fırka 12 tabur’dan oluşmakta olup kadrosu tam bir tabur 1000 kişiden oluşmaktadır. Bkz. İsmail Ferahim Şalvuz, Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar (İstanbul: Aydınlık Basınevi, 1938), 133.

156

Tablo 4: Adana Cephesi'nde Tarafların Kuvvet Mevcutların Karşılaştırılması⁶³⁷ Kuva-yı Milliye Kuvvetleri⁶³⁸ Fransız Kuvvetleri⁶³⁹

Kuvvet

Doğu Cephesi Kuva-yı Milliye Kuvvetleri (2000 civarında) Batı Cephesi Kuva-yı Milliye Kuvvetleri (3100 civarında)

-Adana şehir merkezinde; 1’nci Doğu Tümeni Karargâhı, 21 ve 22’nci Piyade Alayı, 442’nci Topçu Alayı, Tümen Ağır Topçu Taburu ve Süvari Bölüğü, 7’nci Süvari Alayı (Bölükleri muhtelif yerlerde), İstihkâm Taburu, Tank Bölüğü, Uçak Bölüğü, Muharebe ve Bando Bölükleri.

-Tarsus merkezde; 17’nci Piyade Alayı, -Mersin merkezde; 18’nci Piyade Alayı, -Islahiye, Bahçe, Ceyhan ve Pozantı’da;

Takviyeli birer Tabur.

-Ermeni milis kuvvetleri

Silah ve Teçhizat

- Farklı türde ve yetersiz tüfek bulunmakta ve bu durum

cephane sıkıntısı

oluşturmaktadır.

- 2 Adet Top.⁶⁴⁰

- Makineli tüfek.(3 Adet) ⁶⁴¹

-Tüfek ve cephane sayısında sıkıntısı yok.

- Mitralyöz ve Otomatik Tüfek.

- 20 Adet top.

- 12 Adet Keşif ve Taarruz uçağı.

-Tank bölüğü.(6 Adet Tank) -Zırhlı araç ve tren

-Kruvazör

637 Tarafların kuvvet sayıları savaş süresince değişiklik gösterdiğinden rakamlar kuvvetler arasındaki asimetriği göstermesi açısıyla kaynaklardaki ortak değerlere göre tablolaştırılmıştır.

638 Köylerden, aşiretlerden, tümenden katılımlar olduğu gibi hasat ve ekin zamanlarında sayılarda önemli oranda azalmalarda olmuştur. Rakamlar Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin Adana Cephesi’nin doğu ve batı olarak teşkilatlandığı zamanlarda harp sahasına yansıtabildiği resmi evraklarda tespit edilebilen mevcutlarına göre verilmeye çalışılmıştır. Savaşın sonraki sürecinde Adana Cephesindeki teşkilat değişiklikleri tabloya yansıtılmamıştır. Haziran 1920 tarihinden sonra 41’nci Tümen Komutanlığına bağlanan kuvvetlerin genel toplamı 5000 mevcudunu geçmemiştir. Bkz. ATASE, Güney Cephesi, 181.

639 Suriye ve Adana bölgesinde bulunan Fransız kuvvetleri arasında yer değiştirme olduğundan mevcutlarda zaman zaman değişim olmuştur. ATASE, Güney Cephesi, 45.

640 Bu tabloda verilen top sayısı Haziran 1920 tarihinde 11’nci Tümen Komutanlığınca Genelkurmay

Başkanlığına sunulan rapordan alınmıştır. Topçu Binbaşı Kemal Bey’in Saimbeyli’yi işgal esnasında 1 sahra topu ve 2 dağ topu kullandığı bilinmekle birlikte bunların mermisi sadece 4 adettir. Ayrıntılı

bilgi için bakınız. Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Türk İstiklal Harbi (İdari Faaliyetler), c.7, (Ankara: Gnkur Basımevi, 1975), 83.

641 Bu tabloda verilen makineli tüfek sayısı Haziran 1920 tarihinde 11’nci Tümen Komutanlığınca Genelkurmay Başkanlığına sunulan rapordan alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız. Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Türk İstiklal Harbi (İdari Faaliyetler), c.7, (Ankara: Gnkur Basımevi, 1975), 83.

157