Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler ile İlgili Durum

Mimarlık üst başlığının kapsamı, yani mimarların yasal sorumlulukları, ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Kimi ülkelerde “mimar” unvanını almak her türlü mimarlık işini üstlenebilmek için yeterliyken, kimi ülkelerde mimarların aldıkları eğitime veya başka etmenlere göre üstlenebilecekleri mimarlık işleri sınırlandırılmıştır. Bunun yanında yine bazı ülkelerde mimarın üstlendiği bir mimari iş için yapması gerekli olan asgari işler tanımlanmışken bazı ülkelerde böyle bir tanım yapılmamıştır. Seçilen örnek ülkelerdeki mimarların yapmaları gereken işler ve mimarlık ofisi tanımları aşağıda irdelenmiştir. Bu ülkeler şu ölçütler göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Araştırma konusu Türkiye olması nedeniyle, Türkiye seçilen ilk örnektir. Amerika kıtasından bir örnek olması istendiğinden ve dünya mimarlık ortamında çok sayıda ‘nitelikli’ örnek veren bir ülke olması nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri ikinci örnektir. Uzakdoğulu mimarların günümüzde yaygın olarak uluslararası mimarlık örnekleri vermesi ve bunun yanında ‘farklı’ bir kültürel yapıları olması nedeniyle Japonya seçilen üçüncü örnektir. Kıta Avrupa’sı Türkiye’nin ‘Avrupa Birliği’ne üye olmak istemesi ve bu nedenle uyum çalışmaları yaptığı coğrafya olması nedeniyle önemlidir ve kıta Avrupa’sından Almanya dördüncü örnek olarak seçilmiştir. Son örnek olarak da Avrupa içinde bulunan ancak tam anlamıyla Avrupa Birliğinde bulunmayan ve bunun yanında yine dünyadaki mimarlık ortamının önemli bir temsilcisi olan İngiltere seçilmiştir.

5.1.1. Türkiye’de Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler

Türkiye’deki mimarlık örgütlenmesi ilgili kanunla tanımlanmıştır. Bu kanun Mimarlık ve Mühendislik Hakkında Kanun ismiyle kapsadığı meslek dallarını ifade etmektedir. Kanun Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği kanunu ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisindeki tüm mimar ve mühendisleri bir üst çatı altında toplayan ‘Türkiye Mimar ve Mühendisler Odası Birliği’ (TMMOB) mesleki örgütünü yaratmıştır, bu örgütün alt sistemlerini daha özelleşmiş meslek örgütleri oluşturmaktadırlar. Mimarlık mesleğini dolayısıyla da mimarları bir çatı altında toplayan örgüt ise Türkiye Mimarlar Odası ismiyle anılmaktadır. Yine bu örgüt de alt bölümlere ayrılmakta ve kentlerde temsilcilikler halinde şekillenmektedir. Bu temsilciliklerin görevlerini şu şekilde tanımlayabiliriz; mimarları odaya kaydetmek ve üyelerin sicillerini tutmak, sorumlu oldukları coğrafi alan içinde bir yer için üretilen projelere vize vermek ve bu projelerin ve görevli mimarların sicillerini tutmak ve sorumlu oldukları alanlardaki uygulanan projelerde çıkan ihtilaflarda söz sahibi olmak.

Türkiye Cumhuriyeti’nde mimarlık hizmetleri dört ana bölüme ayrılmıştır (Tablo 5.1.), bunlar; ön proje, kesin proje, uygulama projesi ve detaylar olarak adlandırılmıştır. Yine bu dört bölümün her birinde mimarın yapması gereken işler de tanımlanmıştır. Aşağıda sırasıyla bu bölümler, her bölümde yapılması gereken işler ve her bölümün hangi ölçeklerde çizilmesi gerektiği verilmektedir:

1. Ön Proje: Ön proje aşamasında mimar aldığı mimarlık işinin kesin ihtiyaç programını oluşturmalıdır. Bu ihtiyaç programı binanın işlevine, işverenin isteklerine ve yasal sınırlamalara göre oluşturulmaktadır. Bir kez ihtiyaç programı oluşturulduktan sonra yine işverenden gelen bilgiler doğrultusunda öngörülen maliyet tavanı belirlenir. Maliyet tavanı bir mimari tasarım işini etkileyen en önemli verilerdendir çünkü mimar tüm tasarım süreci boyunca seçimlerinde maliyeti göz önünde bulundurmak zorundadır. Ön proje aşamasında mimari konsept oluşturulacağı için mimarın bu doğrultuda bilgi toplaması ve özellikle arsa verilerini Tablo 5.1. Türkiye’deki mimari proje hizmetleri iş aşamalarını gösteren tablo

elde etmesi gerekmektedir. Tüm bu işlerin sonucunda mimar mimari konsepti oluşturur. Ön projede vaziyet planı ile kat ve çatı planları, kesitler, görünüşler ve mimari rapor bulunur. İdarece başka şekilde istenmedikten sonra ön proje bir bölü iki yüz ölçekte çizilir ve teslim edilir.

2. Kesin Proje: Bir binanın onanmış ön projesine göre bütün yapı elemanlarının ölçülendirilip, inşaat sistem ve gereçlerinin belirlendiği projedir. Vaziyet planı, kat ve çatı planları, kesitler, görünüşler ve detay listesi bulunur. İdarece başka şekilde istenmedikten sonra kesin proje bir bölü yüz ölçekte çizilir.

MİMARİ PROJE HİZMETLERİ İŞ AŞAMALARI 1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf 4.sınıf 5.sınıf

HAZIRLIK ve ÖN ETÜD ÇALIŞMALARI İŞ AŞAMASI (% 5 ) X X X X X

ÖN PROJE ÇALIŞMALARI İŞ AŞAMASI (% 15) X X X X X

KESİN PROJE ÇALIŞMALARI İŞ AŞAMASI (% 20) + + + + 0

UYGULAMA PROJE ÇALIŞMALARI İŞ AŞAMASI

Uygulama Projesi (% 30) X X X X X

Sistem ve Montaj Detayları (% 10) X X X X X

İmalat Detayları (% 10) + + + 0 0

Teknik Şartnameler (% 2) + + + 0 0

Metraj, Keşif, Maliyet Analizi (% 5) + + + + +

İHALE ÇALIŞMALARI İŞ AŞAMASI

İhale Belgelerinin Hazırlanması (% 1.5) + + + + +

İhale Yapılması (% 1.5) + + + + +

TOPLAM PROJE HİZM. BÖLÜMLERİ ORANI : (% 100) %60 %60 %60 %60 %60

X = mimar tarafından yapılması ve mesleki denetim uygulaması ZORUNLU olan iş aşamaları 0 = sözleşme ile üstlenildiği taktirde mesleki denetim uygulanan iş aşamaları

3. Uygulama Projesi: Uygulama projesinde detaylara uygun ölçüde mimari elemanlar çizilir, statik ve tesisatın inşaatı etkileyen ölçüleri veriler ve sonuçta, detay referanslarını ve gereç açıklamalarını kapsayan ve inşaatın her aşamasında büro ve şantiyede kullanılabilecek projeler oluşturulur. Uygulama projesinde kat ve çatı planları ile kesit ve görünüşler bulunur. İdarece kabul edilebilecek bazı hallerde bir bölü yüz ancak genellikle bir bölü elli ölçekte teslim edilir.

4. Detaylar: İdarece onanmış detay listesindeki eleman ve mahallerin, listede belirtilen ölçeklerde çizilmesidir. Tüm sistem ve nokta detaylarını kapsamaktadır. Bir bölü yirmi, bir bölü on, bir bölü beş ve bir bölü bir ölçekte çizilen çizimlerdir [26], [27].

5.1.2. Amerika Birleşik Devletleri’nde Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler Amerikan Mimarlar Enstitüsü (The American Institute of Architects, AIA) A.B.D.’deki mimarlık meslek örgütlenmesini yapan ve düzenleyen kurumdur. Kuruma profesyonel üyelik için, A.B.D. içinde Ulusal Mimarlık Akreditasyon Listesi’nde (National Architectural Accrediting Board, NAAB) bulunan, akredite mimarlık okullarından mezun olmuş olmak ve Ulusal Mimari Tescil Listesi (National Council of Architectural Registration Boards, NCARB) tarafından yapılan meslek sınavına girerek başarılı olmak gerekmektedir. A.B.D.’de mimarlık hizmetleri, mimarın işverene ve işverenin mimara karşı yüklendikleri sorumluklar AIA tarafından tanımlanmıştır. Aşağıda mimarların verebileceği hizmetlerin (Services Available from Architects) tanımlandığı bir liste görülmektedir, bu listede mimarlar tarafından arz edilen bazı hizmetler bulunmaktadır. Hizmetlerin gruplandırılması, AIA standart sözleşmesi (AIA Document B141) ile ilişkili olarak yapılmıştır. AIA etik ve profesyonel meslek anlayışını benimsemiş bir kurumdur ve bu bağlamda etik ve profesyonel davranış yönetmeliğini (The Code of Ethics and Professional Conduct) yayınlamıştır. Bu yönetmelik mimarlar ve işverenler arasındaki ilişkiyi düzenlemekte ve çıkan anlaşmazlıklarda esas teşkil emektedir. AIA’ya başka ülkelerden de üye olmak mümkündür ancak bu üyelik üye olan yabancı mimara mimarlık hizmeti verme imkânı tanımamakta, sadece AIA’nın A.B.D vatandaşı mimar üyelerine verdiği hizmetlerden yararlanma imkânı tanımaktadır. Bunlar, şartname temin etme, çeşitli eğitimlere katılma vb. hizmetlerdir.

AIA, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılabilecek mimarlık hizmetlerini altı ana başlık altında toplamış ve bu başlıklar altında yapılabilecek işleri de tanımlamıştır. Aşağıda bu hizmetler ve hizmetlerde yapılacak işler sıralanmaktadır:

1. Proje Yönetimi Hizmeti: Proje yönetimi, farklı disiplinlerin koordinasyonu / doküman denetimi,danışmanlık / inceleme onayı, bütçe ve program ile dengelenmiş değer analizi, program geliştirme ve iş izleme, bütçe ve ön maliyet tahmini değerlendirilmesi, sunum, yapım yönetimi.

2. Değerlendirme ve Planlama Hizmeti: Program hazırlama, İşlevsel ilişkiler / akış diyagramları, mevcut tesislerin incelenmesi, Pazar araştırması, ekonomik fizibilite çalışması, proje finansmanı, arsa analizi, seçimi ve geliştirme, ayrıntılı arsa şartları analizi, arsa içi ve dışı şartları analizi, çevre analizi ve raporları, bölgelendirme sürecine katkı

3. Tasarım Hizmeti: Mimari tasarım çizimleri (belgeleri), taşıyıcı tasarım/ çizimleri (belgeleri), mekanik tasarım/ çizimleri (belgeleri), elektrik tasarım/ çizimleri (belgeleri), taşıyıcı sistem tasarım/çizimleri (belgeleri), peyzaj mimarlık tasarım/ çizimleri (belgeleri), iç mimarlık tasarım/ çizimleri (belgeleri), özel tasarım/ çizimleri (belgeleri), malzeme araştırması ve şartnamesi, kullanım hakkı ile ilgili hizmet.

4. İhale veya Pazarlık Hizmeti: İhale malzemesi, zamanlama / teklif verenlerin sorularına cevaplar, İhale/pazarlık, seçeneklerin analizleri / ikamesi, özel ihale, teklif değerlendirme, Yüklenici seçimi.

5. Sözleşme Yönetimi: Rapor hazırlama ve hatalı imalatın reddi, şantiye ziyareti Şantiyede tam zamanlı proje temsilciliği, test ve denetim yönetimi

Zeyilname, aktarma istekleri / değişiklik emirleri, sözleşme maliyeti muhasebesi mobilya ve donatı yerleştirilmesi yönetimi, yorumlama ve karalar, proje kapanışı. 6. Bina Yönetimi Hizmeti: Bakım ve operasyonel programlama, Açılış desteği, Kayıt çizimleri, Garanti incelemesi, sözleşme sonrası değerlendirme [28].

5.1.3. Japonya’da Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler

Japonya’daki mimarlık meslek örgütlenmesini iki kurum düzenlemektedir. İlk kurum JAI’dır (Japan Architects Institute). JAI Türkiye’deki mimarlar odasına denk durumdadır. Japonya’da mimarlar ve bina mühendisleri “Kenchikushi” olarak adlandırılırlar ve “Kenchikushi” Yasası ile tanımlanmaktadırlar. “Kenchikushi”lerin bağlı olduğu örgüt JAI’dır. Zorunlu eğitimleri bittikten sonra imtihana tabi tutulup, mimar ve bina mühendisi olmak için onay almak zorundadırlar. Japonya’da bina tasarlayıp yapmak için 3 turlu onay vardır: 1. sınıf mimar ve bina mühendisi (her turlu bina yapabilirler), 2. sınıf mimar (belli bina tipi ve betonarme bina için belli kat yüksekliğinde bina ), ahşap bina mimarı.

Bunun yanında yukarıdaki gibi tarif edilen mimarların yaptıkları işlerdeki sorumlulukları da yine kanunla tanımlanmış ve üç ana başlıkta toplanmıştır. Bunlar; tasarım, yapım süreci ile ilgili işler ve diğer işlerdir. Mimarların tasarım sürecinde yasaların ve yönetmeliklerin ışığında binalar tasarlaması, işverene tasarımı eksiksiz anlatması ve projelere imza ve damgalarını atmaları beklenmektedir. Yapım süreci Tablo 5.2. Japonya’daki mimar türleri

olarak tanımlanan bölümde ise, mimarların yapım işleri ile ilgili kontratlarda yönetici görevler üstlenmesi, yapım süreci organizasyonu, binaların Rölövelerinin ve gelişimlerinin çıkarılması, yasa ve yönetmelikler hakkında bir ajans niteliğinde çalışması beklenmektedir.

Japonya’daki mimarlık örgütlenmesinin ikinci grubu ise mimarlığın akademik ve araştırmaya dayalı bölümünü düzenlemektedir. Bu düzenlemeyi gerçekleştiren kurum AIJ’dır (Architectural Institute of Japan) [29], [30].

5.1.4. Almanya’da Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler

“Almanya’da, “mimar”, iç mimar”, “bahçe ve peyzaj mimarı”, “kentsel mimar / kent plancısı” veya “müşavir mühendis” iş tanımları, mimar ve mühendislik alanındaki faaliyetlerin sadece ilgili eyalet odalarına kayıtlı meslek adamları tarafından yapılabileceğini öngören eyalet yasaları ile güvence altına alınmıştır.” Almanya’daki veya başka bir Avrupa ülkesindeki geçerli mimarlık diplomasıyla her hangi bir eyaletteki mimarlar odasına kayıt olunabilmektedir. Eyalet yasaları mimarın işini “tasarım, teknik, ekonomik, toplumsal ve çevresel planlama” olarak tanımlamaktadır. “Yapı ve planlama ile ilgili bütün disiplinlerde meslek adamları kendilerini işverenin işlerini, mümkün olan en geniş düzeyde uzmanlıklarını sunarak onun adına yürüten ve yapıda teknik, ekonomik ve sürdürülebilir kaliteyi sağlayan kişiler olarak görürler. Söz konusu yapı bir bina, bir mühendislik yapısı, bir ulaşım tesisi, bir iş tasarım, bir planlama uygulaması veya bir açık mekân planlaması olabilir. Çalışmalarının toplum üzerinde etkileri olmasından dolayı, mimarların ve mühendislerin ücretleri yasal olarak bir tarife ile belirlenmektedir (HOAI). Bu uygulama, bağımsız müşavirlik hizmetleri için yapılacak ödemeleri güvence altına almayı amaçlamakta, dolayısıyla kaliteyi sağlamanın da bir yolu olmaktadır [31].” 5.1.5. İngiltere’de Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler

İngiltere’de mimar unvanı almak ve mimarlık hizmeti verebilmek için adaylardan şu şartları yerine getirmeleri istenmektedir. İlk şart İngiliz Kraliyet Mimarlık Enstitüsü (Royal Institute of British Architects-RIBA) tarafından düzenlenen bölüm 1, 2 ve 3 sınavlarını geçmek, Avrupa Direktifi (European Directive) 85/384/EC tarafından tanınan bir belgeye sahip olmak, 5 yıllık iş tecrübesi yapmak ve Mimar Kayıt Listesi’ne (Architects Registration Board (ARB)) kayıtlı olmaktır. ARB İngiltere’deki tüm mimarların kayıtlarının tutan bir kurumdur ve “müşterinin

haklarını ve mimarların ünlerini koruyoruz” sloganıyla hareket eden bir yapıdadır. [31].

Bunun yanında RIBA çeşitli yayınlarında mimarların mimari tasarım sürecine ne şekilde yaklaşmaları gerektiğini tanımlamıştır. RIBA’ya göre tasarım süreci öncelikle yaratıcı etkinlik ile başlamaktadır ve yaratıcı etkinlik de mimar dört aşamayı gerçekleştirmelidir: özümseme, genel çalışma, geliştirme, iletişim [32]. Özümseme aşaması, mimarın mimari tasarım konusunda genel ve o işe özel bilgileri toplama ve düzenleme işlerinin yapıldığı aşamadır.

Genel çalışma aşaması iki alt aşamadan oluşmaktadır.tasarımı bir problem olarak görerek bu problemin doğasının anlaşılmaya çalışıldığı ilk alt aşama ve olası çözümlerin ve/veya çözüm yollarının arandığı ikinci alt aşama.

Geliştirme aşaması genel çalışma aşamasında bulunan çözümün veya çözüm yollarının arıtılması ve geliştirilmesi işlerinin yapıldığı aşamadır.

İletişim aşaması ile bulunan sonucun veya sonuçların tasarım ekibi içinde veya ekip dışından birine aktarılması için çalışmaların yapıldığı aşamadır.

Bunun yanında RIBA yukarıda sıralanan aşamalarda mimarın yapacağı etkinliklerin çerçevesini de açıklamıştır. (Tablo 5.3.)

Yukarıdaki gibi açıklanan yaratıcı etkinlik süreçlerinin yanında RIBA tüm bina üretim sürecinde mimarı üstleneceği görevleri ve yapması gereken işleri de tanımlamıştır. Bunları özet halde açıklayan bir tablo ve bu özetteki her başlığın derinlemesine anlatıldığı ek tablolar bulunmaktadır. Tablo 5.3. mimarın tüm süreç boyunca yapması gereken işleri göstermektedir [32].