Ramazan AKSOY a Tevfik OĞUZ b
2. Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yönetim
Yoğun rekabet koşulları, küreselleşme ve üreticilerin değişen müşteri taleplerine uygun esnek bir üretimi gerçekleştirebilme zorunluluğu neticesinde işletmelerin, ellerindeki kaynakları en yüksek verimlilikte kullanması, en yüksek kalitede ve en düşük maliyetle ürün üretmesi kaçınılmaz hale gelmiştir.
Ekonomik kuruluşların ana amacı yaşamlarını sürdürmek, sürdürürken de kar etmek olduğundan, maliyet unsurlarının en üst basamağında yer alan malzeme giderleri en karlı şekilde tedarik edilmelidir. Neticede işletmelerin ana giderlerinin büyük bir kısmını tedarik faaliyetinin kendisi oluşturması nedeni ile tedarik kavramı üzerinde önemle durulması gerekmektedir.
2.1. Tedarik Zinciri
İşletmeler kapalı sistemler değildir ve hizmet, hammadde, mamül ya da yarımamül tedarik ederken müşteri gibi, hizmet, hammadde, mamül ya da yarımamül satarken de tedarikçi gibi hareket etmektedirler.
İşletmelerin maddi kayıplarını azaltması ve düşük maliyetle en kaliteli ürünü ürete- bilmeleri için, ürettikleri ürünün, hammaddeden ürün meydana gelinceye kadar olan tüm süreçlerini kontrol altında tutabilmeleri, bu sebeple tedarik zinciri felsefesini uygulamaları zorunludur. Çeşitli yazarların tanımlarına göre tedarik zinciri;
Hammervoll’a göre tedarik zinciri, “partnerlerin arasında finansal, veri, ürün ve hizmet akışı olan ticari ortaklıklar meydana getirir”1.
Sezen’e göre tedarik zinciri, “malzeme ve/veya ürünlerin son kullanıcıya (nihai müşteriye) ulaşana dek geçirdikleri aşamalar ve birbirinden bağımsız olarak ürüne değer katan tüm zincir üyelerini içine alan bir sistemdir”2.
Kasi’ye göre tedarik zinciri, “tedarikçi, üretici, dağıtıcı ve satıcıların malzeme, bilgi ve para akışı ile oluşturduğu bir işletme ağıdır. Tedarik zinciri, ortak bir iş hedefini başarmak için girdisi ve çıktısı olan aktivite setleridir”3.
Bu tanımlardan yola çıkılarak genel bir tanım yapılmak istenirse: Tedarik zinciri, hammadde ve tedarikçiler, üretim ve montaj, stoklama ve envanter dağıtımı, sipariş girişi ve sipariş yönetimi, dağıtım, müşteri teslimatı ve tüm bu işlemlerin takip edi- lebilmesi için oluşturulan bilgi sistemleri dahil olmak üzere, bir ürünün hammadde evresinden müşteriye ulaşıncaya kadar olan süreçteki tüm işlemlerin tamamıdır. Tedarik zinciri, müşteri taleplerinin karşılanması dahil tüm dolaylı ve dolaysız aşa- maları da kapsamaktadır. Bu zincirin her aşaması farklı süreçlerden geçer ve zincirin geri kalan aşamaları ile etkileşim içerisindedir. Malzemelerin tedarikçiden üreticiye, toptancıya, perakendeciye ve müşteriye bir zincir üzerinden hareketinin resmini ortaya çıkartmaktadır.
Tedarik zinciri kapsamına giren işletme fonksiyonları, tedarik zinciri karışımını oluşturmaktadır. Bu fonksiyonlar, planlama ve pazarlama stratejisi, satın alma, üre-
1 Hammervoll, Trond (2009); “Value-Creation Logic In Supply Chain Relationships,” Journal of Business-to-Business Marketing, Sayı 16, s. 220-241.
2 Sezen, Bülent (2004); “Tedarik Zincirinde Stok Yönetimi Problemleri İçin Elektronik tablolar Yardımı İle Simülasyon Uygulaması,” Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, s. 57-68.
tim planlama, stoklama ve malzeme dağıtımı, stok yönetimi, depolama, ulaşım, müşteri hizmetleri ve teknik destek olarak sıralanabilir4. Zincirdeki üyelerin konu- muna göre, bahsedilen fonksiyonların önemi değişkenlik göstermektedir. İşletmenin yapısına göre, işletme için önemli olan bir fonksiyonun, özellikle üzerinde durulması o işletme için büyük kazançlar sağlayabilir. Örneğin üretim yapan bir işletmenin, satın alma ve üretim planlaması gibi fonksiyonlara önem vermesi daha doğru ola- bilmektedir.
2.2. Tedarik Zinciri Yönetimi
1980’li yıllarda yaşanan yoğun rekabet koşulları, işletmelerin uluslararası pazarlara açılma gereksinimleri, değişik coğrafi bölgelerde merkezi olan işletmeler için ulusla- rarası firmaların genelinde entegrasyonun sağlanması yolunda bilişim teknolojisi için yeni bir gereksinim doğmasına neden olmuştur5.
Yaşanan bu ihtiyaç neticesinde ERP kavramı ortaya çıkmıştır. ERP birden fazla noktada üretim ve tek bir şirket gibi hareket edebilen, iç operasyonları koordine eden bir sistemdir. Tedarik zinciri ise modelde rolü olan işletmeleri birbiriyle ko- nuşturan, bunların birbirine bilgi sağlamasını amaçlayan güvenli bir ortamda, zama- nında ve hatasız, ihtiyaç duyulan kadar ve doğru kişiye bilginin ulaşmasını sağlayan bir iş modeli sunmaktadır6. Ortaya çıkan bu tedarik zinciri yönetim felsefesini çeşitli kaynaklar şu şekilde tanımlamışlardır:
“Tedarik zinciri yönetimi, malzeme ve ürünlerin, temel hammadde arzından nihai ürün aşamasına kadar (olası geri dönüşüm ve yeniden kullanım dahil) yönetimini kapsayan; firmaların tedarikçilerinin proseslerinden, rekabet avantajlarını destekle- yecek teknoloji ve yeteneklerinden nasıl yararlanacağı üzerine odaklanan ve gele- neksel işletme içi faaliyetleri, optimizasyon ve etkinlik ortak gayesi ile ticari ortak- lıklar kurarak yayan bir yönetim felsefesidir.”7.
“Tedarik zinciri yönetimi, hammadde tedarikçilerinden depolar aracılığı ile nihai müşterilere ulaşıncaya kadar geçen süreçteki bilgi ve malzeme akışını yöneten bir bilgi sistemidir.”8 .
Tedarik zinciri yönetimi, tedarikçi, üretici, toptancı, bayiler, sistemdeki malzeme akışı, bilgi ve nakit akışını koordine etmek ve bu sistemi yönetmektir. Burada amaç, zincirdeki tüm elemanları birbirlerine entegre etmek ve bu yolla müşteri memnuni- yetini ve zincir elemanlarının her birinin karını maksimum seviyede tutmaktır. Sonuçta bu felsefenin benimsenip kullanılması, verimsizlikleri ortadan kaldırılabil- mekte, zincire üye olan tüm işletmelerin maliyetlerinde düşüş yaşamaları sağlana- bilmektedir. Etkin bir Tedarik Zinciri Yönetiminin firmalara sağladığı katma değer tablo 2.1’de özetlenmiştir. Şekil 2.1’de görüldüğü gibi tedarik zinciri yönetiminde, tedarikçi, üretici, toptancı, bayiler, sistemdeki malzeme akışı, bilgi ve nakit akışını
4 Kağnıcıoğlu, Celal Hakan (2007); Tedarik Zinciri Yönetiminde Tedarikçi Seçimi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınlar, Eskişehir., ss.13-14
5 Bilişim Terimleri; “ERP – MRP II İlişkisi,” http://www.bilisimterimleri.com/ bilgisayar_bilgisi/bilgi/ 131.html (Erişim Tarihi: 23.12.2009)
6 Paksoy, Turan (2005); “Tedarik Zinciri Yönetiminde Dağıtım Ağlarının Tasarımı Ve Optimizasyonu,” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, s. 435-454. 7 Özdemir, Ali İhsan (2004); “Tedarik Zinciri Yönetimi Gelişimi Süreçleri ve Yararları,” Erciyes
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 23, Temmuz-Aralık, s. 87-96. 8 Leenders, R. Michiel, Harold E. Fearon, Anna E. Flynn ve P. Faraser Johnson (2001); Purchasing &
koordine etmek ve bu sistemi yönetmektir. Burada amaç zincirdeki tüm elemanları birbirlerine entegre etmek bu yolla müşteri memnuniyetini ve zincir elemanlarının her birinin karını maksimum seviyede tutmaktır.
Şekil 2.1: Tedarik Zinciri Yönetimi Modeli
Kaynak: Mohammad Zubair Khan vd. (2010); ”Intelligent Supply Chain
Management,” J. Software Engineering & Applications 3, s. 405.
Tablo 2.1: İyileştirme Sağlanan Alanlar ve İyileştirme Yüzdeleri
Kaynak: T.C. Başbakanlık DTM İGEME (2006); Kobi’lerin Uluslar arası Rekabet
Güçlerini Arttırmada Tedarik Zinciri Yönetiminin Önemi, Ankara. s. 11
Tedarik zinciri yönetiminin yararlarını sıralamak gerekirse, birinci sırada çeşitli maliyet kalemlerinin alt seviyelere çekilmesi ile elde edilen mali kazançlar gösteri- lebilir. Zincirdeki belirsizliklerin en düşük seviyeye çekilmesi sayesinde, işletmele- rin stok bulundurma gerekliliklerinin azalması ve stok taşıma, elde tutma maliyetle- rinde sağlanan düşüşler, elde edilen mali kazanca örnek olarak verilebilir9. İkinci olarak her işletmenin en iyi bildiği işi yapması nedeni ile işletmelere uzmanlaşma zorunluluğu getirmesidir. İşletmelerin uzmanlaşması sonucu ürün kalitesinde artışlar sağlanır, daha yüksek seviyede teknoloji kullanılabilir ve temel yetenekleri dışındaki faaliyetlere enerjilerini harcamazlar. Uzmanlaşmış bir tedarikçi en son teknolojileri ve süreçlerdeki yatırımlarını geniş üretim hacmine ulaşmak için ayarlar ve bu çaba- lara odaklanır. Diğer bir yararı ise müşteri hizmetlerindeki belirsizlikleri (teslimat
9 Yüksel, Hilmi (2002); “Tedarik Zinciri Yönetiminde Bilgi sistemlerinin Önemi,” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, s. 261-279.
İyileştirme Sağlanan Alanlar İyileşme %’si
Teslim Performansının İyileştirilmesi %15-28
Envanterin (stok) Azaltılması %25-60
Sipariş Karşılama Oranının İyileştirilmesi %20-30
Talep Tahmin Başarısı %25-80
Tedarik Çevrim Süresinin Kısaltılması %30-50
Lojistik Masrafların Azaltılması %25-50
Verimlilik ve Kapasite Artışı %10-20
Malzeme Akışı
Tedarikçiler Dağıtıcılar Perakendeci Müşteriler
Üçüncü Parti Lojistik Sağlayıcılar
İmalatçılar Uç Tedarikçiler Gelen Lojistik Malzeme Yönetimi Giden Lojistik Fiziksel Dağıtım Para ve Bilgi Akışı
tarihi gibi) ortadan kaldırmasıdır10. Dördüncü olarak sistemin hızlı ve doğru çalış- ması sağlanır. Zincir elemanları arasında kurulan bilgi ağı ile tüketici taleplerinin karşılanması için gerekli ihtiyaçlar, zincirdeki her üyeye hem daha hızlı, hem de bilgi kaynağının zincirin başlama noktasındaki müşteriler olması sebebi ile daha doğru ulaştırılması sağlanır. Bu şekilde müşteri taleplerine uygun değişiklik yapıla- bilmesi daha da kolaylaşır11.