Mimarlık Ofislerinde Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım Süreci

(1)

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MİMARLIK OFİSLERİNDE UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA TASARIM SÜRECİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Fatih YAZICIOĞLU

MAYIS 2007

Anabilim Dalı : MİMARLIK

(2)

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MİMARLIK OFİSLERİNDE UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA

TASARIM SÜRECİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Fatih YAZICIOĞLU

MAYIS 2007

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 7 Mayıs 2007

Tez Danışmanı :

_{Yrd.Doç.Dr. M. Cem ALTUN (İ.T.Ü.)}

Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Nur ESİN (İ.T.Ü.)

(3)

ÖNSÖZ

Çalışmalarım sırasında beni yönlendiren ve bu tezin ortaya çıkmasında büyük katkısı olan tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. M. Cem ALTUN’A, maddi ve manevi desteklerini benden esirgemeyen annem ve babama, mimarlık yaşamıma başlamamda büyük katkısı olan ablam Mimar Zeynep YAZICIOĞLU’NA, çalışmalarımda manen destek olan Zeynep ERGÜN ve diğer arkadaşlarıma sonsuz teşekkürler.

Alan çalışmasında yardımlarını esirgemeyen ve görüşmeleri proje örnekleriyle destekleyen; Kerem Erginoğlu - Hasan Çalışlar (ECARCH), Nevzat Sayın (NSMH), Cengiz Bektaş (Bektaş Mimarlık İşliği), Atilla Yücel (Mimarlık Araştırma Merkezi), Mutlu Çilingiroğlu (MİAR Topağacı), Levent Aksüt (UMO), Boran Ekinci (Boran Ekinci Mimarlık), Doğan Tekeli (Tekeli – Sisa Mimarlık Ortaklığı), Adnan Kazmaoğlu (MİAR), Cafer Bozkurt (Cafer Bozkurt Mimarlık Bürosu), Cem İlhan (TECE Mimarlık), Umut İnan (Umut İnan Mimarlık Ofisi), Ersen Gürsel (Ersen Gürsel Mimarlık Ofisi), Reşit Soley (Leo Design), Metin Erözü (Erözü Mimarlık), Can Çinici (Çinici Mimarlık), Lütfü Ünver (İltay Mimarlık), Aytaç Manço - Ali Manço (Manço Mimarlık), Neşet Arolat (Arolat Mimarlık), Turgut Alton (Turgut Alton Mimarlık)’a sonsuz teşekkürler.

Mayıs 2007

(4)

İÇİNDEKİLER ŞEKİL LİSTESİ ix TABLO LİSTESİ xv ÖZET xvii SUMMARY xix 1. GİRİŞ 1

2. ÇALIŞMANIN AMACI, KAPSAMI VE YÖNTEM 3

2.1. Çalışmanın Amacı 3

2.2. Çalışmanın Kapsamı 3

2.3. Çalışmanın Yöntemi 4

3. MİMARLIK ve MİMARİ TASARIM 6

3.1. Mimarlık 6

3.2. Mimari Tasarım Yöntemleri 7

3.3. Mimari Tasarım Sürecinin Alt Süreçleri 17 3.4. Mimari Tasarımın İfadesi Olarak Çizim ve Çizim Tekniği 19

4. “UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA TASARIM” 21

4.1. “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” Kavramının

Temellendiği Yaklaşımlar 22

4.2. Mimari Tasarım Sürecinin Bir Alt Süreci Olarak

“Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” 26

5. MİMARİ TASARIM SÜRECİNİN GERÇEKLEŞTİĞİ

YERLER OLARAK MİMARLIK OFİSLERİ 30

5.1. Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler ile İlgili Durum 30 5.1.1. Türkiye’de Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler 31 5.1.2. Amerika Birleşik Devletleri’nde Mimarlık Ofislerinin

Verdiği Hizmetler 33

5.1.3. Japonya’da Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler 35 5.1.4. Almanya’da Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler 36 5.1.5. İngiltere’de Mimarlık Ofislerinin Verdiği Hizmetler 36

(5)

6. “UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA TASARIM” ALT SÜRECİNİN MİMARLIK OFİSLERİNDE ELE ALINIŞ

BİÇİMİNİN BELİRLENMESİNDE UYGULANAN YÖNTEM 40

6.1. “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” Alt Sürecinin Mimarlık Ofislerinde Ele Alınış Biçiminin Belirlenmesinde

Uygulanabilecek Yöntemler 41

6.2. “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” Alt Sürecinin Mimarlık Ofislerinde Ele Alınış Biçiminin Belirlenmesinde

Uygulanan Yöntem 45

6.2.1. Mimarlık Ofislerinde Yapılan Yüz Yüze

Görüşmeler ve Tasarım Sürecinin Analizi 46 6.2.2. Mimari Ofislerde Üretilen “Uygulama”

Projelerinin İncelenmesi ve Bir Ara Çıktı Olarak Mimari Çizimlerin Tasarım Düşüncesinin

Analizi Amacıyla Kullanılması 47

7. ALAN ÇALIŞMASI: MİMARLIK OFİSLERİNDE YAPILAN GÖRÜŞME VE UYGULAMA PROJESİ ÖRNEKLERİNDEN

ELDE EDİLEN VERİLER 52

7.1. MO-01’de Yapılan Görüşme ve Uygulama Projesi

Örneğinden Elde Edilen Veriler 52

(6)

Örneğinden Elde Edilen Veriler 87 7.12. MO-12’de Yapılan Görüşme ve Uygulama Projesi

Örneğinden Elde Edilen Veriler 109 7.19. MO-19’da Yapılan Görüşme ve Uygulama Projesi

Örneğinden Elde Edilen Veriler 115 8. UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA TASARIMIN

MİMARİ ÜRÜN OLUŞTURMA SÜRECİNDEKİ YERİ 120

8.1. Alan çalışmasından elde edilen verilerin analizi sonucunda oluşturulan tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik ayrıntıda

tasarım” alt süreci 120

8.1.1. MO-01 tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik

ayrıntıda tasarım” alt süreci 121 8.1.2. MO-02 tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik

ayrıntıda tasarım” alt süreci 124 8.1.3.. MO-03 tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik

(7)

8.1.8. MO-08 tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik

ayrıntıda tasarım” alt süreci 142

8.1.9. MO-09 tasarım süreci ve “uygulamaya yönelik ayrıntıda tasarım” alt süreci 145

8.2. Alan Çalışmasından Elde Edilen Verilerin Analizi Sonucunda Oluşturulan Tasarım Süreci ve “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” Alt Süreci Modellerin Gruplanarak Üst Modellerin Oluşturulması 181

8.2.1. Üst Model 01 181

8.2.2. Üst Model 02 185

8.2.3. Üst Model 03 188

8.3. Mimari Ofislerde Yapılan “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarımın” Düzeyi 191

9. SONUÇLAR 195

9.1. Mimari tasarım süreci ile ilgili genel sonuçlar 195 9.2. “Uygulamaya yönelik ayrıntıda tasarım” alt süreci ile ilgili

(8)

sonuçlar 197

9.3. “Uygulamaya yönelik ayrıntıda tasarımın” bir çıktısı olarak incelenen uygulama projeleri ile ilgili sonuçlar 200

9.4. Genel Değerlendirme 200

9.5. Çalışmanın geliştirilmesine yönelik öneriler 201

KAYNAKLAR 203

EKLER 206

A. Uygulamaya yönelik ayrıntıda tasarım kontrol listesi 207

B. Uygulamaya yönelik ayrıntıda tasarım anahtar kelimeleri 213

C. Mimarlık ofisleri incelemelerinde yapılacak işler 215

D. Alan çalışmasında incelenen ofislerden alınan çizimlerin puanlama tablosu 218

E. İTÜ Rektörlüğü’nden çalışmayı desteklediğine dair yazı 221

F. İSMD’den çalışmayı desteklediğine dair yazı 223

H. MO-01’den alınan örnek çizimler 225

İ. MO-02’den alınan örnek çizimler 230

J. MO-03’den alınan örnek çizimler 235

K. MO-04’den alınan örnek çizimler 240

L. MO-05’den alınan örnek çizimler 245

M. MO-06’den alınan örnek çizimler 249

N. MO-07’den alınan örnek çizimler 255

O. MO-08’den alınan örnek çizimler 260

P. MO-09’den alınan örnek çizimler 265

Q. MO-10’den alınan örnek çizimler 270

R. MO-11’den alınan örnek çizimler 275

S. MO-12’den alınan örnek çizimler 280

T. MO-13’den alınan örnek çizimler 285

U. MO-14’den alınan örnek çizimler 290

V. MO-15’den alınan örnek çizimler 295

W. MO-16’den alınan örnek çizimler 300

X. MO-17’den alınan örnek çizimler 305

Y. MO-18’den alınan örnek çizimler 310

Z. MO-19’den alınan örnek çizimler 315

AA. MO-20’den alınan örnek çizimler 320

(9)

TABLO LİSTESİ

Sayfa no

Tablo 3.1. Mimari planlama sürecini gösteren tablo...9

Tablo 3.2. Mimari tasarım sürecini gösteren tablo ...19

Tablo 5.1.Türkiye’deki mimari proje hizmetleri iş aşamalarını gösteren tablo...34

Tablo 5.2. Japonya’daki mimar türleri...36

Tablo 5.3. Mimarın tasarım sürecinde yapması gereken işleri gösteren tablo...39

Tablo 8.1. MO-01 Mimari Tasarım Sürecini Gösteren Tablo ...123

Tablo 8.2. MO-01 Uygulama Projesi Sürecini Gösteren Tablo...124

Tablo 8.10.MO-05 Uygulama Projesi Sürecini Gösteren Tablo...136

Tablo 8.11.MO-06 Mimari Tasarım Sürecini Gösteren Tablo ...138

(10)

Tablo 8.41. Üst model 01 Mimari Tasarım Sürecini Gösteren Tablo...185

Tablo 8.42. Üst model 01 Uygulama Projesi Sürecini Gösteren Tablo ...186

Tablo 8.43. Üst model 02Mimari Tasarım Sürecini Gösteren Tablo...188

Tablo 8.44. Üst model 02Uygulama Projesi Sürecini Gösteren Tablo ...189

Tablo 8.45. Üst model 03Mimari Tasarım Sürecini Gösteren Tablo...191

Tablo 8.46. Üst model 03Uygulama Projesi Sürecini Gösteren Tablo ...192

(11)

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa no

Şekil H.01. MO-01’den alınan örnek proje genel planı ...225

Şekil H.02. MO-01’den alınan örnek proje genel görünüşü ...225

Şekil H.03. MO-01’den alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti 1 ...226

Şekil H.04. MO-01’den alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti 2 ...226

Şekil H.05. MO-01’den alınan örnek proje doğrama detayı ...226

Şekil H.06. MO-01’den alınan örnek proje merdiven ve veranda kesiti...227

Şekil H.07. MO-01’den alınan örnek proje merdiven görünüşü...227

Şekil H.08. MO-01’den alınan örnek proje iç mekan döşeme kesiti ...227

Şekil H.09. MO-01’den alınan örnek proje dış mekan döşeme kesiti...227

Şekil H.10. MO-01’den alınan örnek proje doğrama-duvar birleşim detayı...227

Şekil H.11. MO-01’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...228

Şekil H.12. MO-01’den alınan örnek proje ıslak hacim x-x kesiti...228

Şekil H.13. MO-01’den alınan örnek proje ıslak hacim y-y kesiti...228

Şekil H.13. MO-01’den alınan örnek proje ıslak hacim“A” detayı ...228

Şekil I.01. MO-02’den alınan örnek proje genel planı...230

Şekil I.02. MO-02’den alınan örnek proje genel görünüşü...230

Şekil I.03. MO-02’den alınan örnek proje dış duvar sistem kesit...231

Şekil I.04. MO-02’den alınan örnek proje dış duvar plan detayı ...231

Şekil I.05. MO-02’den alınan örnek proje dış duvar “A” detayı...231

Şekil I.06. MO-02’den alınan örnek proje dış duvar “B” detayı...231

Şekil I.07. MO-02’den alınan örnek proje dış duvar “C” detayı...231

Şekil I.08. MO-02’den alınan örnek proje merdiven planı ...232

Şekil I.09. MO-02’den alınan örnek proje merdiven kesiti...232

Şekil I.10. MO-02’den alınan örnek proje merdiven sistem detayı ...232

Şekil I.11. MO-02’den alınan örnek proje merdiven bordür detayı...232

Şekil I.12. MO-02’den alınan örnek proje merdiven süpürgelik detayı...232

Şekil I.13 MO-02’den alınan örnek proje ıslak hacim planı ...233

Şekil I.14. MO-02’den alınan örnek proje ıslak hacim x-x kesiti ...233

Şekil I.15. MO-02’den alınan örnek proje ıslak hacim kapı detayı ...233

Şekil I.16. MO-02’den alınan örnek proje ıslak hacim havalandırma detayı...233

Şekil J.01.MO-03’den alınan örnek proje genel planı ...235

Şekil J.02. MO-03’den alınan örnek proje genel görünüşü ...235

Şekil J.03. MO-03’den alınan örnek proje cephe sistem kesiti...236

Şekil J.04. MO-03’den alınan örnek proje cephe görünüşü...236

Şekil J.05 MO-03’den alınan örnek proje “B” detayı ...236

Şekil J.06. MO-03’den alınan örnek proje “A” detayı...236

Şekil J.07. MO-03’den alınan örnek proje cephe plan detayı ...236

Şekil J.08. MO-03’den alınan örnek proje “C” detayı ...236

Şekil J.09. MO-03’den alınan örnek proje “D” detayı...236

Şekil J.10. MO-03’den alınan örnek proje “E” detayı ...236

(12)

Şekil J.12. MO-03’den alınan örnek proje merdiven planı 2...237

Şekil J.13. MO-03’den alınan örnek proje D-D kesiti ...237

Şekil J.14. MO-03’den alınan örnek proje A-A kesiti ...237

Şekil J.15 MO-03’den alınan örnek proje B-B kesiti...237

Şekil J.16. MO-03’den alınan örnek proje C-C kesiti...237

Şekil J.17. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...238

Şekil J.18. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim“C” detayı...238

Şekil J.19. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim X-X kesiti...238

Şekil J.20. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim “B” detayı...238

Şekil J.21. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim Y-Y kesiti...238

Şekil J.22. MO-03’den alınan örnek proje ıslak hacim “A” detayı ...238

Şekil K.01. MO-04’den alınan örnek proje genel planı ...240

Şekil K.02. MO-04’den alınan örnek proje genel görünüş ...240

Şekil K.03. MO-04’den alınan örnek proje dış duvar plan 1 ...241

Şekil K.04. MO-04’den alınan örnek proje dış duvar plan 2 ...241

Şekil K.05. MO-04’den alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti 1 ...241

Şekil K.09. MO-04’den alınan örnek proje merdiven planı...242

Şekil K.10. MO-04’den alınan örnek proje merdiven sistem kesiti...242

Şekil K.11. MO-04’den alınan örnek proje merdiven “A” detayı...242

Şekil K.12. MO-04’den alınan örnek proje merdiven “B” detayı...242

Şekil K.13. MO-04’den alınan örnek proje merdiven “C” detayı...242

Şekil K.14. MO-04’den alınan örnek proje merdiven “D” detayı...242

Şekil K.15. MO-04’den alınan örnek proje merdiven “E” detayı ...242

Şekil K.16. MO-04’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...243

Şekil K.17. MO-04’den alınan örnek proje ıslak hacim 1-1 kesiti...243

Şekil L.01. MO-05’den alınan örnek proje genel planı...245

Şekil L.02. MO-05’den alınan örnek proje genel görünüşü...245

Şekil L.03. MO-05’den alınan örnek proje doğrama genel görünüşü...246

Şekil L.04. MO-05’den alınan örnek proje doğrama detaylar...246

Şekil L.05. MO-05’den alınan örnek proje sistem kesiti ve nokta detaylar...246

Şekil L.06. MO-05’den alınan örnek proje merdiven planı ...247

Şekil L.07 MO-05’den alınan örnek proje merdiven ön görünüşü ...247

Şekil L.08. MO-05’den alınan örnek proje basamak detayı...247

Şekil L.09. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim planı ...248

Şekil L.10. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim D-D kesiti ...248

Şekil L.11. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim E-E kesiti ...248

Şekil L.12. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim F-F kesiti...248

Şekil L.13. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim G-G kesiti ...248

Şekil L.14. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim A-A kesiti ...248

Şekil L.15. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim B-B kesiti...248

Şekil L.16. MO-05’den alınan örnek proje ıslak hacim C-C kesiti...248

Şekil M.01. MO-06’dan alınan örnek proje genel planı...250

Şekil M.02. MO-06’dan alınan örnek proje genel görünüşü...250

(13)

Şekil M.04. MO-06’dan alınan örnek proje dış duvar planı nokta detayı...251

Şekil M.05. MO-06’dan alınan örnek proje dış duvar kesiti detayı ...251

Şekil M.06. MO-06’dan alınan örnek proje dış duvar A-A kesiti...251

Şekil M.07. MO-06’dan alınan örnek proje merdiven planı ...252

Şekil M.08. MO-06’dan alınan örnek proje merdiven B-B kesiti...252

Şekil M.09. MO-06’dan alınan örnek proje merdiven A-A kesiti ...252

Şekil M.10. MO-06’dan alınan örnek proje merdiven planı basamak detayı ...252

Şekil M.11. MO-06’dan alınan örnek proje merdiven kesiti basamak detayı...252

Şekil M.12. MO-06’dan alınan örnek proje ıslak hacim planı...253

Şekil M.13. MO-06’dan alınan örnek proje ıslak hacim A-A kesiti ...253

Şekil M.14. MO-06’dan alınan örnek proje ıslak hacim döşeme-duvar birleşimi .253 Şekil M.15. MO-06’dan alınan örnek proje ıslak hacim döşeme planı detayı...253

Şekil N.01.MO-07’den alınan örnek proje genel planı ...255

Şekil N.02. MO-07’den alınan örnek proje genel görünüşü...255

Şekil N.03. MO-07’den alınan örnek proje dış duvar planı ...256

Şekil N.04. MO-07’den alınan örnek proje dış duvar görünüşü ...256

Şekil N.05. MO-07’den alınan örnek proje dış duvar A-A kesiti...256

Şekil N.06. MO-07’den alınan örnek proje merdiven planı ...257

Şekil N.07. MO-07’den alınan örnek proje merdiven görünüşü ...257

Şekil N.08. MO-07’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...258

Şekil O.01. MO-08’den alınan örnek proje genel planı ...258

Şekil O.02. MO-08’den alınan örnek proje genel görünüşü ...260

Şekil O.03. MO-08’den alınan örnek proje dış duvar planı ...261

Şekil O.04. MO-08’den alınan örnek proje merdiven planı...262

Şekil O.05. MO-08’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...263

Şekil P.01. MO-09’dan alınan örnek proje genel planı...265

Şekil P.02. MO-09’dan alınan örnek proje genel görünüşü ...265

Şekil P.03. MO-09’dan alınan örnek proje dış duvar planı...266

Şekil P.04. MO-09’dan alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti ...266

Şekil P.05. MO-09’dan alınan örnek proje 1-1 kesiti...266

Şekil P.06. MO-09’dan alınan örnek proje 2-2 kesiti...266

Şekil P.07. MO-09’dan alınan örnek proje 3 no’lu detay kesiti...266

Şekil P.08. MO-09’dan alınan örnek proje 3 no’lu detay görünüşü...266

Şekil P.09. MO-09’dan alınan örnek proje 3 no’lu detay planı...266

Şekil P.10. MO-09’dan alınan örnek proje merdiven planı...267

Şekil P.11. MO-09’dan alınan örnek proje merdiven görünüşü...267

Şekil P.12. MO-09’dan alınan örnek proje ıslak hacim planı ...268

Şekil Q.01.MO-10’dan alınan örnek proje genel planı ...270

Şekil Q.02. MO-10’dan alınan örnek proje genel görünüşü ...270

Şekil Q.03. MO-10’dan alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti ...271

Şekil Q.04. MO-10’dan alınan örnek proje dış duvar görünüşü ...271

Şekil Q.05. MO-10’dan alınan örnek proje dış duvar planı ...271

Şekil U.15. MO-14’den alınan örnek proje ıslak hacim 3-3 kesiti...293

Şekil V.01. MO-15’den alınan örnek proje genel planı ...295

Şekil V.02. MO-15’den alınan örnek proje genel görünüşü...295

Şekil V.03. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar planı 1 ...296

Şekil V.04. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar planı 2 ...296

Şekil V.05. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar görünüşü ...296

Şekil V.06. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar A ve B kesitleri ...296

(14)

Şekil V.08. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar E ve F kesitleri ...296

Şekil V.09. MO-15’den alınan örnek proje dış duvar görünüşü ...296

Şekil V.10. MO-15’den alınan örnek proje merdiven planı ...297

Şekil V.11. MO-15’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...298

Şekil W.01. MO-16’dan alınan örnek proje genel planı ...300

Şekil W.02. MO-16’dan alınan örnek proje genel görünüşü...300

Şekil W.03. MO-16’dan alınan örnek proje dış duvar planı 1 ...301

Şekil W.06. MO-16’dan alınan örnek proje merdiven planı...302

Şekil W.07. MO-16’dan alınan örnek proje merdiven görünüşü ...302

Şekil W.08. MO-16’dan alınan örnek proje ıslak hacim planı...303

Şekil W.09. MO-16’dan alınan örnek proje ıslak hacim duvar detayı...303

Şekil W.10. MO-16’dan alınan örnek proje ıslak hacim lavabo duvar birleşimi...303

Şekil W.11. MO-16’dan alınan örnek proje ıslak hacim kapı detayı ...303

Şekil X.01. MO-17’den alınan örnek proje genel planı ...305

Şekil X.02. MO-17’den alınan örnek proje genel görünüşü...305

Şekil X.03. MO-17’den alınan örnek proje dış duvar planı ...306

Şekil X.04. MO-17’den alınan örnek proje dış duvar kesiti...306

Şekil X.05. MO-17’den alınan örnek proje merdiven planı ...307

Şekil X.06. MO-17’den alınan örnek proje merdiven enine kesiti...307

Şekil X.07. MO-17’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...308

Şekil X.08. MO-17’den alınan örnek proje ıslak hacim kesiti ...308

Şekil Y.01. MO-18’den alınan örnek proje genel planı ...310

Şekil Y.02. MO-18’den alınan örnek proje genel görünüşü...310

Şekil Y.03. MO-18’den alınan örnek proje dış duvar planı ...311

Şekil Y.04. MO-18’den alınan örnek proje dış duvar görünüşü ...311

Şekil Y.05. MO-18’den alınan örnek proje sistem kesiti ...311

Şekil Y.06. MO-18’den alınan örnek proje merdiven planı ...312

Şekil Y.07. MO-18’den alınan örnek proje merdiven kesit görünüşü...312

Şekil Y.07. MO-18’den alınan örnek proje ıslak hacim planı...313

Şekil Y.07. MO-18’den alınan örnek proje ıslak hacim kesiti ...313

Şekil Z.01. MO-19’dan alınan örnek proje genel planı...315

Şekil Z.02. MO-19’dan alınan örnek proje genel görünüşü...315

Şekil Z.03. MO-19’dan alınan örnek proje 1. kat dış duvar planı...316

Şekil Z.04. MO-19’dan alınan örnek proje 2. kat dış duvar planı ...316

Şekil Z.05. MO-19’dan alınan örnek proje dış duvar görünüşü...316

Şekil Z.06. MO-19’dan alınan örnek proje sistem kesiti ...316

Şekil Z.07. MO-19’dan alınan örnek proje dış duvar detayı ...316

Şekil Z.08. MO-19’dan alınan örnek proje merdiven planı ...317

Şekil Z.09. MO-19’dan alınan örnek proje ıslak hacim planı ...318

Şekil AA.01.MO-20’den alınan örnek proje genel planı...320

Şekil AA.02. MO-20’den alınan örnek proje genel görünüşü...320

Şekil AA.03. MO-20’den alınan örnek proje dış duvar planı 1...321

Şekil AA.04. MO-20’den alınan örnek proje dış duvar planı 2 ...321

Şekil AA.05. MO-20’den alınan örnek proje dış duvar görünüşü...321

Şekil AA.06. MO-20’den alınan örnek proje dış duvar sistem kesiti...321

Şekil AA.07. MO-20’den alınan örnek proje merdiven planı ...322

Şekil AA.08. MO-20’den alınan örnek proje merdiven görünüşü ...322

(15)

Şekil AA.10. MO-20’den alınan örnek proje merdiven B-B kesiti...322

Şekil AA.11. MO-20’den alınan örnek proje ıslak hacim planı ...323

Şekil AA.12. MO-20’den alınan örnek proje ıslak hacim aydınlatma planı ...323

Şekil AA.13. MO-20’den alınan örnek proje ıslak hacim I kesiti...323

Şekil AA.14. MO-20’den alınan örnek proje ıslak hacim VII kesiti...323

Şekil AA.15. MO-20’den alınan örnek proje ıslak hacim IX kesiti ...323

(16)

MİMARLIK OFİSLERİNDE UYGULAMAYA YÖNELİK AYRINTIDA TASARIM SÜRECİ

ÖZET

Bu çalışmada, mimari tasarım süreci ve özellikle, bu sürecin bir alt süreci olarak “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarımın”, mimarlık ofislerinde ne şekilde ele alındığının saptanması hedeflenmiştir. Bir mimari ürüne ihtiyaç duyulmasıyla başlayan mimari tasarım sürecinin tasarımcının zihninden çıkıp uygulanana kadar geçirdiği aşamalar ve “mimari fikrin” mimari objeye dönüşmesi için gereken düşünce üretiminde rol alan aktörlerin ve bu aktörlerin üstlendikleri görevlerin çeşitliliği böyle bir çalışmanın yapılması için yönlendirici olmuştur.

Konusu ve nedenleri yukarıdaki şekliyle açıklanan böyle bir çalışmada konu hakkındaki kuramsal bilgilerin pratik yaşamda ne şekilde kullanıldığının irdelenebilmesi için çalışma alan çalışmasına dayandırılmıştır. Bu alan çalışmasının esas konusu da mimarlık ofisleri olarak ortaya konmaktadır.

Çalışma giriş, amaç-kapsam-yöntem, altı ana bölüm ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır:

Çalışmada özellikle “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” alt sürecinin araştırılmasına rağmen, mimari tasarım sürecinin bütünsel bir yapısı bulunması ve mimari tasarım sürecinin de üst ölçekte mimarlık kavramıyla ilgili bir kavram olması nedeniyle, üçüncü bölümde mimarlık ve mimari tasarım kavramları hakkında çeşitli uzmanların yaklaşımları ele alınmıştır.

Çalışmanın esas konusu olan “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” alt sürecine ilgili uzmanların yaklaşımları dördüncü bölümde ele alınmış ve bu alt süreç ile mimari tasarım süreci arasındaki ilişki irdelenmiştir.

Mimarlık ofislerinin çalışmanın alan çalışması bölümünün konusu olması nedeniyle, beşinci bölümde mimarlık ofisleri hakkında kuramsal bilgiler verilmiştir. Bu

(17)

bölümde mimarlık ofislerinin farklı ülkelerde ne şekilde tariflendirildiği ve görev tanımlarının bu ülkelerde ne şekilde yapıldığının tespiti amaçlanmıştır.

Kuramsal araştırmaların yanında alan çalışmasını da barındıran ve alan çalışmasında çok sayıda mimarlık ofisinden elde edilen verilerin işlenmesini gerektiren böyle bir çalışmada kullanılacak yöntemin belirlenmesi çalışmanın altıncı bölümünde ele alınmıştır. Bu bölümde öncelikle kullanılabilecek yöntemler saptanmış, sonra da bu yöntemlerden uygun olanları seçilerek bir inceleme sistemi oluşturulmuştur.

Alan çalışmasında elde edilen veriler yedinci bölümde derlenmiştir. Bu veriler iki ana başlıktadır, mimarlık ofislerinin sahipleriyle yüz yüze yapılan görüşmeler ve bu ofislerden alınan çizili belgeler. Bu bölümde yüz yüze yapılan görüşmelerin özetleri ve eklerde verilen çizili belgelerin değerlendirilmesi yapılmıştır.

Alan çalışmasında elde edilen ve iki ana başlıkta toplanan verilerin ışığında oluşturulan; mimari tasarım süreci ve “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” alt sürecini açıklayan modellerle, ofislerin puanlanması sekizinci bölümde gerçekleştirilmiştir. Modellerle puanlar arasında bir ilişkinin bulunup bulunmadığı ve modellerin gruplanarak üst modellerin oluşturulması da bu bölümde ele alınan çalışmalardır.

Sonuç bölümünde ise alan çalışması ve bu çalışmanın irdelenmesi sonucunda elde edilen veriler konu ile direkt ilişkili veriler ve dolaylı olarak konuyu etkileyen veriler olarak iki ana başlık altında toplanarak verilmiştir.

(18)

“DETAIL DESIGN FOR APPLICATION” PROCESS in ARCHITECTURE OFFICES

SUMMARY

The main aim of this thesis is to determine how architecture offices deal with the architectural design process and especially “detail design for application” sub-process. Architectural design process, which starts with a need of a building, contains many phases until the building is constructed, and also there are many actors, who have lots of different roles, in this process, these two facts are the main reasons for this thesis.

As the subject and aim of the thesis is explained above, in order to understand how theoretical knowledge is used in practical life, field research is made. And the main subject of this field research is architectural offices.

The thesis is consisted of; introduction, aim-scope-method, six main chapter and conclusion chapters.

Although “Detail Design for Application” is the main subject of the thesis, this can not be separated from the “architectural design” process and architectural design process is the subject of architecture. The approaches of experts on architectural design and architecture notions are examined in the third main chapter.

The approaches of experts on “Detail Design for Application” sub-process are examined in the fourth chapter and also the relationship between architectural design process and its sub-process is examined in this chapter.

As architectural offices are the main subject of the field research of the thesis, they are examined theoretically in the fifth chapter. The main aim of this chapter is understanding how architectural office is defined in different countries and what are the services of architectural offices in those countries.

As the thesis is consisted of a field research and as many data which is taken from many different offices should be analyzed in the thesis, the methodology of the

(19)

thesis should be unique. This unique methodology is examined in the sixth chapter. In this chapter, all the possible methods is discussed firstly and the systematic methodology used is explained secondly.

The data taken from the field research is given in the seventh chapter. These data is consisted of two main parts. The first part is the face to face interviews made with the main architects of the offices, and the second part is the documents taken from these offices.

Models explaining the architectural design process and “Detail Design for Application” sub-process are constituted from the face to face interviews and offices are graded from the documents which are taken from them. These two outputs are given in the eight chapter. The relationship between the grades and the models is examined, and general models which are produced by grouping the models are given in this chapter.

In the conclusion chapter the outputs that are obtained from the examination of the field research are given in two main titles.

(20)

1. GİRİŞ

Bina üretimini binaya duyulan ihtiyacın ortaya çıkmasından inşaatının tamamlanmasına kadar geçen bir süreç olarak ortaya koyarsak, mimarların sürece ilk aşamalarda dâhil olup sürecin sonuna kadar çeşitli ‘önemli’ görevler üstlendiğini söyleyebiliriz. Bunları alt süreçlere ayıracak olursak alt süreçlerden biri ön tasarımı oluşturup tasarımı uygulamaya yönelik ayrıntıda çalışma, bir diğeri ise uygulamaya yönelik ayrıntıda çalışılmış tasarımı uygulama olarak tariflendirilebilir. İşte sözü edilen bina üretiminde tasarlama ve uygulamaya yönelik ayrıntıda çalışma, bu çalışmada ortaya konulmak istenen süreçtir.

Tüm dünyadaki çarpık kentleşmelerin ortaya koyduğu, uygulanmış binaların küçük bir bölümünün mimarlar tarafından, bilimsel temellerle tasarlanıp projelendirildiği gerçeğinin yanında, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yapılan binaların daha küçük bir bölümünün mimarlar tarafından tasarlanıp, projelendirildiği de başka bir gerçektir. Kırsal yörelerdeki ampirik bina yapma bilgisinin kentlerde vücut bulmasıyla da çarpık bir kentleşme oluşmuştur. Ampirik olarak tariflendirilen bu mimarlık, her bireyin barınma ve korunma ihtiyacını gidermek için kendi evini kendisi yapması olarak tariflendirilebilir. Burada bir uzmana yani mimara gerek yoktur, çünkü herkes hayatına devam edebilmek için biraz mimar ve biraz usta olmalıdır. Bu tarifin kentlerde de geçerli olduğu, “gecekondulaşma” olarak adlandırılan durumlar her ne kadar yanlış olsa da, yapılan bu yanlıştan daha da kötü olanı; mimarlığın eğitimini almış, bina tasarlamayı ve tasarlanan binanın uygulanabilmesi için gerekli olan uygulamaya yönelik çalışmaları, en akılcı bir şekilde yapması beklenen, mimarlar tarafından, kırsal yörelerdeki ampirik mimarlıktan çok da farklı olmayan yöntemlerle binalar tasarlanması ve projelendirilmesidir. Mimarların ampirik olarak tariflendirilen yollarla bina tasarlaması ve projelendirmesi mimarlığı sadece “mimari uyum” ve “mimari estetiği” yakalamak veya sadece detayların düşünüldüğü ancak bütünün göz ardı edildiği bir alan olarak görmelerinden kaynaklanıyor olabilir. Oysa mimarlık;

(21)

“mimari uyum” ve “mimari estetiği” oluşturan tüm yapı elemanlarının düşünülmesi, tasarlanması ve bütünlenmesidir [1].

Tasarlama, projelendirme ve bunlara bağlı uygulama birbirlerinden ayrılamaz parçalar olsa da bazı durumlarda projeye göre uygulamadan uzaklaşılıp uygulama esnasında ‘projelendirme’ gibi bir durum ortaya çıkabilmektedir. Türkiye’de de benzeri bir durum kimi zaman söz konusu olabilmektedir. İşverenlerin mimari üretim sürecine gereken önemi vermeyişleri, bürokratik bazı işlemlerin uzun zaman alması ve bu zamanın projelendirme aşamasından alınan zamanlarla telafi edilmeye çalışılması vb. durumlar kimi örneklerin ölçülendirilmiş avan projelerle uygulanmaya başlanması gibi sonuçlar doğurabilmektedir. Ancak bu durum oldukça ‘sakıncalı’ sonuçlar doğurabilecek niteliktedir. Çünkü mimari konseptin yani avan projenin uygulanabilir bir hale getirilebilmesi için mimarların ‘önemli’ ve ‘uzun zaman’ alan alt süreçleri gerçekleştirmesi gereklidir. “Uygulama projesi” başlığı altında toplayabileceğimiz bu alt süreçleri açacak olursak şu şekilde bir tanım yapabiliriz: Konsept’i oluşturulmuş ve avan projesi yapılmış bir mimari tasarımın uygulanabilmesi için uygulamaya yönelik ayrıntıda düşünülmesi ve tasarımın uygulama esnasında uygulayıcının yorumuna gerek bırakmayacak nitelikte detaylandırılması gerekmektedir. Tasarımcıyla uygulamacının iletişim kurabilmeleri (bilgi alışverişi) için gerekli olan ortak dili de mimari çizimler olarak tariflendirdiğimiz zaman sözü edilen detaylandırmalar, sistem kesiti, nokta detayları, sistem bütünlemeleri vb. “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” konuları şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

Mimarlığın öğretildiği üniversitelerde, gerçekten mimarlık öğretildiği kabulünden hareketle mimarlık eğitimi sonrasında mimarlığın üretildiği kurumlar olan mimarlık ofisleri yukarıda tariflendirilen uygulamaya yönelik detayda düşünce üretiminin nasıl yapıldığı ve ne şekilde ele alındığının gözlemlenebileceği en önemli yerlerdir. İşte bu nedenle çalışmada mimari tasarım bütünsel bir şekilde ele alınacak, bu bütünsel sürecin “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” kapsamındaki bölümleri ayrıntılı tartışılacak ve mimarlık ofislerinde “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarımın” ne şekilde ele alındığı irdelenecektir.

(22)

2. ÇALIŞMANIN AMACI, KAPSAMI VE YÖNTEM

2.1. Çalışmanın Amacı

Bu çalışmada; mimarlıkta bina üretiminin önemli bir parçası olarak görülen, üretime yönelik ayrıntıda düşünce üretimi yani tasarım üzerinde durulacaktır. Bu düşünce üretiminin gözlemlenebilecek kısmını oluşturan, tasarımı yapan mimar ile tasarımı üretecek mühendis/usta/müteahhit arasında ortak bir dil oluşturabilmek için olmazsa olmaz olan, uygulama projesi, sistem ve detay çizimleri ve detay tasarımları gibi kavramların mimarlık ortamındaki durumu ortaya konacaktır. Günümüz mimarlık ortamının ve mimarlık eğitiminin verildiği üniversitelerdeki mimari tasarım tanımları içinde kimi zaman mimari tasarım ve proje derslerini destekler nitelikte, kimi zamansa bir araya getirilmiş ancak adlandırılmamış bu kavramlar, “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” başlığı altında toplanarak açıklanacaktır. Çalışmanın amacı yukarıda bahsedilen “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” kavramının mimarlık ortamındaki durumunun saptanmasıdır.

Bina tasarımı, binaların üretimine yönelik çizimler (detay tasarımları) ve bina üretimi birbirlerinden ayrılmaz nitelikte olan alanlardır. Bu nedenle “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarımın” mimarlık ortamındaki durumu üzerine odaklanacak böyle bir çalışmada bina tasarımı ve üretimi ve bunların alt başlıklarıyla ilgili, tasarım, mimarlık, mimarlık ofisi, mimarların görevleri, mimarlık araçları, mimarların düşünce yapısı gibi alanlar da işlenecektir.

2.2. Çalışmanın Kapsamı

Mimarlık eğitimi sonrasında mimarlığın üretildiği kurumlar olan mimarlık ofisleri konunun araştırılacağı yerler olarak belirlenmiştir. Araştırmanın uzun soluklu olması ve aynı ofislere birden çok defa gidilebileceği göz önünde bulundurularak İstanbul’daki mimarlık ofisleri çalışmada ilk sınır olarak belirlenmiştir. Ancak İstanbul ölçeğinde dahi bu çalışmanın sınırları içinde incelenemeyecek kadar çok mimarlık ofisi vardır. İşte bu nedenle çalışmanın kapsamını belirlemek için

(23)

Mimarlar Odası İstanbul Şubesiyle yapılan görüşmeler sonucunda bir sonuca ulaşılamamış ve ofisler bu şekilde sınıflandırılamamıştır. Bu noktada Türkiye’deki ikinci büyük mimarlık örgütü olan Serbest Mimarlar Derneği, İstanbul Şubesiyle görüşmeler yapılmış ve çalışmanın İstanbul Serbest Mimarlar Derneği üyeleri üzerinde yapılacak incelemelerle yürütülmesine karar verilmiştir.

2.3. Çalışmanın Yöntemi

Çalışmanın konusu mimari tasarım sürecinin bir bölümü olmasına karşın, mimari tasarım sürecini oluşturan alt süreçler birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmış durumda değildir. Bu nedenle çalışmanın kuramsal bölümünde birden çok yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir; tasarım süreci hakkında ayrıntılı bilgi taraması, mimari tasarım sürecinin köklendiği mimarlık bölümleri hakkında inceleme, Türkiye’deki meslek örgütlerinde yapılan incelemeler, mimari tasarım süreci ve mimarlık hakkındaki yasaların incelenmesi. Toplanan bütün veriler tartışılarak süzgeçten geçirilmiş ve konu hakkında bilgi sahibi olunmuştur.

Yukarıda sözü edilen çalışmalar devam ederken bir yandan da konunun birinci derecede kapsamına giren “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarımın” mimarlık ofislerindeki durumu hakkında çalışmalar başlamıştır. Bu bağlamda öncelikle inceleme alanı olacak mimarlık ofisleri belirlenmiş ve bu ofisler hakkında genel ağ (internet) ve yayın araştırmaları yapılmıştır. Bunun devamında konu hakkında genel bilgilerin toplandığı çalışmaların belirli bir olgunluğa gelmesiyle birlikte ofislerde araştırılacak ve gözlemlenecek bilgilerin belirlenmesi çalışmaları yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda mimarlık ofislerine uygulanacak EK A’da görülen bir anket formu da oluşturulmuştur. Devamında mimarlık ofislerinin yerinde incelenmesi aşamasına geçilmiştir. Yerinde gözleme dayalı olan bu bölüm en doğru ve önemli bilgilere ulaşılabilecek bir bölüm olarak öngörülmüştür.

Yerinde gözlem çalışmalarının sonucunda elde edilen veriler ve ofislerin örnek olarak verdiği “uygulama projeleri” hakkında değerlendirme çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada hem ofis çalışanları ve/veya sahibi ile yapılan görüşmeler değerlendirilmiş hem de örnek projeler derinlemesine incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda her bir ofisin mimari tasarım sürecini ve “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” sürecini ne şekilde ele aldıklarını anlatan modeller oluşturulmuştur. Benzer modeller gruplanmış ve İstanbul Serbest Mimarlar Derneği

(24)

uzayındaki mimarlık ofisleri için genel geçer “üst modellere” ulaşılmaya çalışılmıştır.

Sonuçta elde edilen tüm bilgi ve veriler ışığında mimarlık ofislerinden alınan örnek projeler değerlendirilmiş ve derecelendirilmiş ve özellikle “Uygulamaya Yönelik Ayrıntıda Tasarım” sürecindeki durum tespit edilmeye çalışılmıştır.

(25)

3. MİMARLIK ve MİMARİ TASARIM

Mimarların, bilgisayar ortamında yapılan üç boyutlu modelleme çalışmalarından, el ile yapılan teknik çizimlere, şantiyecilikten, inşaat malzemeleri satışına kadar geniş bir çalışma alanı vardır. Bu geniş çalışma alanı mimari tasarımın uygulanmış bir binaya dönüşebilmesi için birçok aşama geçirmesi gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla belirli bir ihtiyaç için gerekli binaları düşünme etkinliği olarak tariflendirilebilecek mimarlık mesleğinin esas konusu mimari tasarımdır. İşte bu nedenle mimarlık ve dolayısıyla onun ayrılmaz bir parçası olan mimari tasarım kavramları bu bölümde incelenecektir.

3.1 Mimarlık

“Mimarlık belirli ölçü ve kurallara göre yapılar yapma sanatıdır.” Bu tanım “köklü” ve “temel” ihtiyaçlardan birini karşılayan bir meslek / bilim dalını anlatmak için açıklayıcı bir tanım olarak görülmemelidir. Zira insanlığın var olduğu günden itibaren ortaya çıkan barınma ve korunma içgüdüsü onun ilk mimari ürünleri vermesine sebep olmuştur. Mimarlık, insanlığın attığı her adımla kimi zaman insanlıkla aynı hızda, kimi zaman daha ilerde, kimi zaman da geride kalarak hep var olmuştur. Mısırda aslında çok basit bir fonksiyonu olan piramitler ya da tapınaklar, Roma’da tiyatrolar veya Le Courbusier’in bir milyon kişilik kent tasarımında çağını aşan ve çağının ötesinde bir mimarlık anlayışı görülebilmektedir. Bu örnekler mimarlığın dünyadaki yeri ve uygarlık yolunda üstlendiği adeta bir lokomotif olarak tariflendirilebilecek niteliği konusunda bilgi verir niteliktedir [2]. Mimarlığın ortaya çıkma nedenini doğaya karşı korunma ve barınma ihtiyacını gidermek olarak açıklarsak, planlardan (iç mekânlar) önce cephelerin ve çatıların ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Daha da ileri gidersek plan kavramının, hacmin bölünerek parçalara ayrılması, hacimlerde daha çok bireyin bulunabilmesi ihtiyacıyla artan hacim büyüklüklerinin, dolayısıyla açıklıkların, taşınabilmesi için cephelerin arasında iç cepheler yaratıp açıklıkların azaltılmasıdır diyebiliriz. Yukarıda mimari ürünlerdeki temel yapı elemanları hakkında yapılan açıklamalar da mimarlığın ortaya çıkışında insan ihtiyaçlarının yerini göstermesi açısından bir başka önemli noktadır.

(26)

Mimarlığı tarihsel süreç içinde tanımlamaya devam edecek olursak: Mimar kavramının kelime olarak ortaya çıkışı Yunanca ‘archikton’ kelimesiyle başlamıştır. ‘Archikton’ Yunancada baş usta (ustabaşı) anlamı taşımaktadır. Milattan sonra 1000–1400 yılları arasında ‘architect’ İngilizce kelimesinin ortaya çıktığı düşünülmektedir. Yine mimarlar yakın zamana kadar usta olarak adlandırılmaya devam edilmiştir. İngilizce de ‘master’, Latincede ‘magister’, İtalyancada ‘maestro’ gibi [2]...

Yakın zamana kadar, nasıl adlandırılsa adlandırılsın mimarın yaptığı işin tanımı şöyleydi: “Mimar bir inşaattaki en önemli ve deneyimli usta, ustabaşı veya yapılan işlerin gidişatını gözlemleyip, inşaatın gidişatını yönlendiren yöneticidir. Mimar bir binanın sadece planlarını çizen insan değil, çizdiği planların uygulanmasında görev alacak ustaları ve organizasyonu da sağlayan, aynı zamanda yapım işlerinde yapılacak işi ustalara birebir tarif eden insandır.”

Ancak günümüzde ‘mimar’ı baş usta olarak tanımlamak ne derece doğru olur bilinmez. Çünkü bu tanımla birlikte bir kızıl derili çadırı, herhangi bir kulübe veya Stonehenge de mimarlık ürünleri olarak sayılabilmektedir. Oysa günümüzde mimar, bir yapının projelerini çizip bu projelerin en doğru bir şekilde uygulanmasını sağlayan kişi olmasının yanında, kullanıcıların gözüne ve zevkine en hoş geleni yaratan insandır. Günümüzde mimarların bina yapım ekiplerinin başı olması durumu devam etmektedir. Ve ekip başı pozisyonunda ikili bir görevi vardır. İlki aldığı mimarlık eğitimi sonucunda oluşan tasarım yetisini uygulayarak binayı tasarlayan kişidir, ikincisi ise binanın, tasarımına uygun bir şekilde yapılmasını kontrol eden bir ekip kontrolörü görevidir. Mimarın ekipteki bu görevi mimarın kabul edilebilir bir tasarım yapıp bu tasarımı anlatan, uygulama için gerekli, çizimleri yapabilecek teorik ve yaratıcı becerilerin bulunduğu, bunun yanında da binanın uygulanması sırasında organizasyonu sağlayacak pratik becerisinin olduğu kabulüyle başlamaktadır [3].

3.2. Mimari Tasarım Yöntemleri

Nigan Bayazıt’ın değişik kaynaklarda yayınlanan konu ile ilgili görüşleri:

Yüzyılımızda tasarımcının tasarlama süreci hakkında birçok araştırma yapılmış ve bu karmaşık zihinsel aktiviteleri açıklamak için pek çok uzman tarafından birçok

(27)

farklı görüş ortaya atılmıştır. Bu görüşlerden biri de, tasarlama sürecini 4 temel aşamaya ayırarak açıklayan ve yaygın olarak kabul gören görüştür.

Tasarlama sürecini oluşturduğu düşünülen 4 temel aşama şu şekilde sıralanarak açıklanabilir: 1. aşama, ‘hazırlık’ aşaması olarak adlandırılmaktadır. Bu aşamada tasarımcı tasarlanacak nesne (mimari nesne) için araştırmalar yapar, tasarlanan nesnenin tasarlanmasına neden olan insanların isteklerine ve bilgilerine başvurur ve elde ettiği bilgileri önceki deneyimlerinden elde ettiği birikimlerle harmanlar. Örneklenecek olursa, bir mimari tasarım için gerekli olan fiziksel çevre kontrolü bilgileri, kullanıcı gereksinimleri gibi bilgiler bu aşamada toplanır. 2. aşama, ‘kuluçka’ aşaması olarak adlandırılmaktadır. Bir önceki aşama olan hazırlık aşaması tamamlandıktan sonra tasarımcı bir süre tasarlayacağı nesne hakkında çalışmayı bırakır ve konu hakkında düşünce üretimi yapmaz. Ancak bu noktada modern bilimin açıklayamadığı bir dizi zihinsel faaliyet tasarımcının zihninde devam etmektedir. İşte ‘hazırlık’ aşamasından sonra gelen bu dinlenme aşaması ‘kuluçka’ olarak tariflendirilmektedir. 3. aşama, ‘aydınlanma’ aşaması olarak adlandırılmaktadır. ‘hazırlık’ aşaması boyunca beyin gerekli olan zihinsel faaliyetleri tamamladıktan sonra, ki bu aşamanın ne kadar süreciği ve ne zaman sonlanacağı deneysel yollarla tahmin edilememektedir, bir anda tasarlanacak nesne hakkındaki ilk fikirler ortaya çıkar. İşte bu ilk fikirlerin ortaya çıktığı aşamaya ‘aydınlama’ aşaması denmektedir. ‘aydınlanma’ tasarımcının önceki tecrübelerinden elde ettiği bilgileri, tasarlanacak o belirli nesne hakkında ‘hazırlık’ aşamasında topladığı bilgilerle sentezlemesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Son aşama, ‘gerçekleştirme’ aşaması olarak adlandırılmaktadır. ‘Aydınlanma’yla ortaya çıkan fikirlerin belirli bir olgunluğa gelmesinden sonra o fikirleri kabul edilebilir, akılcı, verimli ve uygulanabilir biçime bu aşamada büründürülmektedir.

Tasarımcının tasarlama sürecini belirli aşamalara bölerek tariflendiren yukarıdaki genel tanımdan sonra bu tanımın tasarımcılar üzerindeki çeşitlenme biçimleri ise şöyle sıralanabilir: 1. ‘kara kutu’ yaklaşımı: Bu yaklaşımda tasarımcıların zihinleri birer ‘kara kutu’ olarak görülmektedir. Tasarımcının beynine giren girdiler ve bir süre sonra tasarımcının ortaya koyduğu çıktılar gözlemlenebilmekte ve değerlendirilebilmektedir. Çıktılardaki çeşitliliği artırabilmek için tasarımcı üzerindeki kısıtlamalar kaldırılmakta ve tasarımcının zihinsel çalışma sürecinde daha özgür kalması sağlanmaktadır. Ancak girdiler ve çıktılar arasındaki süreç

(28)

hakkında bir şey bilinmemektedir. Tasarımcının çıktıları oluşturmak için girdileri nasıl işlediği bilinememektedir. 2. ‘saydam kutu’ yaklaşımı: Bu yaklaşımda tasarımı etkileyen girdiler bu girdileri tasarımcının hangi ölçütlerle nasıl işlediği bazı psikolojik deneyler yardımıyla belirlenmeye çalışılmakta ve çıktılar gözlemlenmektedir. Burada tasarımcının verdiği kararların tamamı için inandırıcı nedenler öne sürmesi beklenmese de tasarlama süreci açık olarak incelenebilir olarak kabul edilmektedir. Burada tasarımcının ne yaptığının ve neden yaptığının bilincinde olduğu düşünülmektedir. 3. ‘kendi kendini organize eden sistemler’ yaklaşımı: Bundan önce sözü edilen yaklaşımlar tasarlanan nesnenin büyüklüğü/karmaşıklığı arttıkça yeterli olmamaya başlamaktadırlar. Önceki 2 yaklaşımdan ilkinde tasarımcıyı kısıtlayan faktörler kaldırılarak, ikincisinde ise tasarımcının tasarım uzayı dış sembollerle genişletilerek tasarımcının daha çeşitli çıktılar ortaya koymasına çalışılmıştır. Ancak her iki yaklaşımın ortak zayıf yanı tasarımcının daha önceden bilmediği alternatifleri yaratmaya çalışmasıdır, bu durum da tasarımcının alternatifler arasından seçim yapma imkanını elinden almaktadır. Ancak ‘kendi kendini organize eden sistemlerde tasarım süreci ‘uygun tasarımların araştırılması’ ve ‘arama kalıplarının kontrolü ve değerlendirilmesi olarak 2 temel aşamaya ayrılmıştır. Böylelikle tasarımcı bilinen tasarım modellerinin yeniden keşfedilmesine uğraşmadan daha önceden yapılan tasarımların bir dizi değerlendirme yöntemiyle ele alınması sonucunda yeni bir tasarıma ulaşır.

“Tasarlama sırasında yararlanılan tekniklere ve araçlardan kurulu eylem düzenine tasarlama süreci denir [4].

Yukarıda bahsedilen ve tasarlama sürecini zihinsel ve pek içine girilemez gören yaklaşımlar günümüzde yerini daha sistemli, açık ve mantıklı yaklaşımlara bırakmaktadır. Bu yaklaşımlara genel olarak sistemci tasarlama denir. Sistemci tasarlamada çok disiplinlilik ve çoğulculuk sonra da tasarımcının tasarlama sürecini mümkün olduğu kadar dışlaştırması önemlidir. Dışlaştırmada amaç tasarlama eylemini tekrarlanabilir, anlaşılır ve denetlenir bir duruma getirmektir. Süreçte izlenen adımlar ‘analiz-sentez-değerlendirme-karar verme’ şeklinde devam etmektedir.

“Tasarlama sırasında yapılan eylemlerin tümü tasarlama sürecini oluşturur. Bu süreci oluşturan çerçeve içinde proje planlanır, organize edilir ve geliştirilir [4]. ”

(29)

Yukarıda anlatılanlar tasarlama sürecine tek bir tasarımcı tarafından başlanılıp bitirilmesi durumları için geçerlidir. Tasarımın firma içinde ele alınışıysa farklı bir yapı göstermektedir. Bu tür bir süreç içeren tasarım çalışmalarına organizasyonel tasarlama süreci denilmektedir. Ekip çalışmasından şu hususlar üzerinde özellikle durulması gerekmektedir. Bunlar, etkilenilen değerlerin, istenen değerlerin, gerçek değerlerin ve seçimlerin çok dikkatle ele alınması olarak tariflendirilebilir. Ekip çalışmasının bir diğer artı yönü ise her bir tasarımcının önce takım arkadaşlarını sonra da işvereni ikna etmesi gerekliliğidir yani tasarımcı istediği tasarım kararlarının hepsi için bilimsel veya daha doğru tarifle geçerli bir açıklama getirmesi gerekliliğidir. Sözü edilen özelliklerin sağlanması için de tasarımcıların iç faktörleriyle dış faktörleri birleştirebilir ve gerekli psikolojik yapılanmayı gerçekleştirebilir nitelikte olmasını gerektirir [4], [5].

Karl R. Popper’ın değişik kaynaklarda yayınlanan konu ile ilgili görüşleri:

Popper’a göre; mimar, mimarlığa, bir problem veya zorlukla karşılaştığı zaman başlar ve bu zorluklar belirli veya teorik zorluklar olabilirler. Nasıl zorluklar olursa olsunlar ilk karşılaştığı anda mimarlar onlar hakkında pek bir şey bilmemektedirler. En iyi ihtimalle problemin nelerden oluştuğu hakkında belirsiz fikirleri vardır. Mimarın mimari tasarım sürecindeki durumunu yukarıdaki şekliyle tariflendiren Popper’a göre, sözü edilen belirsizlikler içinde mimarın belirli bir sonuca ulaşabilmesi için öncelikle problem hakkında daha belirli fikirlere sahip olması gerekmektedir. Daha belirli fikirlere sahip olabilmek için mimar yetersiz de olsa bir çok sonuç üretmeli ve bu sonuçları tartışıp eleştirerek git gide daha doğru sonuçlara ulaşmalıdır. Bir sorunu anlayabilmek demek o sorunun zorluklarını da anlamak demektir ve sorunun zorluklarını anlamak da sorunun neden kolayca çözümlenemediğini anlamak demektir. Bu şekilde her defasında daha belirli bir sonuca ulaşılabilmekte ve kötü çözümlerden git gide daha iyi çözümlere ulaşılabilmektedir. İşte mimarlar sorunlar hakkında bir çok yeni sonuç üretebildiği için başarılıdır. Bu haliyle mimarlar problem üzerinde çalışmanın gerçek şeklini uygulamaktadırlar. Mimarlar bir problem üzerinde gerçekten uzun bir süre ve hassas bir şekilde çalışırsa problemi tanımaya ve anlamaya başlamakta ve ne tür tahminlerin, varsayımların ve hipotezlerin o problemde işe yaramayacağını anlamaya başlamakta ve çözüm için ne tür gereksinimlerin karşılanması gerektiğini

(30)

anlamaktadır. Başka bir değişle; problemin ne tür kollara ayrıldığını, alt-problemlerini ve diğer problemlerle ilişkisini anlayabilmektedir [6].

Jone Chris Jones’un değişik kaynaklarda yayınlanan konu ile ilgili görüşleri: Jones tasarım üzerine yapılan tanımların bazılarını şu şekilde derlemiştir:

1. Fiziksel bir yapının, doğru fiziksel elemanlarla oluşturulması. (Alexander, 1963) 2. Sonuca odaklanan bir problem çözme faaliyetidir. (Archer, 1965)

3. Yapılan bir yanlışlık halinde çok ciddi sorunlar oluşturabilecek etkinlik. (Asimov, 1962)

4. Sonuçtan emin olana kadar yapabileceğimiz kadar çok simülasyonun yapılması gereken etkinlik. (Booker, 1964)

5. Ürünün insanlarla etkileşim içinde bulunan parçalarını belirleyen faktörler toplamı. (Farr, 1966)

6. Bilimsel prensiplerin, teknik bilgilerin ve hayal gücünün herhangi bir mekanik yapı, makine veya sistemi önceden belirlenen fonksiyonları en ekonomik ve verimli bir şekilde işletebilecek şekilde tasarlamak için kullanılması. (Fielden, 1963)

7. Ürünü durumla en memnun edici biçimde ilişkilendirme. (Gregory, 1966) 8. Çok karmaşık bir kader oyununu canlandırma. (Jones, 1966)

9. Belirli durumlar için gerekli ihtiyaçların optimum çözümü. (Matchett, 1968) 10. Günümüz gerçeklerinden gelecekteki ihtimallere yaratıcı sıçrayış. (Page, 1966) 11. Yeni ve kullanışlı bir şeyi var eden, yaratıcı bir etkinlik. (Reswick, 1965)

Farklı tasarımcılardan alınmış bu tasarım tanımlarındaki en çarpıcı nokta hepsinin birbirinden çok farklı olmasıdır. Bunun olası bir nedeni tasarımcı sayısı kadar tasarım yapma şekli, dolayısıyla da tasarım tanımı olmasıdır. Bunun yanında, tanımların üzerinde düşünüldüğü zaman tüm tanımların tasarım süreci sonunda ortaya çıkan ürüne değil, süreci oluşturan elamanlara değindikleri anlaşılabilmektedir. Ancak bu tanımların nesnel ve resmi olarak tanımlanabilecek bir durumları da yoktur. Böyle nesnel bir tanım yapmak için tasarım sürecini oluşturan unsurlardan başka sonuca odaklanan bir tanım yapılması gerekmektedir.

(31)

süzgecinden geçerken, imalatçılar, pazarlamacılar, dağıtıcılar ve tabiî ki tüketicilerin de etkilediği yepyeni bir ‘şey’ yaratmak.” olarak yapılabilir. Bu tanım bağlamında düşünülürse dünyanın yaratılan o ‘şey’den sonra aynı dünya olmadığı bir gerçektir. Tasarım başarılıysa ki bu yapılan tasarımların çok düşük bir yüzdesidir, işverenin bütün umutları, hayalleri gerçekleştirilmiş demektir, ancak tasarım başarılı değilse ki yapılan tasarımların çoğu bu sınıfa girer, işverenin istediğinden bambaşka bir şey ortaya çıkmıştır. Yine de olası her iki durumda da tasarımın sonucunda insan yapımı ‘şey’lerde bir değişim gerçekleşmiştir.

Tasarıma başlarken ve tasarım süreci içerisinde tasarım ekipleri tarafından sorulması gereken bir dizi soru vardır. Bu sorular müşterinin hayalindeki tasarıma ulaşabilmek, dolayısıyla da başarılı olarak nitelendirilebilecek tasarımlar yapabilmek için gereklidir. Ancak bu soruları sorarken cevaplarının bulunabileceği olası yerlerin bilinmesi de ayrıca önem taşımaktadır çünkü zaten uzun ve yorucu bir süreç olan tasarım sürecinde cevapların nerelerden bulunulabileceğinin araştırılması da ayrıca yorucu ve vakit kaybettirici olacaktır. Bunun yanında cevapların kaynaklarıyla soruları ilişkilendirmek sorulardan beklenen cevapları da öngöreceğinden daha nitelikli cevaplar elde edilebilir [3].

Geoffrey Broadbent’in değişik kaynaklarda yayınlanan konu ile ilgili görüşleri: Mimarın daha önceki tasarımları ve bu tasarımları oluşturmak için kullandığı yöntemler mimarı ve mimarlığı anlamak için kullanılabilecek bir yol ise başka bir yol da, doğrudan mimarın kendisini incelemektir. Bu yöntem de doğal olarak insan bilimlerinin konu alanına girmektedir. Mimarlığı anlayabilmek için insan bilimlerini kullanan Le Courbusier “Towards a New Architecture” kitabında: Standartların kesin temeller üzerine oturan, analiz ve deney yöntemleriyle kesinleştirilen kurallar, bütün insanların aynı fonksiyonları yerine getiren organizmalar ve tüm insanların ihtiyaçlarının benzer, hatta aynı olduğunu belirtmektedir.

“University of California, Berkeley”den Mac Kinnon’un önderliğinde yapılan çalışmada yaratıcılık ve yaratıcı insanların düşünce yapısı anlaşılmaya çalışılmıştır. Şüphesiz yaratıcı insanlar olarak öngörülen mimarlar da bu çalışmaya konu edilmiştir. Çalışmanın mimarları konu eden bölümünde, öncelikle usta mimar olarak görülen 40 mimar seçilmiştir, bu mimarların bir zamanlar yanında çalışmış daha genç, dolayısıyla görece daha az usta olan 40 tane 2. grup mimar ve son olarak

(32)

görece alelade seçilen 40 kişilik 3. grup mimar belirlenmiştir. Belirlenen bu mimarlar insan bilimleri konusunda uzmanlar tarafından incelenmiş ve bu uzmanlara 300 sıfat içeren bir tablo verilmiştir. Uzmanlardan beklenen, söz konusu mimarları en iyi anlattığını düşündükleri sıfatları işaretlemeleridir. Sonuçta sözü edilen uzmanlar mimarların, estetiğe önem veren, özgüveni yüksek, özgürlüğüne ve özerkliğine önem veren, üretken ve iş bitirici, entelektüel, entelektüel ve bilgiye dayalı olaylara ilgili, bilinçli veya bilinçdışı olarak kendini insan olarak yeterli gören insanlar oldukları sonucuna varmıştır. Öte yandan çalışmanın sonucunda birinci grup mimarlar ile üçüncü grup mimarlar arasında şu farklılıklar göze çarpmıştır. Birinci grup mimarlar sosyal varlık, kendini kabul ettirme, sosyal açıdan mantıklı olmak ve esneklik gibi alanlarda üçüncü grup mimarlardan daha iyi iken, sorumluluk sahibi olmak, sosyallik, kendini kontrol edebilme ve hoşgörü, toplumda iyi izlenim bırakma, toplum bilinci ve uyumlu olma gibi alanlarda üçüncü grup mimarlar birinci gruptakilerden daha iyi sonuçlar çıkarabilmiştir.

Broadbent “Design in Architecture” kitabında Allport isimli bir uzman tarafından yürütülen başka bir çalışmaya da değinmiştir. Bu çalışmada önyargılı insanlar, bu insanların nasıl önyargılı bir yapıya geldikleri ve çeşitli önyargılı insan tipleri açıklanmış ve bunların yaratıcı etkinliğe etkileri açıklanmaya çalışılmıştır.

Önyargılı insanlardan bazılarında ‘iki değerli mantık’ olarak adlandırılabilecek bir özellik vardır. Söz konusu insanlar için iyi ya da kötü vardır ve herhangi bir olayı ya da nesneyi bu iki uçta değerlendirir. Bu insanlar diğer insanları da iki tipte görmekte ve iyi ya da kötü olarak sınıflandırmaktadırlar. Bunun yanında bir etkinlik ya da daha iyi bir tarifle bir şeyi yapmanın da tek bir doğru yolu olduğunu düşünmektedirler. İşte Broadbent’e göre bu özellik yaratıcı bir insanın barındırması gerekli olan bir özelliktir. Öte yandan Allport’a göre, her ne kadar önyargılı insanların tam tersi olan insanları tam olarak tariflendiren bir kelime olmasa da, bu insanlar için ‘hoşgörülü insan’ kavramı kullanılabilir. Bu tip insanların 2 kutuplu bir mantık yapıları yoktur. Yani bu insanlara göre dünya sadece siyah ya da sadece beyazdan değil de grinin tonlarından oluşmaktadır. Bu tip insanlar için olayların kesin temellere dayalı yapıları olması zorunlu değildir. Bu tip insanların bir başka önemli özelliği ise empati yapabilmeleri yani kendilerini başka insanların yerine koyabilmeleridir. Bunun yanında yine hoşgörülü insan modelinin bir başka önemli özelliği de, olayları gerçekçi bir şekilde görüp, değerlendirebilmeleridir. Bu da

(33)

onlara istemedikleri, sıkıcı bir durumla karşılaştıkları zaman, kolaylıkla bu durumdan uzaklaşıp başka yöntemler ve yollar deneme becerisi vermektedir. Yine bu insanlar konuştukları insanların karakterlerini iyice algılayıp, isteklerini ve beklentilerini açıkça anlayabilmektedir. Allport’un hoşgörülü insan modelinin yaratıcı etkinlik sergileyen her insan için iyi bir model olduğu bir gerçektir. Bunun yanında Broadbent’e göre Mackinnon’un yaratıcı insan’ıyla Allport’un hoşgörülü insan tanımları da örtüşmektedir.

Peter Blake isimli bir başka uzmanın mimarları incelediği çalışmada ise çağının en ünlü mimarlarının biyografileri derlenmiş ve bu mimarlarla görüşerek karakterleri hakkında tahlillerde bulunulmuştur. Bu çalışmada Blake, Le Courbusier ve Frank Lloyd Wright gibi hem kendi çağının hem de bugünün en önemli mimarları olarak kabul edilen isimleri, kibirli, kendini beğenmiş, soğuk, şüpheci, kavgacı ve başkalarına karşı alaycı olarak nitelemiştir. Ancak Broadbent’e göre her ne kadar Blake in bu tutumu sözü edilen mimarlarla iyi ilişkileri olmadığından kaynaklanıyor olsa da bu mimarlar diğerlerinden ve diğer bütün insanlardan çok farklı kişilikler olmaları nedeniyle bu sıfatlar bu mimarlarda çok da kötü bir izlenim yaratmamaktadır. Nitekim Macfarlane Smith isimli bir başka uzman da iyi mimarlarda bulunması gereken özellikleri şu şekilde sıralamıştır: sosyallikten uzak, şakadan yoksun, sert, soğuk, şüpheci, soğukkanlı, ketum, insanları sevmeyen, sakin, her şeyi hesaplayan, ben merkezcil ve fanatik.

Yaratıcı etkinlik hakkında Macfarlane Smith ve Liam Hudson tarafından yapılan iki ayrı çalışmada ise yaratıcı insanlar ‘cyclothyme ve schizothyme’ ve ‘ converger ve diverger’ olarak iki gruba ayrılmıştır. ‘cyclothyme’ bir mimar forma önem verirken ‘schizothyme’ bir mimar için esas önemli olan husus tasarımının hissettirdikleridir. Bunun yanında ‘converger’ bir tasarımcı için tümevarım yoluyla tasarım yapan, ‘diverger’ bir tasarımcı içinse tümdengelimci bir anlayış benimsemiştir denilebilir. Yani iki çeşit yaratıcı mimardan biri ‘insan’ı diğeri ise ‘tasarım’ı ön planda tutmaktadır. Ancak Broadbent’e göre ister insanı isterse tasarımı ön planda tutsun tasarlanan bina kullanıcıların duygularında hayat bulacaktır. Bir bina hakkında ne kadar binanın iyi olduğunu savunan kanıt ve tanım yapılırsa yapılsın bina kullanıcının hislerinde iyi duygular uyandırmıyorsa başarılı değildir. Dolayısıyla da mimarlar insanla tasarlanan maddeyi dengede tutmak zorundadırlar.