ANNELERİN BEBEKLERİNE TUVALET EĞİTİMİ VERİRKEN KULLANDIĞI YÖNTEM, TEKNİK VE MATERYALLERİN İNCELENMESİ

Şehnaz CEYLAN1_{, Özlem GÖZÜN KAHRAMAN}2_{, Mücahit YUVACI}3

1-2-3_{Karabük Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Gelişimi Bölümü, Karabük / Türkiye}

Öz: Amaç: Tuvalet eğitimi çocuğun dışarıdan herhangi bir uyarıcıya ihtiyaç duymadan kendi başına tuvalet

ihtiyacını giderebilmesi olarak tanımlanır. Tuvalet eğitimi için çocuğun olgunlaşma düzeyine ulaşmış olması gerekir. Çocuk kadar anne ve babanın da tuvalet eğitimi vermeye hazırlıklı olması gerekir. Bu süreçte, anne ve baba sabırlı olması, çocuğu tuvalet eğitimine teşvik edici yönde hareket etmesi önemlidir. Özellikle, çocuğu cezalandırıcı tutumlardan kaçınması gerekmektedir. Bu dönemde uygulanan baskıcı tutumlar ilerde çocukta uzun süreli problemlere neden olabilir. Tuvalet eğitiminde sergilenen tutumlar kadar kullanılan yöntem, teknik ve materyallerde önemlidir. Bu çalışma çocuklarına tuvalet eğitimi vermiş ve vermekte olan annelerin tuvalet eğitiminde kullandıkları yöntem, teknik ve materyalleri incelemek amacıyla nitel bir çalışma olup görüşme tekniği ile yapılmıştır. Araştırma Karabük ili ve Safranbolu ilçesinde yaşamakta olan çocuğuna tuvalet eğitimi vermiş ve vermekte olan anneler ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu farklı yaş, meslek ve öğrenim grubundan oluşan 30 anne oluşturmaktadır. Araştırma verileri araştırmacılar tarafından oluşturulan görüşme formu ile yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Ön araştırma olarak 3 anne ile görü- şülmüştür. Araştırma verilerine göre annelerin yaşlarına, öğrenim durumlarına, aile yapılarına göre tuvalet eğitiminde kullandıkları yöntem, teknik, materyal farklılık göstermiştir. Annelerin büyük çoğunluğu tuvalet eğitiminde en çok kullanılan araç-gereç olarak lazımlığı belirtmiştir. Annelerden tuvalet eğitimiyle ilgili tavsi- ye istendiğinde en çok üzerinde durulan konu sabır olmuştur. Çalışma sonunda her annenin ve çocuğun tuvalet eğitimine ilişkin bir öyküsü olduğu ortaya çıkmıştır. Örneklem grubunun küçüklüğü sonuçların genellenmesini engellemektedir. Daha genellenebilir sonuçlara varılması için benzer çalışmaların daha büyük örneklem ile yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tuvalet Eğitimi, Yöntem, Anne

GİRİŞ ve KURAMSAL ÇERÇEVE

Tuvalet eğitimi genel bir ifadeyle uyanıkken ve uyku sırasında tuvaletinin geldiğini farketmesi ve bu ihtiyacını gidermek için tuvalete gidebilmesidir (Deniz ve Çörak, 2018; Evliyaoğlu, 2010). Çocuğun bu beceriyi kazan- ması psikolojik sağlığı açısından çok önemlidir. Tuvalet alışkanlığı kazandırılırken birçok faktör bu beceri üzerinde etkili olmaktadır. Tuvalete başlama yaşı, kullanılan yöntemler, ebeveynlerin konu hakkında bilgili olmaları bu faktörler arasındadır (Koc vd, 2008). Günümüzde tuvalet eğitimi içerisinde farklı yöntemler mev- cuttur. Annenin sabrederek tuvalet eğitimi vermesi gerektiği düşüncesi (Fraiberg, 1959) günümüzde yerini çocuk odaklı tuvalet eğitimi anlayışına bırakmıştır (Brazelton, 1962).

Çocuklarda tuvalet eğitimine hazır olduklarını gösteren belli işaretler vardır. Çocuğun bağımsız hareket ede- bilmesi, basit komutları algılayabilmesi, kıyafetlerini kendi başına giyip çıkarabiliyor olması, anne ve babayı taklit etmesi, 2 saate yakın altının kuru kalması, motor becerilerden yürüme, oturma kalkma becerilerinin tam kazanılmış olması, kirli bezinden rahatsızlık duyması ve tuvaleti geldiği zaman bunu dile getirmesi bu işaretler arasında yer almaktadır (Çavuşoğlu, 2013; Wheeler, 2011).

Çocuklar tuvalet eğitimini ortalama 18-24 ay arasında alabilecek durumdadır. Bu aylarda kas gelişiminin yanı sıra çocuğun bilişsel gelişiminin de bu beceriyi kazanmak için uygun seviyede olması gerekir (Yavuzer, 2005). Tuvalet eğitimi sürecinde annenin tutumu çok önemlidir. Doğru bir tuvalet eğitimi almış olan çocuklar ergen- lik ve yetişkinlik dönemlerinde de daha sağlıklı ve özgür bireyler olarak hayatlarına devam ederken, baskıcı ve otoriter bir tutumla tuvalet eğitimi verilmiş olan çocuklarda ise ileride cimrilik, inatçılık ve çeşitli obsesyonla- rın görülme ihtimali kuvvetlidir (Salihoğlu ve Dursun, 2012).

Tuvalet eğitimi sırasında aileler bu süreci farklı yöntem, teknik ve materyallerle çocuğa uygun hale getirmeye çalışmakta ve süreci kolaylaştırmak için çaba sarfetmektedir.

AMAÇ

Bu araştırmanın amacı Karabük ilinde yaşamakta olan annelerin çocuklarına tuvalet eğitimi verirken kullan- dıkları yöntem, teknik ve materyaller hakkında görüşlerinin incelenmesi ve diğer annelere bu süreçle ilgili önerilerinin alınmasıdır. Bu amaç aşağıdaki araştırma sorularıyla sınanacaktır.

KAPSAM

Bu çalışmanın kapsamı Karabük ili Safranbolu ilçesi içerisinde yaşayan ve tuvalet eğitimi vermiş ya da ver- mekte olan annelerden oluşmaktadır. Anneler rastgele örneklem yöntemiyle seçilmiş ve 30 kişiden oluşmak- tadır.

YÖNTEM

Araştırma Karabük ilinde 2018-2019 tarihleri arasında annelerin tuvalet eğitiminde kullandıkları yöntem, tek- nik ve materyalleri bulmaya yönelik yapılan nitel bir çalışmadır. Çalışmada tuvalet eğitimi vermiş veya ver- mekte olan annelerin kullandıkları yöntem, teknik ve materyallerin neler olduğu ve bunlara süreç içerisinde ne kadar yer verdikleri incelenmiştir.

Bu çalışmayı diğer çalışmalardan ayıran en önemli özellik annelerin çocuklarıyla geçirdikleri tuvalet eğitimi sürecindeki öykülerinin alınmasıdır. Tuvalet eğitimi süreci ile ilgili annelerin asıl kullandıkları yöntem, teknik ve materyallerin öğrenilmesinde küçük örneklem gruplarında daha ayrıntılı bilgilere ulaşılmasında nitel araş- tırma yöntemi yarar sağlayabilir (Çağlar, 2009).

Bu araştırmanın çalışma grubunu 2018-2019 yıllarında Karabük ili ve Safranbolu ilçesinde yaşayan 30 anne oluşturmaktadır. Çalışma grubundaki annelerin yaşları öğrenim durumları ve meslek türleri birbirinden fark- lılık göstermektedir. Görüşme sırasında tuvalet eğitimi veren annelere ulaşmak zor olacağı için farklı ölçütler

çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu araştırmada çocuğuna şuan tuvalet eğitimi veren ve öncesinde tuvalet eğitimi vermiş anneler ölçüt olarak belirlenmiştir.