AKUT GASTROENTERİT NEDENİ İLE BAŞVURAN VE ROTAVİRÜS POZİTİFLİĞİ SAPTANAN ÇOCUKLARIN VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Ayşe AKKUŞ1_{, Hüsniye YÜCEL} 2

1-2_{Dr.Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi(EAH),}

Ankara / Türkiye

Öz: Akut gastroenterit çocukluk çağında sık görülen bir hastalıktır. Dünya çapında ölüm nedenleri arasında 2.

sıradadır. Bu çalışmada Rotavirus gastroenteriti(RVGE) nedeni ile ayaktan ve yatarak takip ve tedavi edilen ol- gular demografik, klinik ve laboratuvar tetkikleri ile irdelenmiştir. Çalışmaya Ankara Dr. Sami Ulus Kadın Do- ğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları EAH‘ye başvuran 1-24 ay arasındaki olgulardan akut gastroenterit olan ve dışkıda rotavirus(RV) antijeni bakılan olgular dâhil edilmiştir. Çalışmaya RV antijen testi bakılan 5462 kişinin 6550 başvurusu dâhil edildi. Başvuruların 946 (%14,4) sı rota virüs pozitif, “530 (%56)u erkek, 416 (%44)sı kız” olduğu görüldü (p>0,05). RV(+)GE en çok ilkbahar mevsiminde (%32), RV(-)GE en çok yaz mevsiminde (%31), olduğu görüldü (p<0,05). RV(+)GE olguların yaş ortalaması 12,3±5,8 idi. RV(+)GE en çok yatış 7-12 aylık yaş grubunda idi (p>0,05). Tüm RV(+)GE olguların %14 ünün yatarak takip edildiği görüldü. RV(+) GE olgular ile RV(-)GE olguların yatırılarak tedavi edilmesi arasındaki fark anlamlı saptandı (p<0,05). RV(+) GE olguların pH, bikarbonat, CRP (nefelometrik), potasyum düzeyleri, WBC, lenfosit sayıları (p<0,05), PLT sayıları (p>0,05) RV(-)GE olgulara göre düşük bulundu. RV(+)GE olguların, RV(-)GE olgulara göre; CRP, türbidimetrik düzeyi (p>0,05), Hgb, hematokrit, BUN, kreatinin, ürik asit, AST, ALT düzeyleri ve nötrofil sayısı (p<0,05) yüksekti. RV(+)GE’li olguların daha çok yatarak tedavi edildiği ve ilkbaharda sık görüldüğü; RV(+)GE olgularda pH, HCO3, WBC, lenfosit sayısı, potasyum değerlerinin düşük; BUN, kreatinin, ürik asit, AST, ALT hgb, hematokrit değerlerinin ve nötrofil sayısının yüksek olduğu görüldü.

Anahtar Kelimeler: Rotavirüs, Gastroenterit, Enfeksiyon, İki yaşından küçük çocuklar

GİRİŞ ve KURAMSAL ÇERÇEVE

Ondört günden daha kısa süren ishaller akut gastroenterit olarak tanımlanır ve akut gastroenteritler (AGE) tüm dünyada, çocuklardaki mortalite ve morbidite etkeni sıralamasında alt solunum yolu enfeksiyonlarından sonra 2. sırada gelmektedir (Yi & Shane,2018: 376-383.e372). Bu kadar sıklıkla görülen bir mortalite ve morbidite etkeni olması nedeni ile halen önemli bir halk sağlığı sorunudur.

Akut gastroenterit etkenleri arasında bakteriler, virüsler, parazitler bulunur. 5 yaş altındaki çocuklarda dünya çapında, çoğu şiddetli ishal atakları rota virüs enfeksiyonlarına atfedilir. Rota virüs ilişkili ölümler dünya çapında 5 yaş altındaki çocuklarda tüm ölümlerin %5’ini oluşturmaktadır. Ayrıca her yıl rota virüs, dünya ça- pında 5 yaşın altındaki çocuklarda evde bakım gerektiren yaklaşık 114 milyon ishal atağına, 24 milyon klinik ziyaretine ve 2.4 milyon hastane yatışına neden olmaktadır (Glass et al. 2006:582, 45-54; Yi & Shane, 2018:

376-383.e372). Her gün yaklaşık 1205 çocuk ölmekte ve bu ölümlerin %82’si en yoksul ülkelerdeki çocuklar- da görülmektedir.

Türkiye’de ishale bağlı ölüm nedenleri sıralamasında, rota virüs 1990 yılında ilk sırada yer almakta olup her 100 000 ölümde 41,38; 2000 yılında 34,43; 2010 yılında 1,13(ikinci sırada;) 2017 yılında ise yine ikinci sıra- da yer almakta olup her 100 000 ölümde 0,57 olarak saptanmıştır İlk sırada Kolera yer almaktadır(“IHME,” 1990-2000-2010-2017)1_.

Kişisel ve toplumsal hijyenin iyileşmesi, sanitasyon uygulamaları mevcut olmasına rağmen rota virüs enfek- siyonuna bağlı morbidite ve mortalite oranları yeterli düzeyde azaltılamamıştır. 2009 yılında, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), rota virüsün global hastalık yükünü azaltmak için tüm ulusal aşılama programlarına rotavirüs aşı serilerinin dahil edilmesini tavsiye etmiştir (Glass et al., 2006:582, 45-54; Yi & Shane, 2018:376-383. e372). Ülkemizde rota virüs aşısı henüz ulusal aşı takviminde bulunmamaktadır. Ancak, ilerleyen dönemde WHO’nun önerileri doğrultusunda aşı takviminde rutin kullanıma gireceği öngörülmektedir.

Bu çalışmada 1 ay, 2 yaş arası çocuklardan akut gastroenterit nedeniyle hastaneye başvuran ve sık görülen bir halk sağlığı sorunu olan RVGE tanısı alan olgular demografik, epidemiyolojik, klinik ve laboratuvar değerleri açısından değerlendirilmiştir. Ayrıca başvuru türüne göre olgular ayaktan ve yatarak takip ve tedavi edilen olgular olmak üzere 2 ayrı grupta tekrar incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

AMAÇ

Bu çalışmada çocuklarda görülen akut gastroenterit olgularında önemli noktalara değinerek, gereken önlemle- rin alınması ve hastane yatış oranlarının azaltılması, yatış sürelerinin kısaltılması, çocuk ölümlerini önlenmesi gibi katkılar sunulması amaçlandı.

KAPSAM

Bu çalışma, T.C. SBÜ Ankara Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi‘nde gerçekleştirilen tanımlayıcı retrospektif tipte bir araştırmadır. Çalışmaya 1 Ocak 2015 ve 31 Aralık 2017 tarihleri arasında başvuran 1-24 ay arasındaki hastalardan akut gastroenterit olan ve dışkıda rota virüs antijeni bakılan hastalar dâhil edilmiştir. 1 aydan küçük ve 24 ay üzeri olan hastalar, akut gastroenterit nedeni ile başvuran ancak dışkı tetkiki alınmayan hastalar, akut gastroenterit nedeni ile başvuran ancak kronik bir hastalığa sahip olan ve/veya kronik ishali olan hastalar çalışmaya dâhil edilmemiştir.

YÖNTEM

Çalışmaya alınan hastaların dosya kayıtları geriye dönük olarak değerlendirildi. Çalışmaya alınan akut gast- roenteritli hastalar öncelikle RV pozitif ve RV negatif olmak üzere 2 gruba ayrıldı. Rota virüs antijeni pozitif olarak saptanan 780 hasta ile RV antijeni negatif 4682 hastanın dosyaları geriye dönük olarak tarandı. Sonra yaş gruplarına göre; 1-6 ay,7-12 ay, 13-18 ve 19-24 ay olmak üzere 4 gruba ayrıldı.

Hastaların başvuru tarihleri mevsimsel analiz yapabilmek amacıyla kullanıldı. Demografik veriler ile birlikte hematolojik parametreleri [Lökosit sayısı (WBC), trombosit (PLT), Hemoglobin (Hgb), Hematokrit (Htc), Nötrofil sayısı, Lenfosit sayısı], asidoz varlığı, laktat, HCO3, sodyum, potasyum, ürik asit düzeyi, böbrek fonksiyon testleri, karaciğer fonksiyon testleri, C reaktif protein(CRP), kan kültürü, idrar kültürü sonuçları değerlendirildi.

BULGULAR

Çalışmaya, Ocak 2015- Aralık 2017 tarihleri arasında T.C. Dr Sami Ulus Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi’ne başvuran ve akut gastroenterit nedeniyle rota virüs tetkiki bakılan 5.462 T.C. vatandaşı hastanın, 6.550 başvu- rusu incelenmiştir. Bu başvuruların 946(%14,4)sı RV(+)GE, 5604 (%86,6)ü RV(-)GE olarak saptandı. RV(+)GE olan başvuruların 530 (%56)u erkek, 416 (%44)sı kız olduğu, RV(-)GE olan başvuruların 3208(%57) i, 2396 (%43)sı kız olduğu görülmüştür. RV(+) ve RV(-) olmak ile cinsiyet arasında istatistiksel fark saptan- mamıştır (p>0.05).

RV(+)GE başvuruların en çok ilkbahar mevsiminde (%32), en az yaz mevsiminde (%16) olduğu, RV(-)GE başvuruların en çok yaz mevsiminde (%31), en az kış mevsiminde (%20) olduğu görülmüştür. RV(+)GE ile RV(-)GE olguların görülmesinin mevsimlere göre istatiksel anlamlı fark olduğu saptanmıştır (p<0.05). Ayaktan takip ve tedavi edilen başvurular tüm başvuruların %89 (5760) unu, yatırılarak takip ve tedavi edilen başvurular ise %11(790) ini oluşturmaktaydı. Yatırılarak takip ve tedavi edilen 702 vakanın 133(%18,9)ü rota pozitif, 569(%81,1)’u rota negatif idi. Ayaktan takip ve tedavi edilen hastaların %90’ı RV(-)GE, %10’u RV(+) GE idi. RV(+)GE olguların %14’ü, RV(-)GE olguların % 10,2’si yatarak takip ve tedavi edildi. RV(+)GE ol- guların yatarak tedavi edilmesi ile RV(-)GE olguların yatırılarak tedavi edilmesi arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı saptanmıştır (p<0.05)

Ayaktan başvuruların 3256(%57) sı erkek, 2460(%43) ı kız hastalardan oluşmakta idi. Ayaktan takip ve tedavi edilen hastaların yaş ortalaması 11,04±6.27 idi.Yatan hastaların 411(%59)i erkek, 291 (%41)i kız olduğu tespit edilmiştir. Yatarak takip ve tedavi edilen hastaların yaş ortalaması 9,12±6,6 idi.

Yaş ortalamalarına göre bakıldığında rota pozitif hastalardan yatarak takip ve tedavi edilen hastalar, ayaktan takip ve tedavi edilen hastalara göre daha küçük yaş ortalamasına sahip olduğu ve bu durumla yatış ve ayaktan takip ile ilgili istatistiksel fark saptanmadı(p>0.05)

RV(+)GE vakalarında en çok yatışın 7-12 ay arasında olduğu, RV(-)GE vakalarında en çok yatışın 1-6 ay ara- sında olduğu görülmüş olup istatistiksel açıdan fark saptanmamıştır(p=0,928).

Yatış süreleri incelendiğinde RV(+)GE olanların yaklaşık ortanca değeri 34 [5-451] saat, RV(-) GE olanların ise 98 [2-925] saat olup RV(+)GE ve RV(-)GE vaka grupları arasında yatış süresi açısından istatistiksel açıdan fark saptanmıştır(p<0.05).

pH değeri rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük bulunmuştur. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin pH (Kan Gazı) arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

pCO2 değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin pCO2 arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

HCO3 değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin HCO3 arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur

CRP (nefelometrik) değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin CRP (nefelometrik) değeri arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

WBC sayısı Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin WBC sayısı arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

PLT Sayısı Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin PLT sayısı arasında istatistiksel açıdan fark bulunamamıştır.

Hemoglobin değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin Hgb değeri arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Hematokrit (%) daha Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE grupla- rına ilişkin Hematokrit (%) arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

BUN değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin BUN arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Kreatinin değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin Kreatinin arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Sodyum değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına iliş- kin Sodyum değerleri arasında istatistiksel açıdan fark bulunamamıştır.

Potasyum değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin Potasyum arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Ürik asit değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin Ürik Asit arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

AST değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin SGOT (AST) arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

ALT değeri Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına ilişkin SGPT (ALT) arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Nötrofil sayısı Rotavirüs pozitif hastalarda daha yüksek seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına iliş- kin Nötrofil sayısı arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

Lenfosit sayısı Rotavirüs pozitif hastalarda daha düşük seyretmektedir. RV(-)GE ve RV(+)GE gruplarına iliş- kin Lenfosit sayısı arasında istatistiksel açıdan fark bulunmuştur.

SONUÇ

Çalışmamız geniş başvuru yelpazesine sahip çok sayıda olgudan oluşmaktadır. RV(+)GE başvuruların en çok ilkbahar mevsiminde (%32), RV(-)GE başvuruların en çok yaz mevsiminde (%31) olduğu görülmüştür. RV(+)GE olguların %14’ü, RV(-)GE olguların % 10,2’si yatarak takip ve tedavi edildi. RV(+)GE olguların daha çok yatarak tedavi edildiği görülmüştür.

RV(+)GE vakalarında en çok yatışın 7-12 ay arasında olduğu görülmüştür. Bu çalışmada 2 yaş altı çocuklarda en sık 7-12 ay arası rota virüs pozitifliği görülmesi anne sütü alımının azalıp, ek gıda ile beslenmeye başlandığı dönemde artış olduğunu, dolayısıyla maternal antikorlarının koruyuculuğunun azaldığı bu dönemin öncesinde önerilen rota virüs aşı uygulaması ile bu durumun önlenebileceği düşünülebilir.

RV(+)GE saptanan olgularda laboratuvar tetkiklerinden pH, pCO₂, HCO3, WBC, lenfosit sayısı, potasyum değerlerinin düşük; BUN, kreatinin, ürik asit, AST, ALT hgb, hematokrit değerlerinin ve nötrofil sayısının yüksek olduğu görüldü. Metabolik asidoz açısından istatistiksel olarak anlamlı fark mevcuttur. Rota virüs gastroenteritlerinde metabolik asidoza dikkat edilmesi açısından uyarıcı olabilir. Aynı şekilde BUN, kreatinin ve ürik asit dehidratasyonu göstermesi amaçlı önemli tetkiklerdir ve rota virüs gastroenteritlerinde bu değerle- rin artışı ile dehidratasyon gelişimi açısından uyarıcı olabilir. Bu çalışmada ALT ve AST değerleri istatistiksel anlamlı olarak rota pozitif gastroenteritlerde daha yüksek saptanmıştır. Rota virüs enfeksiyonlarında sistemik etkilenmenin daha belirgin olduğunu göstermesi açısından değerlendirilebilir.

Tekrarlayan başvurularda RV(+)GE olguların yeniden enfekte olduğu ve tekrarlayan hastane yatışları gerekti- rebildiği görüldü.

KAYNAKÇA

Glass, R. I., Bresee, J., Jiang, B., Parashar, U., Yee, E., & Gentsch, J. (2006). Rotavirus and rotavirus vaccines.

Adv Exp Med Biol, 582, 45-54. doi:10.1007/0-387-33026-7_5

Yi, J., & Shane, A. L. (2018). Approach to the Diagnosis and Management of Gastrointestinal Tract Infections. In Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases (pp. 376-383.e372).

İNTERNET KAYNAKLARI