Sermaye ve Sermaye Artırımı Kavramı

Pay sahiplerinin anonim ortaklığa getirmeyi taahhüt ettikleri malvarlığının toplamı ve bunun nakit karĢılığı anonim ortaklığın sermayesini oluĢturur. Nakdî değer, ortaklık anasözleĢmesinde sabit bir rakam olarak belirtilir. Malvarlığı ile sermaye farklı kavramlar olup ortaklığın malvarlığının artması/azalması sermayenin artması/azalması anlamına gelmez. Sermayenin artırılması anasözleĢmede belirtilmiĢ rakamın yükseltilmesini ifade eder222

. Kanunla tanınmıĢ sermaye artırımı hakkının kullanılması ayrıca anasözleĢmede bir hüküm olması Ģartına bağlı değildir. Kanundaki Ģartların yerine getirilmesiyle ortaklık her zaman sermaye artırımı yapabilir223.

Sermaye artırımı kural olarak ihtiyarîdir. Kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu ortaklığın iç ve dıĢ koĢullarını, malî durumunu, iĢletme ve yatırım sermayesi ihtiyacını, para ve sermaye piyasası koĢullarını göz önüne alarak kayıtlı sermaye

sermayesini aĢması ve Kurulun ilgili düzenlemelerinde tanımlanan iliĢkili taraflara olan ve ortaklığa nakit dıĢındaki varlık devirlerinden kaynaklanan borçların kısmen veya tamamen ödenmesinde kullanılacak olması durumunda gerçekleĢtirilecek sermaye artırımı, Kanunun 23 üncü maddesi çerçevesinde önemli nitelikteki iĢlemler arasında sayılır. Bu durumda söz konusu sermaye artırımına iliĢkin Kurulca onaylı izahnamenin ihraççıya verilmesinden önce, Kanunun 24 üncü maddesi çerçevesinde ortaklara ayrılma hakkı verilmesi ve buna iliĢkin iĢlemlerin tamamlanması gerekir”

ifadesi ile paralel bir düzenlemeye yer verilmiĢtir.

220 _{Tarhan, 2018 a.g.e, s. 157, 158.}

221 _{Bkz. Ġkinci Bölüm, 2.1.3.4 no‟lu alt baĢlık.}

222 _{Erdoğan Moroğlu, Anonim Ortaklıklarda Sermaye Artırımı, Ġstanbul, On Ġki Levha}

Yayıncılık, 2018, s. 1; Mehmet Bahtiyar, Anonim Ortaklıklarda Kayıtlı Sermaye Sistemi ve Sermaye Artırımı, Ġstanbul Mayıs 1996, Beta Yayınevi, s. 13.

223

Moroğlu, 2018 a.g.e, s. 4; PulaĢlı, 2018 a.g.Ģ, s. 2223; Tekinalp (Poroy/Çamoğlu), 2014 a.g.e, N. 1380.

tavanına kadar sermayeyi artırabilir. (TTK m. 456/2; SerPK m. 18/2). Kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu kural olarak sermaye artırımında özgürdür; ancak genel kurulu sermaye artırım kararı almasına rağmen bu süreci baĢlatmaz ve haklı bir neden olmaksızın yönetim kurulu bu kararı uygulamazsa ya da sermaye artırımı gerekli miktardan fazla olmaması gerekirken fazla olursa (Ģeffaflığın kaybolmasına sebep olunmuĢ ve kanunî yükümlülük ihlâl edilmiĢ olduğundan) yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu doğar (TTK m. 553)224

. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ve SPK gibi kamu idareleri ve genel veya özel nitelikte kararlarıyla izin ve onay yetkilerinin kullanılmasını sermayenin artırılması Ģartına bağlamaları da söz konudur. Bu durumda da sermaye artırımının ihtiyarî olmadığı görülmektedir.

Ortaklık, sermaye artırımını anasözleĢmesine koyacağı hükümle zorunlu kılmıĢ olabilir. Böyle bir zorunluluk anonim ortaklık pay sahiplerinin sorumluluk sınırını geniĢletmez, sınırlı sorumluluk ilkesi ve TTK m. 480/1 hükmünü ihlâl etmez. Bu hükümde, kanundaki istisnalar haricinde anasözleĢme ile pay sahiplerinin pay bedelini veya payın itibarî değerini aĢan primi ifa etmelerinden baĢka borçtan sorumlu tutulamayacakları düzenlenmektedir. Sermaye artırımının anasözleĢmede zorunlu kılınması, pay sahiplerinin herhâlde iĢtirak taahhüdünde bulunmalarını gerektirmez. AnasözleĢmedeki zorunluluğa uyulmaması TK m. 529/1, b uyarınca iĢletme konusunun gerçekleĢmesi ya da gerçekleĢmesinin imkânsız hale gelmesi sebebiyle ortaklığın feshini isteyebilmek pay sahipleri için bir yaptırım iken, ortaklık alacaklıları bakımından da artırımı engellemeleri hâlinde ortaklığa ve pay sahiplerine karĢı tazminat istemek olabilir225

.

Devralma Ģeklinde birleĢmede devralan ortaklığın paylarının devraldığı ortaklığın ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesi için, bu payların devralan ortaklıkta hazır olması gerekir. Devralan ortaklıkta hazır bulunması ise, devrolunan ortaklığın/ortakların malvarlıkları kendisine intikâl etmeden bünyesinde sermaye artırımını yaparak bu payları hazırlamıĢ olması anlamındadır. Devrolunan ortaklığın/ortakların TTK m. 140‟ta belirtilen haklarının korunması için yapılan bu sermaye artırımı “birleĢme sebebiyle yapılan sermaye artırımı” olarak adlandırılır.

224

Moroğlu, 2018 a.g.e, s. 40; Tekinalp (Poroy/Çamoğlu), 2014 a.g.e, N. 149g; ġener, 2017 a.g.e, s. 568.

Sermaye artırımı bu nedenle birleĢtirme prosedürünün olmazsa olmaz parçasıdır226

. BirleĢme dolayısıyla sermaye artırımı bazı özellikler taĢımaktadır. Bunlar; sermaye artırım miktarının keyfî olarak belirlenememesi, aynî sermayeye iliĢkin hükümlerin uygulanmaması ve devralan ortaklığın ortaklarının pay alımında rüçhan hakkının olmamasıdır. Halka açık anonim ortaklıklarda bu paylar halka arz olunmaz. Bu paylar devrolunan ortaklığın/ortaklıkların ortaklarına kanunen tahsis edildiği için yalnızca SPK kaydı alınır, sermaye piyasası mevzuatı hükümleri uygulanmaz (TTK m. 142/2).

Bir anonim ortaklıkta esas sermaye ya da kayıtlı sermaye türlerinden biri seçilebilir, tek istisnası, bir anonim ortaklık olduğu dolaylı olarak anlaĢılabilen değiĢken sermayeli yatırım ortaklıklarıdır.

Esas sermaye, anasözleĢmede tamamı kurucular tarafından taahhüt edilmiĢ itibarî/nominal rakamı gösteren, ancak genel kurul tarafından anasözleĢmenin değiĢtirilmesiyle artırılabilip azaltılabilen, anonim ortaklığın malvarlığındaki ve borsaya kote edilmiĢ anonim ortaklıklarda payların fiyatlarındaki yükselme ve eksilmelerden etkilenmeyen sabit tutardır. Kayıtlı sermaye ise, anasözleĢmede sermayenin yönetim kurulu tarafından artırılabileceği tavanı gösteren miktar olup ne ödenmiĢtir ne de ödenmesi taahhüt edilmiĢtir. Kayıtlı sermaye miktarı anasözleĢmede yer alır ve bu miktar yalnızca yönetim kurulunun sermaye artırma yetkisinin sınırını belirler, sermaye tavana ulaĢınca anasözleĢme değiĢikliğiyle yeni bir tavan miktarı belirlenir. Yeni bir tavan miktarı belirlenmesi sermayenin artırılması olarak değerlendirilmez. DeğiĢken sermayede, paylar yatırımcı payları ve kurucu payları olmak üzere ikiye ayrılır. Ġlk gruba ait paylar anonim ortaklığın sermayesini değiĢken kılar227

.

Nakit taahhüdü yoluyla sermayenin artırılması TTK m. 456/5 atfıyla tescil ve ilân edilir. Ticaret sicil müdürlüğüne baĢvurulurken gerekli olan belgeler228

ve tescil yönetim kurulu beyanıyla baĢvuru yapılır. Bu karar ayrıca anonim ortaklığın internet sitesine yayınlanır. Tescil kurucu nitelikte olup, ortaklık iç iliĢkisinde derhal etkisini

226 _{Tekinalp (Poroy/Çamoğlu), 2014 a.g.e, N. 149f.}

227 _{Tekinalp, 2015 a.g.e, 9-03, 9-57; Moroğlu, 2018 a.g.e, s. 4; Tekinalp (Poroy/Çamoğlu),}

2017 a.g.e, N. 1328.

228

gösterirken; dıĢ iliĢkide ise ilân ile hüküm doğrurur. Sermayenin artırılımasına iliĢkin karar tescilden önce üçüncü kiĢilere karĢı ileri sürülemez229.

6102 sayılı Ticaret Kanunun Yürürlüğü ve Uygulama ġekli Hakkında Kanun m. 20/3 uyarınca “Halka açık olmayan anonim Ģirketlerin kayıtlı sermaye sistemini

kabul etmelerine, daha sonra bu sisteme geçmelerine, sermayelerini artırmalarına, kayıtlı sermaye tavanını yükseltmelerine, sistemden çıkmalarına ve çıkarılmalarına, yönetim kurulunun imtiyazlı ve primli paylar ihracına, rüçhan haklarını kanun çerçevesinde sınırlamasına ve diğer hususlara iliĢkin usul ve esaslar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanacak tebliğle; tescil ve ilâna dair hususlar ise Türk Ticaret Kanununun 26 ncı maddesine göre çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir”. Bu düzenleme gereğince GTB “Halka Açık Olmayan ġirketlerde

Kayıtlı Sermaye Sistemine ĠliĢkin Esaslar Hakkında Tebliği”ni çıkartmıĢtır230. SPK ise halka açık anonim ortaklıklar ile paylarını halka arz etmek üzere baĢvuru yapan anonim ortaklıklara uygulanmak üzere II-128.1 sayılı Kayıtlı Sermaye Sistemi Tebliği‟ni yayınlamıĢtır231

.

Kayıtlı sermaye sisteminde; baĢlangıç sermayesi, kayıtlı sermaye ve çıkarılmıĢ sermaye232 söz konusudur. Kayıtlı sermaye yönetim kurulunun yetki tavanını (TTK m. 360/1; SerPK m. 3/1); baĢlangıç sermayesi anonim ortaklığın kurulurken sahip olması gerekli asgari tutarı (TTK m. 332/1, 2; SerPK m. 3/1, b); çıkarılmıĢ sermaye, sermayenin yönetim kurulunun artırımı neticesinde ulaĢtığı güncel düzeyi (TTK m. 332/2; SerPK m. 3/1, d) ifade eder. Ortaklığın kuruluĢunda baĢlangıç sermayesi kurucular tarafından taahhüt edilmiĢtir233

.

Halka açık anonim ortaklıklarda, halka arz edilen paylar ayın karĢılığı satın alınamaz. SerPK m. 12/1‟e göre, payların bedellerinin tamamen ve nakden ödenmesi

229 _{Kararın internet sitesinde duyurulmaması TTK m. 1524/2 hükmündeki sonuçların ortaya}

çıkmasına yol açar. Sermaye artırımı TTK m. 455 ile TSYön. m. 74‟e göre tescil ilân olunur. Ticaret sicili müdürlüğüne TK m. 457‟de öngörülen yönetim kurulu beyanının verilmesi ise TTK ile gelen bir yeniliktir. Bkz. Tekinalp (Poroy/Çamoğlu), 2017 a.g.e, N. 1381 (9).

230 _{19.10.2012 tarihli ve 28446 sayılı RG.}

231 _{25.12.2013 tarihli ve 28862 sayılı RG; Tekinalp, 2015 a.g.e, 9-03a; ġener, 2017 a.g.e, s.}

574, 575.

232

TTK m. 332/2‟ye göre, “Bu Kanun anlamında kayıtlı sermayeli anonim Ģirketlerde baĢlangıç sermayesi, kuruluĢta ve sisteme ilk geçildiğinde haiz olunması zorunlu sermayedir; çıkarılmıĢ sermaye ise, çıkarılmıĢ payların tümünün itibarî değerlerinin toplamını temsil eder”.

gerekir. Kayıtlı sermaye sistemi ya da esas sermaye sisteminin uygulandığı her halka açık anonim ortaklıklarda bu kural uygulanır234

.