THE RELATONSHIP BETWEEN ORGANIZATIONAL JUSTICE AND ORGANIZATIONAL CITIZENSHI BEHAVIOR

Yrd. Doç. Dr. Kaya YILDIZ

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü BOLU yildiz_k1@ibu.edu.tr

Yrd. Doç. Dr. Nuri AKGÜN

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü BOLU akgun_n@ibu.edu.tr

Doç. Dr. Yusuf CERİT

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü BOLU cerit_y@ibu.edu.tr

Yrd. Doç. Dr. Sevilay YILDIZ

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü BOLU sevil_yil@yahoo.com

Mahmut Remzi SOYSAL MEB Sınıf Öğretmeni, BOLU

msoysal01@hotmail.com

ÖZET

Bu araştırmanın amacı; İlkokullarda görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2012-2013 öğretim yılında Bolu ili merkez ilçe sınırlarında yer alan ilkokullarda görev yapan 171 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma verileri, öğretmenlerden Niehoff ve Moorman (1993) tarafından geliştirilen “örgütsel adalet ölçeği” ve Podsakoff, MacKenzie, Moorman ve Fetter (1990) ve Moorman (1991) tarafından geliştirilerek kullanılan “örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeği” ile toplanmıştır. Araştırmada veriler; frekans, yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma ve korelasyon gibi betimsel istatistiksel işlemlerle analiz edilmiştir. Araştırmada öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile örgütsel vatandaşlık algıları “Orta” düzeydedir. Öğretmenlerin Örgütsel Adalet ile Örgütsel Vatandaşlık algıları arasında orta düzeyde pozitif yönde bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Adalet; Vatandaşlık; Örgütsel Adalet; Örgütsel Vatandaşlık ABSTRACT

The aim of this study is to investigate the relationship between primary school teachers’ organizational justice and organizational citizenship behavior perceptions. The working group of the present study is formed by (n:171) primary school teachers working in the central province of Bolu in 2012-2013 academic year.. In the study, the data were collected through “Organizational Justice Scale” developed by Niehoff and Moorman (1993), “Organizational Citizenship Behavior Scale” developed by Podsakoff, MacKenzie, Moorman and Fetter (1990) and Moorman (1991). For he analysis of the data descritive statiscs; frequency, percentage, mean, Standard deviation and correlation scores were calculated. The findings of the study revealed that the organizational justice and organizational citizenship behavior perceptions teachers is at moderate level. Additionally, the findings revealed a moderate positive relationship between teachers’ organizational justice and organizational citizenship behavior perceptions.

113

1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu

Örgüt, en az iki kişinin ortak amaçlar doğrultusunda çabalarının eşgüdümlendiği sosyal bir sistem olarak tanımlanabilir (Aydın, 1993). Örgütlerin amaçlarını gerçekleştirmek için kullandığı temel araçlardan biri de işgören davranışlarıdır (Başaran, 1982). İşgören davranışı, işgörenlerin örgüt içerisindeki tüm davranışlarını içeren bir kavram olarak (Eroğlu, 1996) örgütsel davranış bilim dalı içerisinde incelenmektedir (Açıkgöz, 2009). Örgütsel davranış biliminin son zamanlarda örgüt ve yönetimi alanında dikkat çeken konuları arasında örgütsel adalet ve örgütsel vatandaşlık kavramı yer almaktadır. Örgütteki işgörenlere bağlı olarak gelişen bu kavramlar örgütlerin amaçlarını gerçekleştirmesi açısından önem taşımaktadır.

Örgütsel Adalet

Gerçek, nasıl düşünce sistemlerinin ilk erdemi ise, adalet de sosyal örgütlerin ilk erdemidir ve insan ilişkilerinin merkezindedir (Rawls, 1999; Cropanzano ve Greenberg, 1997; Akt. Yavuz, 2012 ). En basit şekliyle, herkesin hak ettiğini alması olarak tanımlanan adalet, insan yaşadığı çevrede ihtiyaç duyduğu düzeni ve güvenliği sağlayan bir gerekliliktir (Açıkgöz, 2009). Adalet: doğruluk, dürüstlük, eşitlik, hak, hak yemezlik, hakkaniyet ölçülerine uyma, meşruluk, tarafsızlık, insaniyet, iyilik gibi anlamlara gelir (Tan ve Töremen, 2010). “Adalet” sözcüğü Türkçe sözlükte; “Hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk, herkese kendine uygun düşeni, kendi hakkı olanı verme, yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması” olarak tanımlanmıştır (TDK, 2008). Adalet, bireylerin haklarını, düşüncelerini ve çıkarlarını güvence altına almak, insan onurunu korumak, insan özgürlüklerini sağlamak üzere kullanılagelmiştir (Karaeminoğulları, 2003). İşgörenler üyesi oldukları örgütlerde kendisine yapılan uygulamalar ile diğer işgörenlere yapılan uygulamaları kıyaslar ve kendi algılamalarına göre örgütün adalet düzeyi ile ilgili bir değerlendirmede bulunur. Bu değerlendirme, üyelerin örgütleri ile ilgili görev ve sorumluklarını yerine getirmede anahtar bir role sahiptir. Bu nedenle; örgütsel adalet kavramı son yıllarda örgüt ve yönetim araştırmalarında kullanılan bir kavram olmuştur (Yavuz, 2012). Örgütsel adalet, kazanımların dağıtılmasıyla, dagıtım kararlarının alınmasında kullanılan işlemler ve kişiler arası uygulamalara ilişkin geliştirilen kurallar ve sosyal normlardır (Folger ve Cronpanzano, 1998. Akt. Polat, 2007). Örgütsel adalet, örgütsel çıktı olarak adlandırılan, ortaya çıkan ödüllerin ve cezaların nasıl yönetileceğine, dağıtılacağına dair kurallar ve sosyal normlar olarak da tanımlanmaktadır (Açıkgöz, 2009). Örgütsel adalet en genel anlamda, bireyin kendi örgütündeki uygulamalarla ilgili olarak algıladığı adalettir (Greenberg, 1996; Bies ve Moag, 1986).

Alan yazın incelendiğinde, örgütsel adalet algılamasının “dağıtımsal adalet”, “işlemsel adalet” ve “etkileşimsel adalet” alt boyutlarının olduğu, genel örgütsel adalet algılamasının da bu üç alt boyutun birleşiminden meydana geldiği görülmektedir (Colquitt, 2001; Cohen-Charash ve Spector, 2001). Dağıtımsal adalet; örgütlerde ortaya çıkan kazanımların adil paylaşımını, ödül, ceza ve kaynakların örgüt üyeleri arasında adil dağılımı ile ilgili örgüt üyelerinin algılamalarını kapsayan bir adalet algısıdır. Örgütlerde dağıtım adaleti, örgüt içerisinde görevler, mallar, hizmetler, fırsatlar, cezalar/ödüller, roller, statüler, ücretler, terfiler gibi her türlü kazanımların kişiler arasında benzerlik ve farklılıklarına göre dağıtılmasını açıklayan bir kavramdır (Walster, Walster, ve Berscheid, 1978; Greenberg, 1990; akt. Foley, Deborah, ve Powell 2002). İşlemsel adalet;

114

örgütteki karar alma sürecinin adil olması olarak tanımlanabilir. İşgörenler örgütlerde karar alma sürecine katılmak ve kontrolü elinde bulundurmak isterler. Örgütlerde sürece dahil olan bireylerin adalet algılamaları da yüksek düzeyde olmaktadır (Thibaut veWalker 1975; Lind ve Tyler, 1988; Folger ve Konovsky, 1989; Akt. Polat, 2007). Etkileşimsel adalet ise; örgütsel prosedürlerin uygulanma esnasında işgörenin maruz kaldığı davranışları algılaması ile ilgili bir kavramdır (Bies ve Moag, 1986; Akt. Eskew, 1993). Folger ve Bies (1989)’ a göre etkileşimsel adaletin varlığının göstergeleri, çalışanlara yeterince saygı göstermek, tutarlı ölçütler ortaya koymak, zamanında geri bildirim yapmak, doğru ve samimi davranmaktır.

Örgütsel Vatandaşlık

Örgütlerde ortaya koyulan davranışlar, hem çalışanların gereksinimlerini doyurmayı hem de örgütsel amaçlara ulaşmayı hedef alır (Robbins, 2003). Örgütlerin en büyük sorumluluğu, işgörenlerin örgütün amaçlarına ulaşmasına yardımcı olurken, örgüt kendi gereksinimlerini de karşılayabilecekleri bir davranışsal ortam yaratmak olarak özetlenebilir (Ölçüm-Çetin, 2004). Örgütsel davranışlar, işgörenler tarafından kendilerinin ve örgütün sonuçlara etkili bir biçimde ulaşmalarını sağlamaya yönelik olarak görevleri içerisinde yer alan veya gönüllü olarak gerçekleştireceği örgüt yararına davranışlar olarak ifade edilmiştir (Davis ve Newstrom, 2001). Örgütsel davranış içerisinde emre dayalı olmayan ve örgütsel fayda sağlayan davranışlar ve hareketler, biçimsel rol yükümlülüklerinin kurallarında zorunlu olan örgütsel davranışlardan ayırt edilmekte ve bu biçimsel olmayan davranışlar “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı” olarak adlandırılmaktadır (Çınar, 2000).

Son yıllarda örgütsel davranış alanının temel araştırma konularından birisi haline gelen örgütsel vatandaşlık davranışı, işgörenlerin örgüt fonksiyonlarını verimli bir şekilde yerine getirmesine yardımcı olan, gönüllülük esasına dayalı davranışları olarak tanımlanmaktadır (Organ, 1988). Diğer bir deyişle, örgütsel vatandaşlık davranışı, işgörenin örgüt politikası ve iş tanımları gibi biçimsel yollarla belirlenen zorunlulukların ötesine geçen davranışlarını ifade etmektedir (Wong ve diğerleri, 2006; akt. İplik, 2009). Örgütsel vatandaşlık kavramı alanyazında ilk olarak Bateman ve Organ (1983) tarafından kullanılmıştır. Bateman ve Organ’a göre (1983) örgütsel vatandaşlık davranışları, iş ile ilgili ortaya çıkan problemlerin çözümü için işgörenin arkadaşlarına yardım etme; emirleri sorun yaratmadan kabul etme; beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan görevleri şikâyet etmeden yerine getirme; çalışma ortamının temiz ve düzenli tutulmasına yardım etme; iş, örgüt ve yöneticileri hakkında örgüt dışındaki kişi ve kurumlara olumlu şekilde bahsetme; çatışmaların ve dikkat dağıtıcı öğelerin olmadığı ya da en az hale getirildiği bir örgüt iklimi oluşturma ve örgütsel kaynakları koruma gibi davranışları kapsamaktadır (Bateman & Organ, 1983; Akt. Yılmaz, 2010).

Örgütsel vatandaşlık davranışı, biçimsel ödül sistemini dikkate almadan, işgörenlerin bütün olarak örgütün işlevlerini yerine getirmesine yardımcı olan gönüllük esasına dayalı olan davranışlardır (Organ, 1988). Gönüllük ile anlatılmak istenen, işgörenin iş tanımları içerinde yer almayan, örgütü içindeki rol davranışlarının dışında fazladan çalışmalarıdır. Bir başka tanımda ise, örgütsel vatandaşlık davranışı, bir işgörenin örgütün biçimsel yolla belirlediği yapmakla yükümlü olduğu görevlerin ilerisine giderek, istenenden fazlasını ortaya koymasıdır (Özdevecioğlu, 2003; Dönder, 2006). Bateman ve Organ (1983) örgütsel vatandaşlığı oluşturan niteliklerin sınıflandırmasını yapabilmek için yöneticilerin memnun olduğu ancak doğrudan doğruya isteyemedikleri ya da sadece bir dereceye kadar isteyebildikleri türden bazı işgören davranışlarını içeren bir liste ortaya koymuştur. Bu çalışmanın sonunda oluşturdukları ilk sınıflama sadece yardımseverlik ve genel uyum

115