Aydın’ın İşgali ve Kuva-yı Milliye

75 3.2.5.1. Alaşehir Kongresi

16-25 Ağustos 1919 tarihleri arasında icra edilen Alaşehir Kongresi’nin ilk toplantısı Kuva-yı Milliye komutanı Mustafa Bey’in evinde yapılmıştır. Bu kongreye daha sonra Alaşehir’in en önemli okullarından olan Darü’l Feyz adını taşıyan Fevziye İlkokulu’nda devam edilmiştir. Alaşehir Kongresi çalışmaları on gün sürmüş olup bu Kongre’ye 22 bölgenin 45 temsilcisi katılmıştır. Alaşehir 7 murahhas ile kongrede temsil edilmiştir.²⁷⁵ Hacim Muhiddin (Çarıklı) Bey başkanlığa seçilmiştir.²⁷⁶

Alaşehir Kongresi’nde öncelikle Alaşehir Kuva-yı Milliyesi’nin örgütlenmesi, sonraki süreçte ise Batı Anadolu Kuva-yı Milliyesi’nin örgütlenmesi görüşülmüştür. 10 günlük süre sonucunda 26 karar alınmıştır. Bu kararların çalışmamız açısından önemli olanları şu şekildedir:²⁷⁷

“Madde 5- Hareket-i Milliye’nin yegâne gayesi düşmanı ülkeden tardetmek olup, siyasetle alakası bulunmamaktadır.

Madde 8- Harekât-ı harbiye-i milliye devam ettiği müddetçe Alaşehir Kongresi de milli umumi seferberlik kabul eder.

Madde 13- Merbut Talimatname de görüleceği veçhile Alaşehir ve civarında bir saha-i mesai kabul edilerek burada ayrıca yedi kişilik bir Heyet-i Merkeziye teşkiline karar verilmiştir.

Madde 14- Denizli, Nazilli cihetlerinde saha-i mesai olarak orada da bir Heyet-i Merkeziye teşkiline karar verilmiştir.

Madde 16- Kaza menzil müfettişlikleri ile Heyet-i Merkeziyeler ile merkez-i umumi mühürlerinin Balıkesir Kongresi’nce kabul edilen tarzda ve yeknesak olarak hak ettirilmesi karargir oldu.

Madde 18- Yunanlıların işgal sahalarında yaptıkları mezalim hakkında umumi bir rapor tanzim ve İzmir’deki muhtelit komisyonuna iblağ edilmesi kabul edilmiştir.

Madde 22- Harb-i milli devam ettiği müddetçe Yunanlılara hiçbir veçhile müzakere edilmemesi kabul olunmuştur.

Madde 23- Yunanlıları memleketimizden tamamen tard edinceye kadar harb-i millide devam, Hareket-i Milliyeye atfen kongrece esas olarak telakki edilmiştir. ”

76

toplantıda; silahlı mücadeleye geçilmesi ve halkın bu doğrultuda yönlendirilmesinin gerekliliği üzerinde duran Albay Şefik Bey, bunun için öncelikli olarak terhis edilmiş yedek subaylardan yararlanmayı, silah ve cephanenin tümen depolarından temin etmeyi planlamıştır.²⁷⁹ Bu toplantı sonucunda; 16 Mayıs öğleden önce Kenzülirfan Okulu’nda (07 Eylül İlköğretim Okulu) miting planlanır. Miting’te; "Aydınlıların Yunan işgaline karşı kanlarının son damlasına kadar savunma yapma fikri"

vurgulanır. Fakat mitinge plandığı kadar çok katılım olmaz, çok kısa konuşmalar yapılır ve miting dağılır. Aynı günün akşamı Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensuplarının organizasyonuyla gümrük önünde Hürriyet ve İtilaf kulübünde toplantı tertiplenir.

Yunanlılara silahla karşılık verilmesi konusuyla yapılan bu toplantıda Aydın’ın zenginlerinin pasif kalması ve direnişi destekleyecek mali desteğin nasıl karşılanacağı konusunda çıkan tartışmadan dolayı toplantı amacına ulaşamadan sona ermiştir. Tüm bu toplantılardaki kararsızlığın sonucunda, silahlı direniş konusunda ortak bir karar alınamaması sonucunda Yunanlılar Aydın’ı direniş olmadan işgal etmiştir.²⁸⁰

Burdur Askerlik Şube Başkanı İsmail Hakkı Bey, 17 Mayıs 1919 tarihinde 57’nci Tümen Komutanı Albay Şefik Bey’e gönderdiği telgrafta özetle; bulunduğu bölgenin İsviçre ve Belçika’dan daha fazla olan 120.000 kişilik büyük bir potansiyele sahip olduğunu, devlete sadık olan ahalinin çoğunluğuna dayanacak şekilde halk arasında teşkilat yapılması ve bu teşkilatların mümkün olduğunca silahlandırılması gerektiğini bildirmiştir.²⁸¹ İsmail Hakkı Bey, bir başka telgrafında “Her şube dairesinde cihet-i mülkiye ve askeriye marifetiyle milli mukavemetin çekirdeğinin oluşturulmasının gerekli olduğunu” belirtmiştir. Bu o günün şartlarında resmi olarak Kuva-yı Milliye kurma isteğinin ilk örneği olduğu söylenebilir.²⁸²

57’nci Tümen Komutanı Albay Şefik Bey ise Kuva-yı Milliye kurulması hakkındaki görüşlerini 23 Mayıs 1919 tarihinde Harbiye Nezareti’ne bir raporla sunmuştur. Raporda bölgedeki halkın durumunu ve gelişen olayları anlattıktan sonra Aydın’da Kuva-yı Milliye’nin oluşturulması düşüncesi ve teklifini dile getirmiştir.

279 Asaf Gökbel, Milli Mücadelede Aydın (Aydın: Kolalı Matbaası, 2005), 79-80.

280 age, 84.

281 Aydınel, age, 90.

282 Çoşkun, age, 61; ATASE, Batı Cephesi, c. 1, 62.

77

Harbiye Nezareti her ne kadar bu fikri desteklediği imasında bulunsa da somut bir adım atamamış herşeyi Şefik Bey’in girişimine bırakmıştır. ²⁸³

Aydın milli mücadelesinin ileri gelenlerinden Asaf Gökbel’in; Aydın bölgesinde Kuva-yı Milliye örgütlenmesinin oluşturulmasında karşılaşılan zorlukları tespitine yönelik açıklamalarını dört başlık altında özetlendiğimizde;²⁸⁴

 Kuva-yı Milliye hakkında yapılan olumsuz propaganda.

 Halkın bu zamana kadar yaşamış oldukları uzun savaşların halk üzerindeki olumsuz etkisi.

 Halkın subaylara ve bürokrasiye olan güvensizliği.

 Hükümetin sessiz kalması sonucunda direniş fikrinin sönümlenmesi ortaya çıkmaktadır.

Tüm bu zorlukların neticesinde Kuva-yı Milliye örgütlenmesini oluşturamayan Aydın’ın, işgal tehlikesi altına girmesinden dolayı Albay Şefik Bey, Aydın’ın Yunanlılara işgale terk edilmesinden önce 23 Mayıs’ta vermiş olduğu talimatla²⁸⁵ tümenini İtalyanların işgal bölgesinde olan ve daha güvenli gözüken Çine bölgesine çekmiştir. Şefik Albay; Çine bölgesine çekilmeden önce cephaneliği köylülere yağma ettirmiş ²⁸⁶ ve sonrasında telgraf tellerini dinamit ile patlarak etkisiz hale getirtmiştir. Fakat bölgeden haber almak için bıraktığı subaylar ile teması sağlamak için gizli hat çektirmiştir.²⁸⁷ Tümenin çekilme kararından sonra Yunan askeri 26 Mayıs’ta Aydın yolu üzerinde bulunan Germencik’i, 27 Mayıs’ta da herhangi bir direnişe rastlamadan Aydın’ı işgal etmiştir.²⁸⁸

Çine bölgesinde Kuva-yı Milliye taraftarı kişi sayısının yetersizliğine rağmen Aydın’ın işgali üzerine Çine bölgesine gelen Asaf Gökbel, Teğmen Necmi (Aydınalay), İzmir’den kaçan Yüzbaşı Faik, Teğmen Zekai, Tümen yaveri İsmail Hakkı, Giritli Memduh, Çerkes Ahmed, Aydın Belediye Başkan Yardımcısı Asaf Bey gibi ileri gelenler 30 Mayıs’ta Yağcılar köyü Hisarlıbahçe’de asırlık çınarın altında direniş için karar almak üzere toplanmıştır. Yörenin ünlü efeleri Yörük Ali Efe, Kıllıoğlu Hüseyin Efelerin taarruz gücünden yararlanmak için onları da

283 Aydınel, age, 87; Gencer ve Özel, age, 163.

284 Gökbel, age, 95.

285 age, 94.

286 Aydınel, age, 89.

287 Gökbel, age, 96.

288 Aydınel, age, 97.

78

yanlarına katmak amacıyla Aksekili Mehmed Efendi vasıtasıyla efeler ile temas kurmuşlardır. 01 Haziran tarihinde efelerin de bu işe rıza göstermesiyle teşkilatlanma faaliyetleri başlamıştır.²⁸⁹ Efelerin rıza göstermeden önce şart koştukları bomba temini olayını, Teğmen Necmi 175’nci Piyade Alay Komutanlığı Taburu’ndan arkadaşı vasıtasıyla gizlice temin edip ve bombaların bir kısmını efelere vererek onları bu direnişe razı etmiştir.²⁹⁰

Bu teşkilatlanma faaliyetleri devam ederken, Yunanlıların Çine yöresine ulaşmasına 18 kilometre kalmıştır. Bu sebeple, bir an önce silahlı mücadele kararının verilmesi amacıyla 05/06 Haziran gecesi Albay Şefik Bey, Çine dışındaki Askerlik Şubesi binasında Yörük Ali Efe ve Kıllıoğlu Hüseyin Efe ile bir görüşme yapmıştır.

Yörük Ali Efe; Albay Şefik Bey ile konuşması esnasında “Milleti hep eşraf aldattı.

Yoksa biz şimdiye kadar Yunanlılara karşı çıkardık. Hemen gidip adam toplayacağız.” sözleriyle silahlı mücadeleyi kabul ederken, Şefik Albay’dan silah, cephane ve zabit isteği üzerine efelerin bu isteklerini kabul eden Şefik Albay, Yörük Ali Efe’yi Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin başına geçirmiştir.²⁹¹ Böylece Aydın Kuva-yı Milliye kuvvetleri’nin çekirdeği oluşturulmuştur.

Aydın Kuva-yı Milliyesi’nin ilk icraatı; Malgaç Baskını’dır. Nazilli’yi işgal eden Yunan kuvvetlerinin ikmali Malgaç Çayı üzerindeki demiryolu üzerinden yapılmaktadır. Bu amaçla bu köprülerin Yunan işgalini devamını sağlayacak olan ikmal ve levazım desteği açısından büyük önemi vardır. Gönüllü müfreze sayısını yaklaşık 60’a ulaştıran Yörük Ali Efe, 15/16 Haziran gecesi teravihden sonra silah ve cephaneleri gönüllülere dağıtarak, Hacı Süleyman Efendi’nin duaları eşliğinde saat 22.00 suları Büyük Menderes Köprübaşı’na doğru yola çıkmıştır.²⁹² Yörük Ali Efe, burada çok taktiksel bir hareket yaparak, Yunanlılara teslim olacağı konusunda bir haber göndererek onları aldatmış ve bu taktikle rahat bir şekilde saat 02.00 sularında kızanlarını (askerlerini) sallarla Menderes Nehri’nin diğer tarafına geçirmiştir. Bu arada yoldaki telgraf telleri kesilerek Yunanlıların irtibatı arızaya uğratılmış aynı zamanda Teğmen Kadri, yardım gelmesi ihtimali olan köprüyü dinamit ile tahrip etmiştir. Sabah 06.00 sularında bir çavdar tarlası içerisinde çadırlarda bulunan Yunan müfrezesi Yörük Ali Efe, Teğmen Zekai, Kıllıoğlu Hüseyin Efe tarafından üç koldan

289 Gökbel, age,111.

290 age, 114.

291 Aydınel, age, 98.

292 age, 98.

79

çevrilerek ateş altına alınmıştır. Yunan müfrezesi imha edilerek silah ve cephanelere el konmuştur.²⁹³

Bu baskın, Yunanlılara karşı Aydın bölgesindeki ilk silahlı direniş başarısıdır.

Yunanlıların beklemedikleri bu silahlı direniş karşısında, Nazilli’deki Yunan birliği bölgedeki Rumlara bile haber vermeden güvenlik endişesi nedeniyle Nazilli’yi boşaltmıştır.²⁹⁴ Bu baskınlar ve başarılardan korkan Yunan Birinci Kolordu Komutanı Nider, 21 Haziran 1919 tarihinde Paris’te bulunan Venizelos’a, Türk seferberliği ve kuvvetli bir Jön Türk teşkilatı karşısında bulunduğunu ve acil takviye kuvvet gönderilmesine ilişkin telgraf çekmiştir:²⁹⁵

Sıtkı Aydınel eserinde, bu baskını; “gerilla harbinin uygulanışı ve gerilla harbinin Kuva-yı Milliye yapısına en uygun harekât tarzı olduğunu kanıtlaması açısından çok önemli” olarak gördüğünü belirtmektedir.²⁹⁶