olabilmektedir.
Bu temaya ilişkin katılımcı Ö13 şunları ifade etmiştir. ‘’Okul müdürünün stresli olması okul yönetimindeki iş birlikçi ruhu engeller. Stresli müdür yapılan çalışmaları takdir etmekten çok eksik arama ve eleştirme yoluna gider. Bu durum okul idarecilerinin ve öğretmenlerinin çalışma azmini ve şevkini olumsuz etkiler,ortamı gererek dedikoduları ve gruplaşmaları tetikler’’
Bu temaya ilişkin katılımcı Ö11 şunları ifade etmiştir. ‘’Okul yönetimi içerisinde birlik ve bütünlük olmaz, kopukluk yaşanır, okulda istenilen düzeyde verimlilik sağlanamaz, yapılan bütün işler göstermelik olur ve okul yönetiminin doğru kararlar vermesini engeller’’
Katılımcılardan Ö4 ise şunları belirtmiştir. ‘’Okul bir aile gibidir. Müdürde aile reisi sayılacağı için onun stresli olması tüm aile bireylerini olumsuz etkileyecek ve verimli bir çalışma ortamından uzaklaşmamıza neden olacaktır.’’
SONUÇ, TARTIŞMA ve ÖNERİLER
Gerek bireysel olarak gerekse de örgütsel bağlamda insanların verimliliklerini olumsuz etkileyen faktörlerden birisi de hiç şüphesiz stres olmuştur. Günümüzde idareci ve öğretmenler, zamanının önemli bir bölümünü okullarda geçirmekte, işin amaç ve gereklerini gerçekleştirmek için çaba harcamakta ve örgütte kendisine verilmiş görevleri yerine getirebilmek için, işle ilgili, yöneticilerle ilgili, iş arkadaşları ile ilgili, maddi ve manevi konularla ilgili bir dizi stres oluşturan etmenlere maruz kalmaktadır.
Örgütlerde görülen bazı yaşamsal değişiklikler (okul, şehir, iş değişikliği, yeni bir işe giriş vb.), bireysel sorunlar (okul başarısızlığı, problemli duygusal ilişkiler, kendimize güvensizlik vb.), sağlık sorunları (hastalıklar, yaralanmalar vb.), doğal afetler (deprem, sel, travma vb.), ekonomik güçlükler (işsizlik, yetersiz ücret vb.) örgütsel strese yok açmakta ve çalışanların verimliliğini düşürmektedir. (Özer, 2012)
Hayatın akışı içerisindeki ani değişiklikler kişide ve örgüt çalışanlarında strese yol açmaktadır. Tanımlar ekseninde kaynaklar incelendiğinde bu değişikşliklerin kişisel, yaşamsal, sosyal alanda gerçekleştiği görülmektedir. Bu durumda kişide motivasyon eksikliği, çalışma ortamında isteksizlik, sosyal alanda uyumsuzluk ve performans düşüklüğüne neden olmaktadır.
Bu çalışmanın sonunda okuldaki stresin kaynağı olarak okul yönetimi, öğretmen, veli ve öğrencilerden kaynaklanan fiziksel ve çevresel faktörlerin rol oynadığı belirlenmiştir. Öğretmenlerde stres sorununun ve bunun eğitime yansımasının incelenmesi, öğretmenler açısından olduğu kadar öğrencilerin ve eğitimin niteliğinin artırılması açısından da yararlı olacaktır.
Stresin okul müdürünün davranışlarını olumsuz yönde etkilediği, iletişimde aksamalara sebep olduğu, motivasyonun olumsuz yönde etkilendiği ve müdürün mesleki fonksiyonlarına zarar verdiği yönünde görüş belirtilmiştir. Okul müdürünün davranışları kişileri hem olumlu hem de olumsuz yönde etkilemektedir. Okul müdürünün olumlu davranışı kişiler üzerinde olumlu etki yaparken, kişilerin motivasyonunu ve performansını güçlendirdiği, çalışma azmini artırdığı, öğrenci başarısına olumlu etki yaptığı dile getirilmiştir. Okul müdürünün
86
olumsuz davranışının ise stresi arttırdığı, motivasyonu ve performansı düşürdüğü, ortamı gerginleştirdiği, başarıyı düşürdüğü, bir zincirin halkaları gibi okuldaki bütün personeli, velileri ve öğrencileri mutsuzluğa sevk ettiği belirtilmiştir. Okul müdürünün ve öğretmenin stresli olması eğitimi olumsuz yönde etkilerken, müdürün stresli olması okul yönetiminin doğru kararlar vermesini etkilediği, işbirlikçi ruhu etkilediği, iletişimde kopukluğa neden olduğu ve iş ortamını gererek iş performansını olumsuz yönde etkilediği belirtilmiştir.
Ayrıca yöneticiler, örgütlerinde çalıştırdıkları işgörenlerin örgüt dışı stres kaynaklarının, örgütsel strese de yol açacağını düşünüp gerekli önlemleri almalıdırlar. Birey, sosyal bir varlık olduğundan ister istemez iş dışındaki yani ister aile ile ilgili olsun, isterse genel çevre şartlarıyla ilgili olsun stres verici durumları iş ortamlarına taşıyabilirler. Bu durumda yöneticiye düşen görev, işgörenini çok iyi tanıyıp hangi koşulların strese neden olduğunu öğrenmek ve stresle başa çıkmada etkili yöntemleri uygulamaktır. ( Güçlü, 2001)
Okulda çalışan personel iş dışındaki kişisel, ailesel ve sosyal sorunlardan kaynaklı stresi iş ortamlarına taşımaktadırlar. Bundan dolayı yönetici ve öğretmenler iş arkadaşlarını yakından tanıyarak strese neden olan koşullara karşı etkili yöntemler izleyerek iş ortamından stresi uzak tutmaya çalışmalıdırlar. okullardaki yöneticiler de okulda çalışan personeller için stresi azaltmaya yönelik etkili önlemler almalıdırlar.
İş hayatında stres yaratabilen tüm faktörleri tamamıyla ortadan kaldırabilmek mümkün
değildir. Bu nedenle tamamiyle ortadan kaldırmak yerine stresin azaltılması için örgüt yönetimlerine büyük görevler düşmektedir. (Aytaç, 2002) Okullardaki bu görevi yerine getirecek kişiler ise yöneticilerdir.
Sonuç olarak; stresin gelecekte önemini arttırarak gündemde kalacağı muhakkaktır. Örgütler, sorunun gündeme gelmesinden sonra değil, başlangıç ve gelişme aşamasında önleyici hizmet verme yoluyla stresle mücadelesini yapmak zorundadır. Bu nedenle, kaynağın strese, stresin yeni stres kaynaklarına sebep olduğu kısır döngü yerine, tedbirler ve çözümlerle stresin olumlu gelişmelere sebep oldugu bir sistem çarkı kurulmalı; her fırsatta bu çarkın istenilen yönde döndürülmesi için imkânlar zorlanmalıdır. (Yılmaz, 2006)
ÖNERİLER
Bu araştırmada elde edilen sonuçlar doğrultusunda aşağıdaki öneriler verilmiştir:
1.Öğretmenlerde velilerden kaynaklanan stresi en aza indirgeyebilmek için velilere eğitimin önemini ifade
edecek çalışmaların yapılması.
2.Öğretmenlerin belirli yaşam standartlarına ulaşabilmeleri için gerekli çalışmaların yapılması ve öğretmenlik
mesleğinin statüsü yükseltilmelidir.
3. Okulların fiziki donanımları ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması için eğitime ayrılan pay artırılmalıdır.
4.Öğretmenler arasında işbirliği yetersizliği, geçimsizlik, dedikodu, rekabet gibi olumsuzlukları engellemek için
öğretmenlere davranış ve insan ilişkileri konusunda hizmet içi eğitim verilmelidir.
5. İlköğretim okullarında çalışanlar arasında iletişim güçlendirilmeli, stresin yönetiminde kullanılan bireysel ve
87
6. Okullarda araç-gereç yetersizliğinin ve sosyal alan eksikliğinin giderilmesi konusunda çalışmalar hızlı bir
şekilde yapılmalı ve olumsuzluklar giderilmelidir.
7. Çalışanlar yönetimin onları düşündüğünü, onların refahlarıyla ilgilendigini bilmek isterler. Okul yöneticileri
çalışanlarına bu duyguyu hissettirmeli ve her zaman yanlarında olduğu iklimini yaratmalıdırlar.
8. Okul yönetimi ve öğretmenler arasındaki çatışmayı en aza indirgemek için öğretmenlerin de okul kararlarına
katılmalarına fırsat verilmelidir.
9. Okul yöneticileri, öğretmenlerin verimli çalışmalarını en üst düzeye çıkarmak için siyasi veya yanlı kararlar
değil objektif kararlar vererek değerlendirmelidirler.
KAYNAKÇA
Aytaç, S. (2002). İş Stresi Yönetimi El Kitabı.İş Stresi:Oluşumu, Nedenleri, Başa Çıkma Yolları,
Yönetimi. Ankara: Labour Ministry- CASGEM Yayınları
Aydın, İ.(2008). İş Yaşamında Stres. (3.Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları
Baltaş, A. ve Baltaş, Z. (2002). Stres ve Başa Çıkma Yolları.(21. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi Birkök, C. (2000). “Poliste Çatışma ve Stres Yönetimi” Adapazarı Polis Teşkilatına Verilen
Konferans Metni,29 Şubat, ASM (Abasıyanık Sanat Merkezi), Adapazarı
Göküş, Ö.R. (2001). Emniyet Teşkilatında Stres Durumları ve Başa Çıkma Yolları, <http://www.caginpolisi.com.tr/9/12-13-14-15.htm#_ftn2> , (02.04.2013)
Güçlü, N. (2001). “Stres Yönetimi”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 91–109. Güler, Z., Başpınar, N.Ö., ve Gürbüz, H. (2001). İş Yaşamında Stres ve Kamu Kurumlarındaki
Sekreterler Üzerine Bir Uygulama. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Gümüştekin, G. E. ve Öztemiz A.B. (2004). “Örgütsel Stres Yönetimi ve Uçucu Personel Üzerinde
Bir Uygulama”, Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 23,61-85.
Öner, N. (1999). Stres Ve Dini İnanç. (4.Baskı).Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları . Özer, M.A. (2012). TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 24, 62.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin yayınları
Yılmaz, O. (2006).Stresin Performans Üzerine Etkisi.40. Piyade Eğitim Alay Komutanlığı
LiderPersonelÜzerinde Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi,
88
OKUL ÖRGÜTLERİNDE İŞ DEVAMSIZLIĞI
ABSENTEEISM AT SCHOOL ORGANIZATIONS
Yrd. Doç. Dr. İzzet Döş
Kahramanmaraş Sütçüimam Üniversitesi, Kahramanmaraş, Türkiye, izzetdos@gmail.com
Gülsüm Asarkaya
Kahramanmaraş Sütçüimam Üniversitesi, Kahramanmaraş, Türkiye, gulsumasarkaya@gmail.com
ÖZET
Bu çalışma, ilkokul ve ortaokullarda görev yapan okul yöneticileri, sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin iş devamsızlığı hakkındaki görüşlerinden yola çıkarak, devamsızlığın nedenlerini, sonuçlarını, okul yönetimine, öğretmenlere ve öğrencilere etkisini tartışmaya açmaktır. Bu amaçla, Şanlıurfa ili Akçakale ilçesinde görevli 21 öğretmen ile betimsel bir çalışma yapılmıştır. Veriler açık uçlu yedi sorudan oluşan form ile görüşme yoluyla toplanmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonunda; okullarda yapılan iş devamsızlığının genel olarak öğretmenlerin kişisel durumları ve sağlık problemlerinden kaynaklandığı, zorunlu nedenler dışında çok fazla devamsızlık yapılmadığı ortaya konulmuştur. Disiplin sorunlarının ortaya çıkmasıyla okul işleyişinin aksadığı, eğitim öğretim açısından öğrenci kayıplarına (motivasyon düşüklüğü, derse karşı isteksizlik, vb.) neden olduğu ortaya konulmuştur.
Anahtar kelimeler: devamsızlık, öğretmen devamsızlığı, devamsızlık ve etkileri ABSTRACT
The goal of this study is to open the causes, results and effects of absenteeism on school management, teachers and students up for discussion basing on the opinions of school managers, class masters and in-field-teachers working at primary and secondary schools about absenteeism. For this purpose, a descriptive study is held on 21 teachers working in district of Akçakale, Şanlıurfa. Datum is gathered by a form consisting of 7 open-ended questions. Descriptive analysis method is used for analyzing the datum. At the end of the study, it showed up that main causes of absenteeism are the health problems and statutes of teachers, and also there isn’t so much absenteeism if there isn’t obligatory cases. It is asserted that school management is halted and student loss in education (lack of motivation, aversion to lessons, etc.) with discipline problems.
Key words: absenteeism, absenteeism of teacher, absenteeism and effects of absenteeism
1.GİRİŞ
İşe devamsızlık birçok kurum ve örgütte problem olarak görülmektedir. Özellikle hizmet sektöründen olan eğitim kurumlarında daha ciddi problemler doğurabilmektedir. Çünkü okullar onlarca hatta binlerce kişilere hizmet eden kuruluşlardır.