performanslarını değerlendirebilme yeteneği, bütçe oluşturabilmesi, öğrencilerine sorumluluk verebilmesi, alınacak kararlar üzerinde düşünebilmesi, olumlu bir çalışma ortamı yaratabilmesi, dersin hedeflerini gerçekleştirmeyi sağlayacak stratejileri belirleme yeteneği, öğretim materyallerini temin edebilmesi, farklı etkinlikler geliştirebilme becerisi, alınan kararları gerektiğinde değiştirebilmesi, öğrenme öğretme süreçlerini uygulamadaki yeterliliği, öğrenciler arasındaki ilişkiyi dengeleyebilme yeteneği, ders sonunda etkinlikleri değerlendirebilmesi, etkinliklerde katılımcı olarak bulunabilmesi, öğrencilerle iletişimde bulunma sıklığı, diğer öğretmenlerle iş birliği içinde bulunabilmesi, yeteneklerinin farkında olabilmesi, eksiklerinin farkında olabilmesi, kendini geliştirecek fırsatları yakalayabilmesi, olumlu bir sınıf iklimi yaratma becerisi, sınıfta başarılı olabilmek için neler yapılması gerektiğini bilmesi, öğrencilere öğrenme deneyimleri kazandırabilmesi, değişime ve gelişmelere karşı açok olabilmesi, öğrencileri tarafından güvenilir bulunma, bir şeylerden yakınması için belirlenen ölçütler etkililik ölçütleri olarak kullanılabilir.
Birey olarak öğrenci için etkililik ölçütleri
Birey olarak öğrencinin; derse aktif olarak katılması, sınıf amaçlarını gerçekleştirebilmek için çalışma yeteneği, düzenli çalışabilme yeteneği, bireysel çalışmalarında etkili olabilmesi, sınıftaki durumunu başarı değişkeni açısından değerlendirebilmesi, planlı çalışabilme becerisi, diğer öğretmenlerine karşı saygılı olabilmesi, dersin amaçları başarabilme becerisi, verilen görevleri yerine getirebilmesi, zamanını iyi kullanabilme becerisi, kuralların içselleştirilmesinde başarılı olabilmesi, materyal geliştirebilme yeteneği, yeteneklerinin farkında olabilmesi, arkadaşlarıyla yardımlaşabilmesi, sorunların üstesinden gelebilme yeteneği, sınıf içinde meydana gelen sorunları kavrayabilmesi, bireysel ihtiyaçlarının sınıfta karşılanabileceğini kavrayabilmesi için belirlenen ölçütler etkililik ölçütleri olarak kullanılabilir.
Yüz yüze gruplar (çalışma grupları) için etkililik ölçütleri
Yüz yüze grupların (çalışma gruplarının); grup üyeleri arasındaki ilişkilerin samimi olduğunun farkında olabilmesi, etkinliklerde yararlı olabilmesi, sık sık bir araya gelerek çalışabilmesi, grup liderlerinin; grup üyeleri üzerinde etkili olabilmesi, grup liderlerinin diğer grup liderleriyle etkileşim içinde olabilmesi, sınıf başarısı için önemi, grup çalışmalarının sadece grup olarak değil bireysel olarak da katkı sağlaması, grup üyelerinin birbirinden holşanabilmesi, grup üyelerinin birlikte çalışmalarının etkili olabilmesi, yönlendirilmesindeki öğretmenin etkili olabilmesi, oluşturlmasında öğretmenin etkili olabilmesi için belirlenen ölçütler etkililik ölçütleri olarak kullanılabilir.
Tartışma
“İlköğretimde Sınıf Yönetiminin Etkililiğini Belirleme Ölçeği”nin bulguları doğrultusunda öğretmenlerin
sınıftaki yönetsel düzeylerin her biri için öngörülen etkililik ölçütlerine ilişkin öğretmen algılarına ilişkin sonuçlar tartışılmıştır. Sonuçlar incelendiğinde, öğretmenlerin sınıf yönetiminin etkililiğini sağladıkları ve yönetsel boyutlar olan amacı gerçekleştirme, değer sisteminin kurulması ve sürdürülmesi, uyum ve entegrasyon boyutlarını yerine getirdiklerine ilişkin yargıları oldukça ilgi çekiçi bulunmuştur. Diğer yandan öğretmenler sınıflarındaki öğrenciler ve yüz yüze grupların etkililiğin değerlendirilmesi konusunda oldukça objektif
146
davranmışlardır. Öğrencilerin ve yüz yüze grup düzeylerinin sınıf yönetiminde etkililik ölçütlerini gerçekleştirebildiklerini ifade etmişlerdir.
Sınıf yönetimi, öğrenmeyi sağlayan bir araç olarak görülmüş, öğrenme-öğretme süreci içerisine dâhil edilerek uzun yıllar Eğitim Programları ve Öğretimi Bilim Dalının bir alt alanı olarak incelenmiştir. Öğretmenin sınıftaki rolü, konunun öğretilmesi sonucu istenilen başarıyı sağlamak adına, plan-program etkinliklerini hazırlama, sınıfı fiziksel olarak hazır hale getirme, öğrencileri motive etme, iletişi sağlama ve zamanı etkili kullanma olarak ele alınmıştır. Oysaki öğretmenin sınıftaki görevi sadece öğretmek değildir. Öğretmenin sınıfın yöneticisi olarak sınıf yönetimindeki yeri çok daha önemlidir. Sınıfın bir örgüt, öğretmenin ise o sınıfın bir yöneticisi olarak ele alınması, yönetsel etkililiğin sınıf içinde işlediğinin en büyük göstergesidir. Bu nedenle yönetsel etkililiğin iki düzeyi ve örgütsel etkililik boyutlarının sınıf yönetiminde işlemesi olası görülmüştür. Araştırma sonuçlarının bu bulguyu destekler şeklinde sonuçlanması, sınıf yönetimi tanımının farklı bir içeriğe büründürmüş, sınıf yönetimi, sınıf yönetiminin etkililiği olarak; sınıftaki birey olarak öğretmen, birey olarak öğrenci ve yüz yüze gruplar düzeylerinin, her birinde ve genel olarak tüm sınıfta, belirlenen etkililik ölçütleri olan amaçların gerçekleştirilmesi, çevreye uyum sağlanması, entegrasyonun sağlanması ve değer sisteminin kurularak sürdürülmesi ile öğrenme-öğretme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, sosyal dayanışmanın sağlanması ve sınıfın diğer sınıflara, okula ve çevreye uyum sağlaması, şeklinde tanımlanmıştır.
Etkililik değerlendirme ile kabul edilen ölçütlerin olmaması, konuya ilişkin araştırmalar yapmayı zorlaştırmaktadır. Etkililik ölçütleri kullanıldığında bu ölçütler ya örgütsel etkililik alanyazınıyla ya da bunların varsayımları ile ilişkilendirilmektedir (Hitt 1988; akt: Karslı 2004). Her örgütün kesin bir etkililik ölçütüne gereksinim duyması sınıf olarak örgütün de etkililik ölçütlerinin tanımlanmasını gerektirmektedir. Sınıf örgütünün etkililiğinin sağlanması, yönetici olarak öğretmenin görevi olduğuna göre yönetsel etkililiğinde sınıfta gerçekleştirilmesi olasıdır. Sınıfta yönetsel etkililiğin sağlanabilmesi için öncelikli olarak ne düzeyde etkili olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Etkililik ölçütleri çoğu zaman birisinin değerlerini ve eğilimleri yansıtır. Fakat etkililik ölçütlerini kimin belirlemesi gerektiği ve etkililik ölçütlerine kimin veri sağlaması gerektiği hakkında çatışmalar yaşanmaktadır (Karslı 2004). Öğretmen sınıf olarak örgütün yöneticisi olduğuna göre, sınıf yönetimindeki etkililik ölçütlerinin belirleyicisi öğretmen; veri sağlayanlar ise öğrenciler olmalıdır.
Bu araştırma ile sınıf yönetiminin, yönetim biliminin bir alt dalı olduğu bir kez daha vurgulanmıştır. Sınıf yönetimi, değerlerle bütünleşen, uyum ve entegrasyonun amaçları gerçekleştirilmesinde işe koşulduğu bir yapıya bürünmüştür.
Sonuç olarak,
Sınıfta belirlenen birey olarak öğretmen ve öğrenci ve yüz yüze gruplar düzeylerinin geliştirilmesinde var olan yönetim deneyimlerinin uygulanması, etkililiğin ölçülebilmesi için son derece önemlidir. Sınıf yönetimi, konunun öğretilmesi ötesinde bir yerde olmalıdır. Öğrenme-öğretme sürecinin öğrenciye kazandırılmasında bir araç olarak kullanılmamalıdır. Sınıf yönetimi kazanılması gereken bir beceri olarak ele alınmalıdır.
Sınıf örgütünde yönetsel etkililiğin belirlenmesi ve değerlendirilebilmesi sınıf yönetimindeki iki düzeyi ile etkililik boyutları olan, amacı gerçekleştirme, değer sisteminin kurulması ve sürdürülmesi, uyum ve entegrasyon boyutlarının bir birleşimi yapılarak oluşturulan yönetsel etkililik ölçütleri ile olası görülmektedir. Bu