Sahte Dionysius / Dionysius Areopagita

Pseudo Dionysius (Sahte Dionysius) olarak bilinen Dionysius’un adı, Elçilerin İşleri 17/34'de geçen ve Pavlus tarafından Hıristiyanlığa davet edilen kişiye nispetle verilmiştir. İkisini ayırt etmek için Sahte Dionysius olarak adlandırılan bu kişi Dionysius the Areopagite olarak da bilinir. Onun V. yüzyılın sonları ile VI. yüzyılın başlarında yaşayan Suriyeli bir keşiş olduğu düşünülmektedir.437 “Göksel Hiyerarşi”, “Kilise Hiyerarşisi”, “İlahi İsimler” gibi eserleri olsa da “Mistik Teoloji” adlı eseri mistik öğeleri barındırması bakımından daha dikkat çekicidir. Çünkü Mistik Teoloji, Hıristiyan mistisizm tarihindeki en önemli eserlerden birisi olarak kabul edilmektedir.438

431 Denise-Carmody, Mysticism: Holiness East and West, 203. 432 Augustinus, İtiraflar, 196.

433 Augustinus, İtiraflar, 196. 434 Augustinus, İtiraflar, 196.

435 Denise-Carmody, Mysticism: Holiness East and West, 201. 436 Happold, Mysticism: A Study and an Anthology, 228-229. 437 King, Christian Mystics, 27.

94

Sahte Dionysius, Kilise Babaları geleneği ile Orta Çağ arasında bir köprü vazifesi görmüş ve Yeni Eflatunculuk çizgisinde çalışmalar yapmıştır.439 Plotinus’dan etkilenmiş olsa bile, bir Hıristiyan olarak ondan farklı düşünen Dionysus’un, eserlerindeki fikirlerinden onun bir teolog ya da filozoftan ziyade mistik olduğu daha aşikardır.440 Eserleri, John Scotus Erigena tarafından IX. yüzyılda Latinceye çevrilmiştir. Buna rağmen Dionysius’un, Batı’da XII. yüzyıla kadar tam anlamıyla hissedilmediği ileri sürülmüştür.441

Dionysius, manevi hayat için arınma, aydınlanma ve Tanrıyla bir olmaktan oluşan üç merhaleye vurgu yapmıştır.442 Dionysius, Musa'nın Sina Dağında yükselişini arınma, aydınlanma ve birleşmeden oluşan ruhun Tanrı’ya yükselişindeki aşamalara benzetmiştir.443 Bu üçleme daha önce Klemens, Origenes ve Gregorius tarafından çerçevesi çizilse de bu sıralamanın Dionysius'a ait olduğu düşünülmektedir.444

Dionysius’un Hıristiyan mistisizmine en önemli katkısı Tanrı’nın mahiyetini anlamak üzerine geliştirdiği teoridir. Onun özellikle üzerinde durduğu “via negativa/ apofatik söylem” 445 kendisinden sonra gelecek birçok mistik tarafından benimsenmiştir. Bu yol Budizm’de bulunan “hiçlik mistisizmi” veya “sürekli vecd halinde olma” geleneğine benzer bir düşüncedir.446 Buna göre Tanrı sıradan duyularla bilinemez ancak doğru adımları izleyerek onu tecrübe etmek mümkündür. Tanrı’nın bilinmezliği üzerine vurgu yapmasından dolayı Dionysius, karanlık mistisizminin kurucusu ve temsilcisi olarak bilinmektedir. Ancak Dionysius Tanrı’nın hiçbir şekilde kavranamayacağını değil ancak

439 Denise-Carmody, Mysticism: Holiness East and West, 203. 440 Stace, The Teaching of the Mystics, 132.

441 Dom Cuthbert Butler, Western Mysticism-The Teaching of St. Augustine, Gregory and Bernard on

Contemplation and the Contemplative Life-, Second Edition (London: E. P. Button & Go. Inc.,1926), 124.

Bundan sonra kısaca Western Mysticism olarak belirtilecektir. 442 Parrinder, Mysticism in the World Religions, 148.

443 King, Christian Mystics, 27. 444 King, Christian Mystics, 27.

445 Doğu ve Batı mistisizminde Tanrı’nın hiçbir kavram ve bilgi ile kavranamayacağı ancak onun zihinlere mistik bir şekilde nüfuz etmesiyle anlaşılabileceğini ifade eden kavramdır. Bk. Fergus on,

An Illustrated Encyclopaedia of Mysticism and the Mystery Religions, 205.

446 Mircea Eliade- Ioan P. Couliano, Dinler Tarihi Sözlüğü, trc. Ali Erbaş, ed. İsmail Taşpınar (İstanbul: İnsan Yayınları, 1997), 45.

95

mistik bir şekilde kavranacağı üzerinde durmuştur. Yani Dionysius, mistik bilincin hiçlik tarafına vurgu yapan negatif yönü ile birlik yönüne vurgu yapan pozitif yönünün paradoksal bir birliktelik içerisinde olduğunu düşünmektedir.447 O, bir açıdan Tanrı’nın entelektüel bir yaklaşımla bilinemez oluşunu savunurken diğer yandan da Tanrı’nın sevgisi, adaleti, bilgeliğini bütün yaratıklara aksettirdiğini dolayısıyla yaratılanlardan Tanrı’ya ulaşmanın mümkün olduğunu düşünmektedir. Dionysius eserlerinde kullandığı karanlık metaforu ile Tanrı’nın bilinemez oluşunu; ışık metaforu ile de onunla bir olmayı anlatmaya çalışmıştır.448 Tanrı’nın bilinemez oluşundan hareketle panteist bir bakış açısı geliştiren diğer mistik geleneklere rağmen Dionysius bilinemez Tanrı’ya ulaşmayı ve onunla mistik bir birliği amaçlamaktadır. Bu düşüncenin günümüzdeki teoloji ile uyumlu olduğu da ifade edilmektedir.449

Dionysius çoğu zaman gizem kültlerinin teknik terimlerini kullanmış ve yeni Platoncu bir sentezle Hıristiyan öğretilerini açıklamıştır.450 Aziz Thomas gibi Orta Çağ teologları tarafından referans gösterilen Dionysius, Kitab-ı Mukaddes’e dair güçlü söylemleri ile kabul gören bir mistik olmuştur.451 Augustinus sonrası dönemde Dionysius’un Hıristiyan ve Grek düşüncesini birleştiren yaklaşımı Hıristiyan mistisizminin gelişmesine etki etmiştir.452 Tanrı’yı tutku ile aramayı amaçlayan ve Hıristiyan mistisizmi gelişmesine katkıda bulunan Dionysius yazdığı eserler ile teoloji ve ruhaniyet konusunda kendisinden sonra otoritesini kabul ettirmiştir. Bu açıdan Dionysius neredeyse beş yüzyıldır Helenistik felsefe ile Hıristiyanlık arasında etkileşimi en derinden yansıtan bir mistik olmuştur.453

Orta Çağ Hıristiyan mistisizminin önemli isimlerinden birisi olan Dionysius’un eserlerini Doğu’da İtirafçı Maximus (Maximus Confessor) (580-662) tanıtmıştır. Batı’da ise John Scotus Erigena (810-877) eserlerini Latinceye tercüme etmiştir. Böylece Batı’da neredeyse unutulmaya yüz tutan mistik geleneği on birinci ve on ikinci yüzyıla taşımış ve

447 Stace, The Teaching of the Mystics, 132. 448 Stace, The Teaching of the Mystics, 133. 449 King, Christian Mystics, 27.

450 Parrinder, Mysticism in the World Religions, 9. 451 King, Christian Mystics, 27.

452 King, Christian Mystics, 26.

96

Batı Kilisesindeki mistisizmi yeniden canlandırmıştır.454 Dionysius’un düşünceleri, XIV. yüzyılın Alman Dominik mistikleri Meister Echhart, Tauler, Suso yanında Karmelit mistik Aziz John (Cross), Benedikten başrahibi Blosius ve Augustinus Baker gibi isimlerin teolojik görüşlerine nüfuz etmiştir.455

Diğer taraftan Tanrı’nın aşkınlığına dair yaptığı güçlü vurgu Dionysius’un zaman zaman eleştirilmesine yol açmıştır.456 Onun, Grek mistisizminde de kullanılan “divinization” kavramını kullanması bu duruma örnektir. Buradaki ifade tanrılaşma (deification) olarak anlaşıldığı için birçok Hıristiyan bu kavrama ihtiyatla yaklaşmıştır.457 Diğer taraftan Dionysius mistisizmi çok bireysel olmakla eleştirilmiştir. Bu açıdan Dionysius’u ortodoksi çizgisinde tutmak isteyenler onun Tanrı ile insanoğlu arasındaki birlik düşüncesini, Kilise hiyerarşisi, sakramentlere dair yazdıkları ile bir arada değerlendirilmenin daha sağlıklı olacağı savunmuşlardır.458