Ödemiş’in İşgali

Ödemiş’te direniş hareketinin ilk tohumu, İzmir işgalinden önce Mart ayında başlamıştır. Galip Hoca lakaplı Celal Bey (Bayar), Jandarma Yüzbaşısı

Edip Bey (Sarı Edip Efe), Ödemiş Kaymakamı Zühtü Bey, Ödemiş Jandarma Tabur Kumandanı Yüzbaşı Tahir Bey ile bölgenin önemli efelerinden Gökçen Efe ile İsmail Efe’nin olası bir Yunan işgaline karşı tedbir amaçlı yapmış oldukları toplantı sonrasında teşkilatlanma kararı almaları ile atılmıştır.²⁴⁵ Bu cemiyet mensupları Ödemiş Kaymakamı Zühtü Bey’in tayini çıkana kadar toplantılarına onun evinde devam etmiştir.

Aynı dönemler içerisinde Ödemişte, öğretmen ve yedek subaylardan kurulu gizli bir cemiyet daha faaliyetlerine başlamıştır. Bu cemiyet önlem amaçlı toplantı yapmamayı tercih etmiştir. Bu yöntemi seçmelerinin sebebi işgal devletleri ile

240 Adnan Sofuoğlu,“Akbaş Baskını (Olayları) ve Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, s.26 c.IX (Mart 1993):421.

241 Yarbay Ali Bey tarafından Tümen komutanına şu şekilde rapor çekmiştir. “Alayın her bir ferdi demirden bir kale gibi yerinde sabittir. Her türlü hıyanet hareketlerine mukabeleye amadedir. Büyük bir hamiyet ve fedakarane hislerle dolu olan alayım ve mıntıkam dâhilinde bulunan efradı millet namına arzı malumat veririm.” Bkz. Şapolyo, age, 59.

242 Apak, age, 66.

243 Sofuoğlu, age, 855.

244 Apak, age,53.

245 Celal Bayar, Bende Yazdım Milli Mücadeleye Giriş, c.6 (İstanbul: Sabah Yayınevi,1997), 69.

69

hükümetin arasını bozabilecek bu tür girişimlerde bulunanlar hükümet memurları tarafından tespit edilerek tutuklanmaktadır. Örneğin, bu gizli cemiyete mensup yedek subay Ahmet Şükrü ve Muallim Hamit Bey polis vasıtasıyla tespit edilip, tevkif edilerek, İstanbul Hükümeti’nin isteği üzerine Yunan kuvvetlerine teslim edileceği kendilerine tebliğ edilmiştir. Ancak bu karar Kadı İsmet Efendi’nin araya girmesi sonucunda son anda engellenmiştir. ²⁴⁶

Ödemiş’teki kapsamlı teşkilatlanma, Ödemiş Jandarma Tabur Komutanı Tahir Bey’e Teğmen Naci tarafından, Vasıf (Çınar) Bey imzalı İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edildiğini bildiren telgraf gösterildiğinde acil Jandarma Tabur Komutanlığında bir toplantı tertip edilmesi ile başlamıştır. Tahir Bey, Hacı Mümtaz Efendi ve 3 arkadaşını tabura çağırarak, konuyu anlatması üzerine Hacı Mümtaz Efendi’nin “Dövüşerek ölmek biricik yolumuzdur” sözü sonrası alınan ortak kararla gizli bir cemiyet kurulmuştur. Bunu haber alan yörenin yedek subayları ise resmi üniformalarını giyerek tabur komutanından görev ve silah istemiştir. Fakat Yedek subaylara silah dağıtılması kararı alınmasına rağmen silah deposunun açılması başarılamadığından silah dağıtılamamıştır.²⁴⁷ Cemiyet üyeleri memleketin müdafaası ve kurtarılması için her çareye başvurmak ve her şeyi yapmak için yemin etmişlerdir.

Bu cemiyetin üyeleri; Jandarma Tabur Kumandanı Tahir, Üsteğmen Müderris, Hacı Mustafa ve Hacı Mümtaz Efendiler ile İzmir’in işgalinden önce İstanbul Hükümeti’nin emri doğrultusunda bölgedeki gizli teşkilatlanmaları tespit ve önlemek amacıyla bölgeye görevlendirilen ama bu isteğe uymayarak teşkilata katılan Yüzbaşı Hüsamettin ve Ahmet Rifat’tan oluşmaktadır.²⁴⁸

15 Mayıs’ta İzmir’in, 25 Mayıs’ta Bayındır, 28 Mayıs’ta Tire’nin işgal edilmesi ve Yunan askerlerinin İzmir halkına karşı girişmiş oldukları baskı ve şiddet olayları çevre bölgelerde olduğu gibi Ödemiş’te de sıranın kendilerine geleceği ihtimali üzerine büyük bir heyecan ve endişe yaratmıştır. 29 Mayıs’ta İstanbul’dan dönen Avukat Hamit Şevket (İnce) ve 17’nci Kolordu Komutan Vekili Albay Bekir Sami Bey tarafından görevlendirilen Yüzbaşı Rasim Bey, Ödemiş’e gelerek halkı Yunan işgaline karşı savunmaya geçmeye teşvik etmek için çalışmıştır. Yüzbaşı Rasim Bey, 17’nci Kolordu Komutanı Albay Bekir Sami Bey’in özet olarak “Yunan

246 Filiz Akın Özcan ve Günver Güneş, “Ali Orhan İlkkurşun ve Ödemiş Kuva-yi Milliyesi”, Kuva-yi Milliye’nin 90.Yılında İzmir ve Batı Anadolu Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 6-8 Eylül 2009 (İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Nisan 2010), 642; İlkkurşun, age, 44.

247 İlkkurşun, age, 41.

248 Özcan ve Güneş, age, 640.

70

işgaline karşı eldeki kuvvetlerle savunma yapılmasının gerektiği ve bu işler yapılmadığı takdirde ağır ceza vereceği” konusundaki talimatını Jandarma Komutanı Tahir Bey’e iletmiştir. Tahir Bey talimatı okuyunca durumun ciddiyetine binaen yanında Hamit Şevket Bey, sonradan onlara katılan Ödemişli yedek subaylar ile birlikte toplanarak milli mücadeleye karşı temkinli bir tutuma sahip olan Kaymakam Bekir Sami Bey’in odasında toplantı yapmıştır. Makama daha önce gelmiş ve aynı talimatı Kaymakam’a da ulaştıran Yüzbaşı Rasim Bey de toplantıya iştirak etmiştir.

Bu toplantı sonucunda, Kaymakam Sami Bey’in Yunanlılara karşı savaşmaya ikna olması ve yemin etmesi üzerine İstanbul Hükümeti’nden talimat almayan Ödemiş Kuva-yı Milliyesi kurulmuştur. ²⁴⁹

Yeni kurulan Kuva-yı Milliye Heyeti, son paragrafında “Bir kere silah patlarsa netice pek acı ve amansız olacaktır. Artık biliniz ki söz kalemin değil silahındır!” yazılı Ödemiş Kaymakamı Bekir Sami imzalı protesto telgraflarını İtilaf Devletlerine çekerek, el yazısı ile çoğaltılan beyannameleri etrafa dağıtmıştır.²⁵⁰

Ramazan ayı olduğundan sahur vaktinde cami minarelerinden halka şu şekilde anons yapılmıştır: “Kuva-yı Milliye kuruldu. Milli cephe Hacı İlyas sırtlarında düşmanı kolluyor. Eli silah tutanlar, silahlanmak üzere askeri depoya gelsinler.” Mahalle ve köyler durumdan haberdar edilmiş, duvarlara “Yiğit Ordu”

adında Kuva-yı Milliye kuvvetinin oluşturulduğuna dair beyannameler yapıştırılmıştır.²⁵¹

Bu olaylar esnasında; Jandarma karakolu, askerlik şubesi ve adliye depolarında bulunan yaklaşık 1600 civarındaki silah ve cephanenin tamamı Kuva-yı Milliye Kumandanı Tahir Bey tarafından yedek subaylara ve gönüllü milislere dağıtılmıştır.²⁵²

Tahir Bey; yedek subaylara Hacı İlyas sırtlarında cephe kurma emriyle birlikte içlerinden birini cephe kumandanı tayin etmelerini istemiştir. Yedek subay arkadaşlarının isteği üzerine cephe komutanı olarak Ali Orhan (İlkkurşun) Bey

249Genelkurmay ATASE Bşk.lığı, Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi, c.2, (Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994), 72; İlkkurşun, age, 83.

250 Ödemiş kaymakamı tarafından yazılan protesto telgrafının tam metni için bknz. Özcan ve Güneş, age, 648; İlkkurşun, age, 84; Apak, age, 70.

251 Beyannamenin tam metni için bkz. Özcan ve Güneş, age, 654; İlkkurşun, age, 91-92.

252 Okan Ceylan, “Ödemiş ve Beydağ Yöresindeki Milli Mücadele Özelinde Zeybekler: Gökçen Hüseyin Efe”, İzmir Araştırmaları Dergisi 5 (İzmir 2017): 100; İlkkurşun, age, 86.

71

seçilmiştir.²⁵³ Böylece yiğit ordusu adıyla anılan Ödemiş bölgesindeki gönüllü kuvvetlerin içinden yedek subay Ali Orhan Bey (İlkkurşun) komutasında bir birlik oluşturulur.²⁵⁴ Bu birlik, 30 Mayıs günü Hacı İlyas ve Kayaköy arasındaki sırtları tutarak, Yunan kuvvetlerini karşılamak üzere tertiplenir. Plana uygun olarak telefon ve telgraf hatları kesilir. Tren hatları taşlar yığılarak trenin geçemeyeceği hale getirilir. 30 Mayıs’ta Yunan birliğini taşıyan tren gözüktüğünde Ali Orhan Bey (İlkkurşun), Yunan işgal komutanına Rum makasçı aracılığıyla “Eğer o da benim gibi sivillerin kırılmasından hoşlanmazsa askerini trenden indirsin burada meydanda askerce dövüşelim” haberi göndermesi trenin manevra yaparak geri dönmesine neden olmuştur.²⁵⁵ Bu olay ilk defa örgütlü bir yerel direniş hareketinin Yunan işgal girişimine karşı silahla direniş başarısı örneği olmuştur.²⁵⁶ Sonuçları açısından Kuva-yı Milliye’nin gelişmesi ve halkın desteğini artırması açısından çok önemlidir.

Çünkü bu başarının halk içerisinde yayılması Kuva-yı Milliye’nin genişlemesine ve halk gözündeki itibarına katkı sağladığını Ödemiş’ten Kayıkçıoğlu Molla Hüseyin’in 60 civarında gönüllü ile Kuva-yı Milliye’ye hemen katılmasından çıkarabiliriz.²⁵⁷

Bu başarı sonrası ve işgalin Ödemiş’e yaklaşması nedeniyle yeni katılımlar ile genişleyen Kuva-yı Milliye kuvvetleri, 31 Mayıs 1919 tarihinde Hükümet Konağı önünde 50 efe ve 300 civarında gönüllü ile birlikte Yunanlıları karşılamak üzere Hacı İlyas sırtlarına doğru yola çıkmıştır.²⁵⁸ Bu arada; Yiğit Ordusu Kumandanı Tahir Bey’in isteği üzerine Tire bölgesindeki Yunanlıların faaliyetlerinden dolayı 80 kişilik kuvvet gruptan ayrılarak o istikamete yönlendirilmiştir. Saldıraya geçen, Yunan kuvvetlerinin oldukça fazla olmasından dolayı, önce ileri karakol vazifesi yapan Molla Hüseyin Efe’nin 30 kişilik grubu Yunan Evzon Taburu’nun saldırısı üzerine Kayaköyü Dağı’na çekilmek zorunda kalmıştır. Akabinde Kuva-yı Milliye yanında gözüken Çerkez Hasan’ın ihanet ederek muharebe meydanını terk etmesi ve 80 kişilik kuvvetin daha önce başka yere sevk edilmesi sonucu sayıları yetersiz kalan kuvvetler savunmada gedik açılmasına sebep olmuştur. Bu şartlar altında; 01 Haziran 1919 tarihide sayısı azalmış Ödemiş Kuva-yı Milliyesi ile Yunan kuvvetleri, Hacı İlyas sırtlarında yaklaşık 5 saate varan silahlı çatışma yapmış ve Kuva-yı Milliye’nin

253 İlkkurşun, age, 88.

254 ATASE, Batı Cephesi, 73.

255 Özcan ve Güneş, age, 644-645; İlkkurşun, age, 111.

256 Coşkun, age, 103.

257 İlkkurşun, age, 111.

258 Aydınel, age, 124.

72

çekilmek zorunda kalması üzerine 1 Haziran 1919 gecesi Yunan kuvvetleri Ödemiş’i işgal etmiştir.²⁵⁹ Bu muharebe sonucunda, Yunan kuvvetleri her ne kadar Ödemiş’i işgal etmiş olsalar da Yunanlıların vermiş olduğu kayıp sayısı²⁶⁰ ve Ödemiş’te halkın göstermiş olduğu ilk silahlı mücadele, diğer bölgelerde de Kuva-yı Milliye birliklerinin kurulmasına öncülük edip, direniş azmine katkı yaptığı söylenebilir.

Bu sebeple, Hacı İlyas tepesinde gerçekleşen bu savaş daha sonraları

“İlkkurşun Savaşı” olarak adlandırılarak²⁶¹ bu savaşta cephe kumandanlığı vazifesini yürüten yedek subay Ali Orhan Bey “İlkkurşun” soyadını almış ve kendisine 1964 yılında Vatani hizmet aylığı bağlanmıştır.²⁶²

3.2.5. Alaşehir’de Kuva-yı Milliye’nin Kurulması ve Salihli (Ahmetli) İşgali